گفت و گو با بزرگمهر شرف الدین سازنده مستند خط و نشان رهبری
دستگیری مستندسازان ربطی به این مستند ندارد
پخش مستند “ خط و نشان رهبر ” از شبکه ی تلویزیونی بی بی سی فارسی، حرف ها و حدیث های فراوانی را در پی داشت. تنها چند روز پس از پخش این مستند، چندی از سینماگران مستندساز ایران روانه ی زندان اوین شدند و تا امروز هم خبر مشخصی از وضعیت آنها در دسترس نیست. در همین زمینه، با بزرگمهر شرف الدین، سازنده ی مستند زندگی سیاسی آقای خامنه ای گفت و گو کرده ایم. او می گوید که ساخت این مستند تنها پاسخی به نیاز مخاطبان بوده و هیچ برداشت دیگری در سطح سیاست های کلان کشوری نمی توان از این مستند داشت. آقای شرف الدین، همچنین به قطعیت از مرتبط نبودن مستندسازان بازداشت شده با تلویزیون بی بی سی فارسی می گوید و این بازداشت ها را تنها در راستای پرونده سازی های همیشگی حکومت ایران قلمداد می کند. شرح گفت و گوی همکارمان در لندن با این روزنامه نگار و مستند ساز را در ادامه از پی بگیرید…
بسیاری از کارشناسان سیاسی و روزنامه نگاران، این فیلم مستند را به عنوان نشانه ای برای تغییر سیاست های بریتانیا نسبت به ایران برداشت کرده اند، برای سوال اول می خواهم نظر خود تو را در این باره جویا شوم…
من با این نظر به کلی مخالفم. یعنی من از زمانی که به بی بی سی پیوسته ام، از نزدیک شاهد بوده ام که عملکرد بی بی سی خیلی عملکرد شفافی بوده است. تلویزیون بی بی سی فارسی از بدو تاسیس خود در گزارش تمام وقایع یک خط مشخص را دنبال کرده که آن بیان واقعیت و روشنگری بوده است، بدون ملاحظات سیاسی.
اما انگار این مستند از خط قرمزهای بی بی سی فراتر رفته است، نه؟
ببینید، درست است که ما تا امروز درباره ی آقای خامنه ای مستندی نساخته بودیم، اما این نساختن صرفا تصمیم بی بی سی نبوده است. باید توجه کنیم که تقاضای چنین فیلمی در میان مخاطبان وجود نداشته است. یعنی ساخت این فیلم در این زمان به گونه ای پاسخ به نیاز و کنجکاوی مخاطبان ماست.
و شما چطور متوجه این نیاز و تقاضا شدید؟
خب، این تقاضا بسیار مشخص است. از دو منظر؛ اگر به اتفاقات سیاسی ایران دقت کنیم، می بینیم که فضای سیاسی ایران بعد از سخنرانی آیت الله خامنه ای در 29 خرداد 88 به طور کلی تغییر کرد. یعنی از آن به بعد، شاکله ی نظام سیاسی ایران به طور بنیادین متحول شد. بعد از آن شما می بینید که به خاطر آن موضع گیری تند آقای خامنه ای، معترضان هم خواسته هایشان را از رئیس جمهور و انتخابات و دولت فراتر می برند و متمرکز می شوند روی شخص رهبری. از دیگر سو ما با مخاطبین خودمان در تماسیم. از روی ایمیل های متعددی که برای ما می آید، شبکه های ارتباط جمعی، تماس های تلفنی و… کاملاً از لابه لای همه ی اینها می شد برداشت کرد که این کنجکاوی و خواست در میان مخاطبان ما به وجود آمده و آنها می خواهند که از این شخصیت سیاسی بیشتر بدانند. بی بی سی هم مثل همه رسانه ها بر اساس نیاز مخاطبانش عمل می کند. ما متوجه این نیاز شدیم و سعی کردیم این خلاء را با ساخت این مستند پر کنیم.
به حوادث بعد از انتخابات اشاره کردی و سخنرانی آقای خامنه ای، همانطور که گفتی از همان روزها بیشتر اعتراض ها متوجه شخص آقای خامنه ای شد، اما از اون زمان تا حالا بیش از دو سال گذشته، چطور بی بی سی بعد دو سال به فکر این مستند اقتاد؟ لطفاً کمی درباره ی این فاصله ی زمانی توضیح بده…
در یک سال اول پس از انتخابات، بیشتر مخاطبان عطش خبری داشتند. چون سیاست ایران به شدت در حال تغییر بود و سایت های خبری بسیاری هم در این زمینه فعالیت می کردند و درباره تظاهرات، بازداشت ها، وضعیت زندانی ها و بیانیه های رهبران مخالف خبررسانی می کردند. اما بعد از این بازه زمانی، ضرباهنگ خبر کندتر شد و مخاطبان به تحلیل روی آوردند. یعنی بیشتر نیازمند مطالب تحلیلی بودند تا از چند و چون کار بیشتر بدانند. من فکر می کنم مستند آقای خامنه ای پاسخی ست به این نیاز دوم که اشاره کردم. این موضوع را هم اضافه کنم که ایده ی اولیه ی این مستند حدود ده – یازده ماه قبل مطرح شد و بعد هم که مراحل تحقیق و ساخت آغاز شد. یعنی قسمتی از این فاصله زمانی که مورد سوال شما بود، صرف مراحل آماده سازی و ساخت فیلم شده بود.
بله… ممنون. حالا بد نیست کمی هم درباره ی سندیت اطلاعات ارائه شده صحبت کنیم. من نقدهای بسیاری دربارهی این فیلم دیدم… خیلی ها به تواریخ و وقایع اتفاقیه در این فیلم اشاره کرده بودند و دربارهی صحت و سقمشان سوال داشتند، خود تو این نقدها را دیده ای؟ توضیحی در این باره داری؟
بله. من اکثر این نقدها را از نزدیک دنبال کرده ام و به دقت خوانده ام. به گمان من بخشی از این انتقادها بر می گردد به اطلاعات نادرستی که در کل فضای جامعه وجود دارد. اما در چند مورد هست که این انتقادها از نظر من وارد است. در مستند دو سه مورد وجود دارد که من مثلا در ذکر تاریخ اشتباه کرده ام که این موارد را در نسخه دوم به زودی اصلاح خواهم کرد.
سوال بعدی من درباره ی واکنش جمهوری اسلامی به این فیلم است. چندی پیش شش تن از مستند سازان ایرانی به جرم همکاری با بی بی سی بازداشت شدند که بسیاری این بازداشت ها را بسان پاسخی از جانب حکومت به پخش این مستند برداشت کرده اند، می خواستم بدانم که اساساً خود تو با این برداشت موافقی یا نه؟
خب، همزمانی این دو اتفاق طوری بود که بسیاری این دو اتفاق را به هم مرتبط دانستند. البته حمله ی شدید جمهوری اسلامی به بی بی سی، از چندی قبل آغاز شده بود. از زمان درگیری مرزی سپاه با گروه پژاک. اما من فکر می کنم که پخش این مستند باعث شد تا موج جدید حمله و اتهام زنی علیه بی بی سی آغاز شود.
و درباره ی آنچه که از جانب خبرگزاری های داخلی “ همکاری با بی بی سی ” عنوان شده… به عنوان یکی از مستند سازان بی بی سی، چه توضیحی درباره ی این به اصطلاح “ همکاری ” داری؟
ببینید دستگیری این مستند سازان هیچ ارتباطی به مستند آقای خامنه ای ندارد. یعنی آنها هیچگونه همکاری ای با تلویزیون بی بی سی نداشته اند. تنها مستندهایی ساخته اند و اجازه ی پخش یکباره اش را به بی بی سی فروخته اند. همین. بسیاری از این مستندها به سفارش مراکز دولتی یا نهادهای داخلی ساخته شده و برخی از آنها در زمانی ساخته شده اند که اساساً تلویزیون بی بی سی فارسی وجود خارجی نداشته است. جالبتر اینکه بسیاری از این فیلم ها در ایران جایزه های دولتی گرفته اند و در همانجا هم ستوده شده اند.
من گمان می کنم که دستگیری این مستندسازان یکی از همان پرونده سازی های همیشگی حکومت ایران است. ببینید، اوضاع داخلی ایران و شرایط ایران در منطقه و دنیا، اخبار مربوط به اختلاس و انتخابات پیش روی مجلس و اینها حکومت را در یک نقطه ی ضعف قرار داده است و ما به سابقه ی تاریخی دیده ایم که حکومت در مواقع ضعف دست به پرونده سازی می زند و این دستگیری ها تنها اقدامی تبلیغاتی است برای تحت فشار قرار دادن سینماگران مستقل. من به صراحت می گویم که این مستندسازان هیچ ارتباطی با بی بی سی نداشته اند و اتهام آنها مبنی بر همکاری با بی بی سی یا دریافت صدها هزار دلار کمک مالی از بی بی سی اتهامی واهی است.