میلیون ها نفر از مردم در سراسر کشور به فاصله 48 ساعت به آسمان چشم دوختند تا یا لوگوی شرکت پپسی را بر روی ماه ببینند و یا از تماشای یک شیء نورانی ناشناس در دل شب، حیرت زده و مضطرب شوند. اما نه چشم انتظاری برای مشاهده نام یکی از دو کمپانی بزرگ تولید نوشابه های گازدار در جهان بر روی ماه حاصلی در برداشت و نه نگرانی از شیء ناشناس، دلیلی.
از این دو موضوع جنجالی که توجه میلیون ها ایرانی را برای چند روز به خود جلب کرد، یکی از پایه و اساس واقعیت نداشت و دیگری دو مدعی یافت؛ دولت ایران و دولت روسیه.
سعید معیدفر در مقاله ای در شرق این سوال را مطرح کرده که چرا در جامعه ایران شایعه اینقدر سریع گسترش می‌یابد و افراد به سرعت آن را باور می‌کنند. شاید علت گستردگی و اهمیت شایعه در جامعه را باید در جای دیگری یافت.
این جامعه شناس اظهار نظر کرده در کنار توجه به شایعه، مطلب دیگری که رخ می‌نماید، انتظار جامعه ما از وقوع حوادث غیرمترقبه است. مثل اینکه مردم همیشه منتظر امور خارق‌العاده هستند. دایم می‌پرسیم چه خبر؟ گویا منتظر خبرهای نو و بسیار تعیین‌کننده هستیم. در واقع، در حال زندگی نمی‌کنیم. در نظرسنجی‌ها این بدبینی نسبت به آینده را نیز بیان کرده‌ایم، اما باز فکر می‌کنیم قرار است اتفاقات خاصی بیفتد.
بسیاری از ایرانیان در داخل کشور با علاقه و هیجان، ساعات پایانی سه‌شنبه‌شب 16 خرداد را به این امید که لوگوی پپسی کولا را بر روی ماه مشاهده کنند، در پشت بام ها سپری کردند. آنها دقایق طولانی به ماه خیره شدند اما در نهایت هیچ نشانی از تبلیغ مورد نظر نیافتند چون این خبر از اساس واقعیت نداشت. خیلی از هموطنان برای بهتر دیدن این تبلیغات بی نظیر، دوربین هم به همراه داشتند.
پیش از این سه دهه قبل و پس از پیروزی انقلاب 1357، شایعه ای مشابه دهان به دهان میان مردم پیچیده بود که می گفت عکس روح الله خمینی در ماه دیده می شود. در آن هنگام نیز بسیاری به ماه چشم دوخته بودند تا تصویر چهره رهبر نخست جمهوری اسلامی را در آن ببینند.
درباره قرار گرفتن لوگوی پپسی بر روی ماه، منبعی که برای نخستین بار این خبر یا آنگونه که کارشناسان علوم ارتباطات می گویند، شایعه را منتشر کرد به طور دقیق مشخص نیست. گفته می شود متنی کوتاه در شبکه اجتماعی فیسبوک که به میزان وسیعی به اشتراک گذاشته شد می تواند همین منبع باشد:
“بالاخره پس از مدتها شرکت پپسی توانست طرح تبلیغاتی خود برای تاباندن لوگوی پپسی بر روی کره ماه که با مخالفت سازمان محیط زیست ملل متحد “یو، ان، ئی، پی” مواجه بود را به مرحله اجرا برساند. بر اساس این برنامه، اولین پروژه آزمایشی تابش نور بر سطح کره ماه در تاریخ 5 ژوئن (16 خرداد 1391) در منطقه خاور میانه که شرایط مناسب تری را برای انجام این کار دارا می باشد، انجام خواهد شد. زمان دقیق این پدیدهغیر طبیعی و جالب شامگاه شانزدهم خرداد 91 به وقت ایران در ساعت 23:30 دقیقه است که در سرتاسر ایران نیز به صورت کامل قابل رویت خواهد بود. به طوری که مدت تابش احتمالا تنها حدود 15 دقیقه به طول خواهد انجامید …”
گفته شده بود که این عمل با لیزرهای بسیار قدرتمند انجام خواهد شد.
نقش رسانه های حکومتی
اما آنچه باورپذیری این متن و شایعه را برای بسیاری آسان تر کرد، تایید آن توسط خبرگزاری رسمی دانشجویان ایران (ایسنا) و برخی سایت های خبری مانند انتخاب بود.
ایسنا حتی تا آنجا پیش رفت که در گفت و گو با فردی که او را یک استاد دانشگاه معرفی کرد، به توضیح این پدیده پرداخت، آن را “بسیار مهم و خارق العاده” توصیف کرد و نوشت که “پپسی با این کار به رقابت با کوکاکولا پرداخته است.”
محمد کرمی که”مدیرگروه روابط عمومی دانشگاه جامع علمی کاربردی” واحد فرهنگ و هنر کرمانشاه هم هست در این خصوص به خبرنگار ایسنا، گفت: “پپسی کولا و کوکاکولا دو شرکت بزرگ در عرصه تولید نوشابه در سطح دنیا هستند که از دیرباز تاکنون با یکدیگر رقابت بسیار تنگاتنگی داشته‌اند، لذا شرکت پپسی کولا با انجام این تبلیغات می‌تواند از رقیب خود پیشی قابل توجهی بگیرد.”
این “استاد دانشگاه” همچنین با طرح این پرسش که “آیا مردم از این اقدام راضی هستند؟” پاسخ داد:“ماه در بسیاری از فرهنگ‌ها نماد زیبایی و آرامش است و ممکن است روزی برسد که مردم ماه را دیگر آنگونه که بود، نبینند و هر شب آن را با یک لوگوی جدید نظاره کنند.”
کرمی بر این مبنا پیش بینی کرد که “با توجه به پیشرفت تکنولوژی، مطمئنا در آینده نیزآسمان آبی را هم مملو از تبلیغات شرکت‌های بزرگ دنیا خواهیم دید” و با متهم کردن شرکت پپسی به خودخواهی، افزود: “یقینا ماه متعلق به همه مردم روی زمین است اما آیا یک شرکت با نهایت خودخواهی چنین حقی دارد که لوگوی خود را بر روی ماه قرار دهد؟”
اما وقتی شب پایان یافت و اثری از لوگوی پپسی بر روی ماه نشد، خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) نه تنها خبرهای خود در این خصوص را حذف کرد بلکه بدون هیچ توضیحی درباره نقش خود به عنوان یکی از مروجان اصلی این شایعه، کسانی را که چشم به ماه دوخته بودند را “جماعتی متوهم” توصیف کرد. این در حالی است که سایت انتخاب، با عذرخواهی از مردم نوشت که اخبار خود را به نقل از ایسنا منتشر کرده بود.
این سایت همچنین گزارش داد که بسیاری از مردم تا ساعت یک بامداد چهارشنبه با طرح این مسئله که “ایران با کشورهای غربی، تفاوت زمانی دارد” همچنان به ماه خیره مانده بودند.
فقط دوغ آبعلی
شرکت پپسی کولا که در مرکز این شایعه قرار داشت، در بین مسئولان حکومتی جمهوری اسلامی و طرفداران نظام چندان محبوبیتی ندارد. دلیل این مسئله، شایعه ای است که از سالها پیش درباره این شرکت در جامعه مطرح است. بر مبنای این شایعه گفته می شود که حروف تشکیل دهنده لغت پپسی، عبارتی را تشکیل می دهند که از اسرائیل حمایت می کند PEPSI : PayEachPeny to Save Israel
میلیون ها ایرانی ساعات پایانی سه شنبه و چهارشنبه هفته گذشته را در شرایطی امیدوار به وقوع اتفاقی خیالی چشم به آسمان دوخته بودند که در همان ساعات و در یک اتفاق نجومی نادر، سیاره زهره که پس از ماه درخشان ترین شیء در آسمان شب است، روی یک خط مستقیم میان زمین و خورشید قرار گرفته بود.
این پدیده نجومی که باعث می شود سیاره زهره مانند لکه ای سیاه رنگ بر روی خورشید به نظر بیاید، میلیون ها نفر را در سراسر جهان به خود جذب کرد. این اتفاق تقریبا 105 سال دیگر مجددا تکرار می شود اما در میان مردم ایران طرفدار چندانی پیدا نکرد.
بسیاری از ایرانی ها هنوز متوجه نشده اند که قرار گرفتن لوگوی پپسی بر روی ماه از اساس حقیقت نداشت. آنها از این شرکت معتبر در جهان عصبانی هستند. تعدادی از ایرانیان برای نشان دادن عصبانیت خود به صفحه فیسبوک پپسی رفته اند و به این شرکت اعتراض کرده اند. یکی از آنها هم در اعتراض به پپسی نوشته است: “فقط دوغ آبعلی”
یک موشک و دو مدعی
در رویدادی دیگر باز هم مرتبط با آسمان ایران، پنجشنبه شب18 خردادماه، مردم مناطق گسترده ای از کشور با دلهره و حیرت، از مشاهده جسمی نورانی بر فراز آسمان خبر دادند و تصاویری نیز از این شیء نورانی در فضای مجازی منتشر شد.
حوالی ساعت 22 شب در برخی نقاط آسمان کشور، نور سفیدی ناگهان منفجر شد و ابری در اطراف آن شکل گرفت که به سرعت گسترش پیدا کرد و نیمی از آسمان را گرفت. افراد متعددی در شهرهای مختلف کشور و دیگر کشورهای همسایه این پدیده را مشاهده کردند و گزارش‌هایی از آن را به پایگاه‌های اینترنتی، شبکه‌های اجتماعی و خبرگزاری‌ها ارسال کردند.
مشاهده این پدیده در آسمان بسیاری از کشورهای منطقه مانند ترکیه، آذربایجان، عراق، اسرائیل و روسیه بدان معنی بود که این رویداد در ارتفاع بالایی از سطح زمین رخ داده است.
به دنبال انتشار گسترده این خبر، سازمان پدافند غیرعامل روز جمعه۱۹ خردادماه اعلام کرد که پنجشنبه شب، به منظور ارزیابی آمادگی واحدهای پدافندی کشور، رزمایشی با نام “طلوع فجر” را “با موفقیت کامل” به اجرا درآورده است.
به گزارش وبسایت خبر‌آن‌لاین این سازمان افزوده است که مشاهده اشیای نورانی در آسمان مربوط به این موضوع بوده است. این در حالی است که سازمان پدافند غیرعامل، مسئول سازماندهی و مدیریت امور دفاعی غیر نظامی است و اساسا برنامه موشکی ندارد.
در نهایت پس از چند ساعت، خبرگزاری ها و رسانه های بین المللی اعلام کردند که مشاهده این جسم نورانی، به دلیل آزمایش موشکی در آستراخان روسیه بوده است.
خبرگزاری مهرهم در این خصوص گزارش داد: “وادیم کوال، رئیس بخش حفاظت اطلاعات نیروهای استراتژیک موشکی در وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که شی نورانی دیده شده در آسمان‌های برخی کشورهای خاورمیانه و روسیه، نتیجه آزمایش موفقت‌آمیز موشک بالستیک بین قاره‌ای توپول بوده است.”
اسدالله قمری نژاد، دبیر اجرایی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران نیز به خبرگزاری مهر گفته است که وجود این شی نورانی در آسمان احتمالا ناشی از سوخت مخزن موشک‌ها است و توضیح داده است: “زمانی که سوخت مخزن موشکی در فضا نشت می‌کند و وارد جو زمین می‌شود، می‌سوزد و به صورت شی نورانی مخروطی شکل دیده می‌شود.”
تلویزیون حکومتی جمهوری اسلامی هم با انتشار چند گزارش، بدون اشاره به بیانیه سازمان پدافند غیرعامل که این انفجار آسمانی را به مسئولیت خود دانسته بود، تایید کرد که حادثه رخ داده بر اثر آزمایش موشکی بالستیکی روسیه بوده است.
موشک های بالستیک، موشک های بزرگ هستند که معمولا توانایی پرتاب به نقاط بسیار دور و حتی قاره های دیگر را دارند و کلاهک جنگی یا هسته‌ای خود را تا هزاران کیلومتر دورتر حمل می‌کنند.
این موشک با استفاده از موتورهای چندمرحله‌ای، خود را به مدار زمین می‌رساند، در آنجا به سوی هدف مورد نظر شتاب می‌گیرد و پیش از ورود مجدد به جو زمین، محموله را از دیگر بخش‌های موتور جدا می‌کند.
احتمالا پدیده مشاهده شده مربوط به بخش جداسازی نهایی کلاهک از موشک بوده که طی آن، بخشی از سوخت باقی‌مانده در اتمسفر فوقانی زمین منتشر شده و با پخش شدن در شرایط کم‌فشار آن محل، پدیده نورانی شب گذشته را ایجاد کرده است.
