سیدمحمد خاتمی، رییس‌جمهور دوران اصلاحات، در دیدار با اعضای شورای هماهنگی جبهه اصلاحات، گفت: “فضای کنونی کشور نه به مصلحت کشور و جامعه و حتی حکومت است و نه مطابق با معیارها وملاک‌هایی که قانونا و شرعا داریم.” خاتمی همچنین افزوده: “انسان گرسنگی را می‌تواند تحمل کند، ولی تحقیر شدگی تا مغز استخوان او را می‌سوزاند و استبداد انسان را تحقیر می‌کند. انسان نمی‌تواند استبداد را بپذیرد. انسان آزادی توام با گرسنگی را بر سیری با استبداد ترجیح می‌دهد؛ این فطرت انسان است.”
وی در این دیدار که به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب 57 برگزار شده بود، همچنین با اشاره به انتقادها از ساز و کار برگزاری انتخابات در ایران، چنین گفت: “ساز و کار انتخابات طوری باشد که همه گروهها احساس کنند آزادانه و با امنیت می‌توانند حضور داشته باشند و نامزد داشته باشند و برگزاری انتخابات به صورتی باشد که واقعا رای و نظر واقعی مردم تامین شود.”
خاتمی همچنین با اشاره به وضعیت امنیتی کشور، اضافه کرد: “امروز به ناحق گروه‌های قانونی و دلسوز منحل می‌شوند و راه فعالیت به روی دیگران هم بسته می‌شود. چرا باید احزاب و تشکل‌ها طی دو سال گذشته حتی نتوانند کنگره سالانه خود را برگزار کنند؟ به عنوان گام خیرخواهانه اول اجازه داده شود که همه احزاب کنگره خود را با امنیت و آزادی برگزار کنند، این یعنی باز شدن آن فضای سیاسی و اجتماعی که البته این کافی نیست بلکه همه باید بتوانند در فرآیندهای تعیین کننده مثل انتخابات؛ با تضمین امنیت و آزادی‌شان حضور فعال داشته باشند.”
وی همچنین با اشاره به بازداشت متعدد فعالان عرصه‌های مختلف پس از انتخابات جنجالی سال گذشته، چنین گفت: “من اصلا کاری به محتوای انتخابات گذشته ندارم، ولی ببینید چقدر نیروها به خاطر مشارکت در انتخابات دچار تنگنا شدند؛ این نه با معیارهای منطقی و شرعی و قانونی نظام جمهوری اسلامی سازگار است و نه به مصلحت خود نظام و حاکمیت.”
خاتمی در سخنان خود، اشاره‌ای نیز به وضع مصر و تونس داشت و در این‌باره چنین اظهارنظر کرد: “امروز خواست مردم مصر مشخص است و آن این است که دیکتاتور برود؛ آزادی احزاب و گروهها باشد و مردم تعیین کننده سرنوشت خود باشند و خیرخواهانه به نمایندگی از ملت برای عدالت؛ برای حیثیت و امنیت زندگی مصریان تلاش کنند. امیدوارم خداوند به آن‌ها توفیق دهد و موفق باشند؛ هزینه داده‌اند و هزینه می دهند ولی مطمئنا این مسیر غیر قابل برگشت است.”
این برای چندمین بار است که در دو ماه گذشته، رییس‌جمهور دوران اصلاحات، درباره وضعیت کشور و همچنین انتخابات نظر می‌دهد. حدود یک ماه و نیم پیش نیز خاتمی در دیدار با اعضای فراکسیون اقلیت مجلس هشتم، گفته بود: “کف خواست اصلاح‌طلبان برای حضور در انتخابات آزادی زندانیان و ایجاد فضای آزاد برای همه احزاب و گروهها و رفع محدودیت‌های نابه‌جا، پای‌بندی همگان بخصوص مسئولان به قانون اساسی و اجرای همه جانبه و کامل آن بخصوص اهتمام به روح قانون اساسی و فراهم آوردن سازوکاری برای برگزاری انتخابات سالم و آزاد است. نمی‌شود به جز یک سلیقه برای همه سلیقه‌ها انواع محدودیت‌ها را ایجاد و انواع اتهامات را ردیف کرد و بعد گفت آزادی و مردم‌سالاری وجود دارد.”
سخنان خاتمی در آن زمان با واکنش‌های تند اصولگرایان مواجه شد. از جمله روزنامه جوان – وابسته به دفتر سیاسی سپاه – سخنان خاتمی را چنین تحلیل کرد: “موضوع انتخابات سال آینده مجلس شورای اسلامی است که جریان اصلاح‌طلب نمی تواند به راحتی از کنار آن بگذرد و عزم خود را جزم کرده تا از هر طریق ممکن عناصر خود را وارد خانه ملت کند و در این راه خاتمی گزینه مناسبی برای زدن کلید اولیه و فعال ساختن اصلاح طلبان متفرق شده است”.
احمد بیغش، نماینده شازند در مجلس نیز با “یزید صفت” دانستن خاتمی گفته بود: “موسوی، کروبی و خاتمی فتنه گران یزید صفت و آمریکا سرور آن‌هاست. رهروان این سه خبیث و دیوانه سال گذشته زمان اذان ظهر در عاشورای سال گذشته، فتنه گران یزید صفت، چادر از سر زنان نماز گزار برداشته و نماز گزاران را به شهادت رساندند”.
جعفر شجونی، از اعضای جامعه روحانیت مبارز نیز، آن زمان با اشاره به اینکه هاشمی‌رفسنجانی در پشت این فتنه‌ها قرار دارد، چنین اظهارنظر کرده بود: “هاشمی با این سخنرانی [نماز جمعه 2 تیر] خود را حذف کرد حالا دیگر کسانی مثل خاتمی و فراکسیون اقلیت مجلس که با پروریی می‌خواهند برگردند، انگشت کوچک هاشمی هم نیستند و در مقابل انبوه ملت سلحشور ایران کسی نیستند”.
برغم این مواضع، احمد حکیمی‌پور، عضو جبهه هماهنگی اصلاحات در مقام پاسخگویی ضمن “تاکید بر اجرای قانون اساسی” این شروط را “کف خواسته‌های اصلاح‌طلبان” برای شرکت در انتخابات دانسته و از واکنش اصولگرایان به آن، که او “جنجال برخی نیروهای رقیب” خواند، ابراز تعجب کرده بود.
شورای هماهنگی اصلاح طلبان کُرد هم با انتشار بیانیه ای از شروط خاتمی استقبال و تاکید کرد: “بازگشت ثبات و آرامش و عادی سازی وضعیت کشور، جز در سایه برگزاری انتخابات آزاد غیر استصوابی، آزادی همه زندانیان سیاسی، حذف فضای امنیتی حاکم بر کشور و اعاده حیثیت از صدمه دیدگان حوادث پس از انتخابات میسر نخواهد شد.”
خاتمی پس از آن نیز در سخنانی خواستار آن شده بود که “در یک فضای آزاد، مناظره و بحث بین طرفین برگزار شود و اگر اشتباهی از هر کدام از طرفین بوده در آن مناظره به آن اعتراف شود.” و اضافه کرده بود: “اینکه این روزها گفته می‌شود مردم چه کسی را بخواهند و چه کسی را نخواهند باید گفت که کسانیکه مردم را قبول ندارند حق ندارند درباره مردم و از زبان مردم صحبت کنند. اگر فضا آزاد باشد و محدودیت ها رفع شود حرف و گرایش مردم معلوم می‌شود؛ اصلا این محدودیت ها خود نشانه این است که مردم را قبول ندارند.”
