کرت کاب
آیا اوپک ما را در باره میزان ذخایر نفتی خود فریب داده است؟ جواب کوتاه این است که : شاید. جواب مشروح آن است که در حال حاضر راهی برای اطمینان حاصل کردن از آن وجود ندارد.
سئوال بعدی: آیا این اساسا مهم است؟ جواب این است: قطعا مهم است. سازمان اوپک، که مخفف سازمان کشورهای صادر کننده نفت است، دارای 12 عضو است و 81. 3 درصد ذخایر نفتی جهان را در اختیار دارد. همه این را پذیرفته اند. مساله آن است که میزان این ذخایر “توسط منابع مستقل ارزیابی نشده اند”. هر یک از اعضای اوپک خود به تخمین ذخایر دست زده است. اعضای اوپک از ما می خواهند که حرف آنها و تخمین های آن ها را قبول کنیم. ولی آیا باید قبول کنیم؟
ارقامی که اوپک در اختیار قرار می دهد در تمام گزارشات رسمی، مانند برآورد های آژانس بین المللی انرژی در پاریس و سایر سازمان ها به عنوان ارقام رسمی بکار می رود. گزارشات سازمان های ذکر شده هم معمولا نقش راهنمای دولت ها، صنایع، بانک ها وسرمایه گذاران را بازی می کنند، که سیاست های خود را بر اساس آن تنظیم می کنند. ولی ظاهرا این نهادها از ابهاماتی که در صحت این ارقام وجود دارد بی خبر هستند.
باید در نظر داشت که ارقام نجومی که معمولا در مورد نفت بیان می شود و می تواند گمراه کننده باشد، به چیزی به نام «منابع» مربوط می شود. منابع تنها تخمینی هستند از میزان تقریبی نفتی که ممکن است در دل زمین وجود داشته باشد. بخش اعظم این نفت هرگز قابل استخراج نیست. ولی ذخایر، به معنی میزان نفتی است که با قیمت های فعلی و در میادین شناخته شده نفتی قابل استخراج است. ذخایر معمولا کسر کوچکی از آنچه “منابع” نامیده می شود را تشکیل می دهند.
در اینجا هشدار آژانس بین المللی انرژِی در مورد چشم انداز سال ۲۰۱۰ را می بینیم:
“تعاریف ذخایر و منبع و روش های تخمین آن بسیار متنوع است و گاه به ابهاماتی می انجامد. همچنین در اکثر موارد روش های شفافی برای اندازه گیری ذخایر در کشورهای عضو اوپک وجود ندارد. “
“شرکت های ملی نفت” معمولا به شرکت های دولتی اتلاق می شود و کنترل توسعه صنایع نفت کشور را در اختیار دارند.
شرکت بی پی، این یادداشت را در زیر یکی از جداول برآورد خود برای سال ۲۰۱۰ از ذخایر نفت به تفکیک کشور ذکر کرده است:
تخمین های این جدول بر اساس آمار رسمی کشورهای اوپک، مجلات نفت و گاز بین المللی، و برآورد های روسیه و چین که به صورت مستقل انجام شده ، صورت گرفته است.
اطلاعات مربوط به کشورهای اوپک یا از طریق دبیرخانه اوپک در وین اخذ شده و یا از خود کشور های مربوطه گرفته شده است. برخی تحلیلگران ارقام اخذ شده را بر اساس شواهد مدلل بیرونی اصلاح کرده اند. ولی در واقعیت هیچ سندی در مورد ذخایر کشورهای اوپک وجود ندارد.
بسیاری از کشورهای اوپک می گویند بررسی ارقام آن ها از طریق ناظران مستقل مقدور نیست و این امر به عنوان محرمانه تلقی می شود. ولی همین کشورهای ارقام مزبور را دراختیار دبیرخانه اوپک می گذارند و دبیرخانه نیز آنها را منتشر می کند. پس آیا واقعا این موارد محرمانه است؟ ظاهرا آنچه محرمانه است داده های تفکیکی هر یک از میادین نفتی است. آیا این به دلیل آن است که میان داده های تفکیکی میادین نفتی و ارقام کلی داده شده هر کشور مغایرتی وجود دارد؟ بله در واقع مغایرات دارد.
اول اینکه اوپک برای هر یک از اعضای خود سهمیه تعیین می کند. این سهم برای حفظ عرضه نفت به بازارهای جهانی و ثابت نگاه داشتن قیمت است. سهمیه هر کشور بر اساس ذخایر هر کشور تعیین می شود. زمانی که چنین سیاستی اولین بار در سال 1980 در پیش گرفته شد، ارقام ذخایر برخی از کشور ناگهان بین ۴۰ تا ۲۰۰ درصد افزایش یافت. این افزایش ظرف یک سال صورت گرفت! در زیر تصویری از این افزایش ارائه شده است:
ذخایر بر حسب بشکه (سال)
درصد افزایش
۸. ۴۸ میلیارد (۱۹۸۷)
۴. ۹۰
۱. ۴۷ میلیارد (۱۹۸۷)
۳. ۱۱۲
۷. ۶۶ میلیارد (۱۹۸۴)
۰. ۳۹
۶. ۱۷۲ میلیارد (۱۹۸۹)
۳. ۴۹
۱. ۳۳ میلیارد (۱۹۸۷)
۴. ۱۹۶
۰. ۲۵ میلیارد (۱۹۸۷)
۲. ۱۲۵
همه کشورها در این سیاست شرکت نکردند. ولی کشورهای با بیشترین میزان صادرات از این قاعده پیروی کردند. هیچ گونه حفاری در این دوره در این کشورها صورت نگرفته است که بتواند این افزایش ناگهانی را توجیه کند.
این رقابت تا به امروز ادامه یافته است. در ماه اکتبر ۲۰۱۰ عراق اعلام کرد ذخایر نفتی این کشور از ۱۱۵ میلیارد بشکه به ۱. ۱۴۳ میلیارد بشکه افزایش یافته است.
یک هفته بعد ایران ذخایر رسمی خود را از ۶. ۱۳۶ میلیارد بشکه به ۳. ۱۵۰ میلیارد بشکه افزاش داد تا سهم بیشتری در صادرات نفت اوپک داشته باشد. همین ارقام در گزارشات مربوط به ذخایر نفتی بکار برده می شود.
جالب است که برخی کشورهای عضو اوپک دیگر اساسا گزارش دادن میزان ذخایر خود را جدی نمی گیرند. قاعدتا می بایست تغییرات جزئی در میزان ذخایر هر کشور در هر سال رخ بدهد. نمی توان پذیرفت که میزان نفت جایگزین شده در ذخایر نفتی در سال، دقیقا برابر با میزانی باشد که از ذخایر برداشت می شود.
ولی مثلا امارات متحده عربی ذخایر خود را از سال ۱۹۹۷ به بعد هر سال ۸. ۹۷ میلیارد بشکه اعلام کرده است. کویت از سال ۲۰۰۸ هرساله ذخایر خود را ۱۰۴ میلیارد بشکه اعلام کرده است.
دلیل دوم برای تردید در ارقام ذخایر نفتی اعضای اوپک اطلاعاتی است که از دو عنصر داخلی کسب شده است که گفته اند به این ارقام نمی توان اعتماد کرد. صمصام بختیاری، که اکنون فوت کرده است و مدیر اجرایی شرکت ملی نفت ایران بود، در سال ۲۰۰۳ به مجله نفت و گاز گفت: “من می‌دانم ذخایر نفتی در کشورهای خاورمیانه چگونه تعیین می‌شود… هیچ روش علمی در این کار استفاده نمی‌شود. ” وی تخمین می‌زد که ذخایر نفتی ایران ۳۷ میلیارد بشکه به عوض ۹۰ میلیارد بشکه‌ای است که در آن زمان اعلام شد.
در سال ۲۰۰۷ سعداد الحسینی، معاون وزیر نفت عربستان سعودی، در کنفرانسی در لندن گفت ذخایر نفتی جهان با اضافه برآوردی معادل ۳۰۰ میلیارد بشکه روبروست. این رقم با رقم افزایش اعلام شده اعضای اوپک در سال ۱۹۸۰ به منظور ازدیاد سهمیه صادراتی خود همخوانی دارد.
در سال ۲۰۰۵ نیز اسنادی از شرکت نفت کویت به دست آمد که نشان می‌داد میزان ذخایر کویت نصف میزانی است که اعلام شده است و ۴۸ میلیارد بشکه به عوض ۹۹ میلیارد بشکه است.
اگر دنیا واقعا ۳۰۰ میلیارد بشکه ذخایر نفتی کمتر از میزانی که اعلام شده است دارد، این امر در نحوه تولید نفت تاثیر خواهد گذاشت.
باید پرسید آیا پیش بینی های انرژی که در دنیا انجام می شود می تواند به چنین ارقام واهی تکیه کند؟
منبع: کریستین ساینس مانیتور– ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۲
