آرش سمیعی
به دنبال اعلام ورود سپاه به عرصه مقابله با “تهدیدات داخلی” و همچنین اعلام “شرایط ویژه در شش ماهه دوم سال” از سوی معاون اطلاعات نیروی مقاومت بسیج، اکنون فرمانده بسیج وزارتخانه‌ها و ادارات از برگزاری مانور بزرگ نیروهای بسیجی ادارات در روزهای آینده خبر داده است.
هدف از این مانور که با عنوان “ایران مقتدر” و در روزهای اول تا سوم آبان ماه برگزار می‌شود، “تقویت توان دفاعی نیروها و مقابله با هرگونه تهدیدات احتمالی دشمنان در آینده” اعلام شده و قرار است بیش از ده هزار بسیجی ادارات و وزارتخانه‌ها در آن شرکت کنند. همچنین منطقه برگزاری این مانور، “بزرگراه خلیج فارس و منطقه صحرایی عمومی قم” اعلام شده که در سالهای گذشته نیز نیروی زمینی سپاه در آن به برگزاری مانور پرداخته بود.
در ایران، در تمامی وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی، واحدهای نیروی مقاومت بسیج وجود دارد که از میان کارمندان دولتی عضوگیری می‌کند. کارمندانی که در بسیج اداره عضو شوند، معمولا از مزایای ویژهای بهره‌مند می‌شوند و در سالهای گذشته، در بودجه هر دستگاه دولتی یک ردیف بودجه مشخص - در بخش تبلیغات یا فعالیت‌های فرهنگی - به بسیج اداره اختصاص داشته است.
نیروهای بسیج وزارتخانه‌ها و ادارات به لحاظ سازمانی جزو گردان‌های “عاشورا” و “الزهرا” در نیروی مقاومت بسیج محسوب می‌شوند. این گردان‌ها در میانه دهه هفتاد با هدف سازمان‌دهی مجدد نیروهای بازمانده از جنگ که جذب نیروهای نظامی نشده بودند، چه از بین کارمندان دولت و چه در میان شاغلان به مشاغل آزاد، تشکیل شد. در زمان جنگ نیز گردان‌های به همین نام وجود داشتند، اما پس از جنگ نیز مدت‌ها طول کشید تا سپاه در دوران فرماندهی رحیم صفوی توانست این گردان‌ها را با برگزاری دو مانور به شکل و شمایل یک نیروی داوطلب نظامی در بیاورد.
گردان‌های عاشورا تاکنون جزو نیروی مقاومت بسیج بوده‌اند، اگرچه در ماههای اخیر زمزمه‌های قرار گرفتن آنها در زیرمجموعه یگان‌های ویژه نیروی زمینی سپاه مطرح شده است.
بدین ترتیب مانور ده هزار نفری بسیج ادارات در بیابان‌های قم نیز قرار است اولین تجربه مشترک سپاه با بسیج پس از ادغام فرماندهی آنها در یکدیگر باشد؛ مانوری که ممکن است مقدمه یک تحول ساختاری جدید در سپاه باشد.
تغییر فرماندهی و تغییر ساختار
کمتر از دو ماه پیش، در آخرین ساعات یک روز تابستانی، خبر تغییر ناگهانی فرمانده کل سپاه پاسداران ایران اعلام شد و همه را شگفت‌زده کرد. اما در اوج اتهامات تروریستی آمریکا به سپاه و تهدیدها به حمله به ایران، کسی نمی‌دانست که مفهوم واقعی این تغییر و هدف از آن چیست.
یک ماه پس از این تغییر، که طی آن “عزیز جعفری” جایگزین “رحیم صفوی” شد، بخشی از اهداف این تغییر در جلسه تودیع فرمانده پیشین نیروی مقاومت بسیج فاش شد. در این جلسه، فرمانده جدید سپاه بدون اینکه کسی را به عنوان فرمانده جدید بسیج معرفی کند، اعلام کرد که تصمیم فرمانده کل قوا (رهبر جمهوری اسلامی) این است که خود او همزمان با سپاه، فرماندهی بسیج را نیز به عهده بگیرد.
در آن روز، فرمانده مشترک سپاه و بسیج علاوه بر اعلام “تغییر استراتژی” سپاه، اولویت اصلی سپاه و بسیج را ”مقابله با تهدیدات داخلی” ذکر کرد و در کمال ناباوری و برخلاف سخنان پیشین برخی سپاهیان که از آمادگی سپاه برای واکنش به تهدیدات نظامی آمریکا سخن می‌گفتند، گفت: “ماموریت اصلی سپاه در حال حاضر مقابله با تهدیدهای داخلی است و سپس در صورت تهدید نظامی خارجی، سپاه به کمک ارتش خواهد شتافت.“
در سخنان آن روز که فرمانده جدید سپاه اکثر جملات آن را به گفته‌های رهبر جمهوری اسلامی مستند می‌کرد، ”ماموریت بسیج، نیمی از ماموریت‌های سپاه” خوانده شد و از “تغییر شرایط بیرونی و تهدیدات دشمنان” صحبت شد و نتیجه گرفته شد که: “باید به بسیج توجه خاصی داشته باشیم تا بتوانیم به اهدافمان هر چه زودتر دست یابیم.“
اکثر تلقی‌ها از سخنان بی‌سابقه فرمانده جدید سپاه ناظر به این بود که سپاه در حال ایجاد آمادگی برای مقابله با روش‌های جدید حمله یا تحت فشار قرار دادن ایران است و بسیج نیز قرار است در این راستا به کمک سپاه بشتابد. صحبت‌هایی که در مورد “جنگ نامتقارن”، “تهدیدهای شهری” و “واکنش‌های غیرمنتظره” مطرح می‌شد، این تلقی را تایید می‌کرد.
در همان روزها سخنان مشابهی از سوی معاون اطلاعات نیروی مقاومت بسیج منتشر شد که نشان می‌داد برخلاف تبلیغات حامیان دولت احمدی نژاد، سپاه و بسیج کاملا معتقد به وجود “شرایط ویژه” در کشور هستند و می‌خواهند خود را برای رویارویی با آن آماده کنند. وی در همایش مسئولان کانون‌های فرهنگی بسیجیان کشور در مشهد گفته بود: “در شش ماه دوم سال جاری ایران دارای شرایط ویژهای هم به لحاظ داخلی و هم به دلیل تهدیدات دشمن خواهد بود؛ ولی دشمن تا شرایط داخلی را فراهم نبیند هیچ کاری نمی‌تواند انجام دهد. این امر با ابعاد اغتشاش، درگیری و افزایش ناامنی در داخل کشور دنبال می‌شود.“
موضع‌گیری چند تن از دیگر مقامات نظامی ارتش، سپاه و ستاد مشترک نیروهای مسلح نیز وجود چنین برداشت مشابهی را در نیروهای مسلح ایران تهدید می‌کرد و نشان می‌داد که آنها تهدیدها را جدی گرفته‌اند. با این حال فرمانده سپاه نیز همچون مقام اطلاعاتی بسیج سمت و سوی خود را به سمت آنچه “تهدیدات داخلی” خوانده شد، برگرداند و از لزوم آمادگی و اولویت مقابله با آن سخن گفت.
نقش بسیج ادارات در پدافند غیر عامل
در ماههای گذشته بحثهای زیادی در محافل دولتی و نظامی، و حتی در مجمع تشخیص مصلحت نظام، درباره مقوله “پدافند غیر عامل” صورت گرفته است. این اقدام دفاعی، طبق تعریف، شامل برنامه‌ریزی‌ها و اقداماتی می‌شود که آسیب‌پذیری در مقابله حمله دشمن را کاهش می‌دهد؛ که دامنه آن از پخش کردن مراکز حساس برای کاهش خسارات ناشی از حمله احتمالی هوایی، تا نصب پدافند هوایی (ضد هوایی) بر فراز ساختمان‌های بلند، و نیز تا آمادگی سازمان‌های دولتی مرتبط با تامین مایحتاج اولیه و خدمات عمومی نظیر آب و برق و گاز و… گسترده است.
در یک سال اخیر، هم ماموریت بررسی فوق العاده و تصویب سیاستهای کلی نظام در این حوزه به مجمع تشخیص واگذار شده، هم دستگاههای دولتی به همکاری با سازمان ویژهای که از سال 83 با این هدف تشکیل شده، مامور شده‌اند و هم اولویت‌ها و فوریت‌های این موضوع به طور خاص مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
به نظر می‌رسد در تغییرات جدید سپاه و بسیج، بسیجیان ادارات قرار است با نظارت سپاه به این فوریت‌ها بپردازند و ادارات دولتی را برای مقابله با موقعیت‌های ویژهای که پس از تهدیدات خارجی، مثلا یک حمله نظامی، ایجاد می‌شود آماده کنند. چرا که فرمانده بسیج ادارات در خصوص مانور اخیر گفته است: “بسیجیان هر اداره باید تخصص‌های لازم برای مقابله با حوادثی که ارتباط با آن اداره دارد را داشته باشند و بتوانند نقش خود را ایفا کنند. تمهیداتی اندیشیده شده است که بسیجیان در حوادثی مانند قطعی برق و آب و گاز بتوانند وارد عمل شده و به حل مساله کمک کنند.“
به نظر می‌رسد در این مانور، عمده تمرین‌ها و آمزوش‌ها نیز درباره همین موضوع و در راستای آمادگی برای مقابله با حملات احتمالی و ضربات استراتژیک ناشی از آن باشد، و از همین روست که هدف از این مانور سه روزه، “تقویت توان دفاعی نیروها و مقابله با هرگونه تهدیدات احتمالی دشمنان در آینده” اعلام شده است.