خبرگزاری مهر هفته پیش از قول رییس موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور درباره آینده سربازی اجباری در ایران نوشت: “اگر با همین روند کاهشی باروری مواجه باشیم تعداد تولد ها در سال ۱۴۲۰ به ۷۷۰ هزار نفر کاهش خواهد یافت. یک راهکار این است که ارتش باید حرفه ای شود و یا اگر نخواهیم آن را حرفه ای کنیم یک راهکارش این است که خانم ها هم در سال های آینده به سربازی بروند.” او اضافه کرد: “اگر نخواهید بپذیرید که خانم ها هم به سربازی بروند، حرفه ای شدن سربازی ممکن است دیگر یک انتخاب نباشد. تعداد تولد ها کم می شود و این اجازه نمی دهد که مدت زمان سربازی هم کم شود؛ ما کمبود سرباز خواهیم داشت. ساختار جمعیتی ما که تغییر کند به ناچار باید ساختار نظامی ما هم تغییر کند. ارتش حرفه ای و تغییر این ساختار هم هزینه بالایی دارد.”
موضوع سربازی اجباری در ایران، سالهاست که از مسائل مورد مناقشه بوده است. بسیاری از جوانان دوره سربازی را که در بهترین سنین جوانی سپری میشود، دوره ای ناکارآمد می دانند که دو سال از زندگی آنان را نابود می کند.
از فروردین ماه سال ۱۳۹۱ سازمان نظام وظیفه تغییرات جدید اعمالی در قانون نظام وظیفه را اعلام کرد که بر اساس آن بسیاری از معافیتهای موردی لغو شده و دوره سربازی در مناطق عادی از ۱۸ ماه به ۲۱ ماه افزایش یافته بود. این تغییرات اعتراضهایی به دنبال داشت. از جمله سایت الف، وابسته به احمد توکلی طی گزارشی در اینباره نوشته بود: “این روزها حذف کسر خدمت مدرک تحصیلی دانشگاهی بدون اغراق موضوع اصلی مورد چالش و بحث در میان دانشجویان پسر دانشگاه هاست.” نویسنده گزارش معتقد بود: “دانشجوی نخبه جوانی که می تواند ۲ سال برای این کشور تحقیقات علمی کند و به بالا رفتن طراز علمی آن کمک کند به خاطر کم شدن ۳ ماه از مدت سربازی اش زیر بار کارهای معمولی و وقت تلف کردن در پادگان ها خواهد رفت.”
این گزارش تاکید داشت: “سازمان نظام وظیفه هر چند یک ارگان نظامی باشد باید برخی مصالح نظام و آینده کشور را در نظر بگیرد سپس اقدام به تغییر در برخی قوانین خود دهد.گرچه به نظر می رسد مشکل نظام وظیفه با بیشتر یا کمتر شدن ۳ ماه از سربازی حل نخواهد شد بلکه این ساختار سربازی است که باید در نهادهای نظامی تغییر کند.”
اعتراض به افزایش دوره سربازی تغییری در این ماجرا بوجود نیاورد، اما زمینه ای بود برای برخی کاندیداهای ریاست جمهوری که در تبلیغات خود از آن استفاده کنند.
در تابستان گذشته، و در جریان تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری، محسن رضایی وعده داد که اگر رئیس جمهور شود، سربازی اجباری را لغو خواهد کرد. او گفته بود: “اگر رییس جمهور شوم سربازی حرفه‌ای را جایگزین سربازی اجباری خواهم کرد.”
بلافاصله پس از اظهارات رئیس سابق سپاه پاسداران، “یک مقام مسئول در ستادکل نیروهای مسلح” گفت: “از کاندیداهای ریاست جمهوری می‌خواهیم در مورد مدل سربازی که از حیطه ریاست جمهوری خارج است، اظهارنظر نکنند. محل بررسی مدل‌های مختلف سربازی، ستادکل نیروهای مسلح است و این مساله همواره در این ستاد مورد بررسی و ارزیابی قرار میگیرد.”
با اینحال بحث های مربوط به سربازی اجبار ادامه یافت. سایت تابناک که به محسن رضایی نزدیک است، در گزارشی با عنوان “چرا نباید درباره مدل سربازی اظهارنظر کرد؟!” نوشته بود: “بحث در مورد خدمت سربازی چه از سوی رئیس جمهور مستقر و چه از سوی کاندیداهای احتمالی ریاست جمهوری قاعدتا در شورای امنیت ملی و با حضور نمایندگان ستاد کل نیروهای مسلح و با بررسی همه جوانب و در نهایت با تصویب رهبر انقلاب انجام می شود. لذا سخن گفتن از تغییر در خدمت سربازی با رعایت همه ملاحظات ستاد کل نیروهای مسلح، نهادهای قانونگذار و در نهایت مشروط به تایید رهبری، می تواند کمک کننده به کارامدتر شدن این موضوع برای کشور و جوانان باشد.”
این سایت در گزارشی دیگر با تاکید بر اینکه سربازی حرفه ای نوعی ایجاد شغل خواهد بود، از قول محسن رضایی نوشت: “در سربازی حرفه‌ای، هم نیروهای نظامی توانمند‌تر می‌شوند و هم جوانان به جای خدمت اجباری، زمانشان را در فراگیری و انجام یک شغل خواهند گذراند تا به نوعی کار‌آفرینی در کشور نیز تقویت شود و آمار بیکاری کاهش یابد.”
نویسنده گزارش اضافه کرده بود: “نخستین حسنی که حرفه‌ای شدن سربازی به همراه خواهد داشت، راه انتخابی است که پیش روی جوانان گذاشته خواهد شد که این مهم به تنهایی مانع از ورود افراد غیر مشتاق به عرصه نظامی‌گری شده و تبعات منفی را که گاه در حاشیه سربازی مطرح میشود، به شدت کاهش خواهد داد.”
در همان روزها سایت رسمی محسن رضایی نیز در یادداشتی با عنوان “هفت مزیت برای سربازی حرفه‌ای” نوشته بود: “سربازی وظیفه در کنار محاسنی که دارد، معایبی نیز دارد که از فواید آن فزونی میگیرد و ارتش حرفه‌ای از بسیاری از این معایب مبراست: ایجاد دشواری در مسیر ازدواج جوانان (که ره گیری تاثیر آن در کاهش جمعیت کار دشواری نیست)، صعب نمودن و دیر وارد شدن جوانان به بازار کار، سپری شدن نزدیک به ۲ سال عمر جوانان در مسیری مخالف خواست آنان، برخی مشکلات مشاهده شده در پادگان‌ها، دوری از خانواده، اضطراب‌ها و ناآرامی‌های روانی و… “
نویسنده این یادداشت از جمله فواید حرفه ای شدن سربازی را افزایش کارایی نیروهای مسلح، تخصص گرایی، انگیزه بالای سربازان، امکان استفاده از فن آوری‌های نوین و پیشرفته، کاهش ریسک امنیتی، کاهش هزینه‌های اقتصادی دولت و نداشتن معایب سربازی وظیفه دانسته بود.
گرچه انتخابات ریاست جمهوری مسیر دیگری را طی کرد، اما پیشنهاد تبلیغاتی محسن رضایی فراموش نشد. چند ماه بعد مرکز پژوهش های مجلس دو الگوی جدید پیشنهادی برای سربازی در ایران را منتشر کرد. در گزارش این مرکز “ضمن بررسی کلان سیستم خدمت وظیفه عمومی و الگوهای نوین خدمتی با رویکرد آینده پژوهی، دو الگوی خدمت علمی ـ– تخصصی (حرفه ای) و خدمت داوطلبانه بسیجی چابک را به دلیل ظرفیت های بالای بهره وری” مورد تاکید قرار گرفته بود. در این طرح “مزایا و مطلوبیت های سربازی حرفه ای” را چنین برشمرده بودند: “۱- حذف قاعده اجبار و تکلف از سربازی. ۲- ارزش یافتن تخصص و کارآمدی در دوره سربازی. ۳- امکان ارتقای عزت نفس و منزلت اجتماعی سربازان. ۴- تغییر نگاه و رویکرد جامعه نیروهای مسلح به سربازان از نیروهای ضعیف و مسلوب الاراده به نیروهایی همسان سایر درجه داران و افسران نیروهای مسلح. ۵- زمینه برای صرفه جویی اقتصادی و مالی در نیروهای مسلح به دلیل امکان استفاده از این سربازان پیمانی و حرفه ای پنج ساله، ده ساله و ۱۵ ساله و نهایتا ۲۰ ساله.”
چندی بعد موسی کمالی، جانشین اداره منابع انسانی ستاد کل نیروهای مسلح خبر داد که احتمال افزایش دوباره دوره خدمت سربازی وجود دارد. او با اشاره به آنچه “سیر نزولی موالید” در کشور می نامید گفته بود: “با بررسی‌های به‌عمل آمده تامین سربازان مورد نیاز نیروهای مسلح با مشکل مواجه شده است. در نتیجه این احتمال وجود دارد که در سال ۹۳ تمام یا بخشی از کسر خدمت‌ها برداشته‌شده و خدمت به ۲۴ ماه برسد.”
او به جوانان توصیه کرده بود: “بر اساس قوانین و مقررات موجود و خبرهایی که از سوی ستاد کل و سازمان وظیفه عمومی اعلام میشود درخصوص تعیین تکلیف سربازی خود اقدام کنند و به خبرهایی که بیشتر در حد نظریه و پیشنهاد است توجهی نکنند.”
از طرفی سایت الف در گزارشی درباره خدمت سربازی نوشت: “مهم این نیست که باید موها را با شماره دو تراشید، مهم این است که ایران به همراه کشورهای سائوتوم و پرنسیپ، گینه استوایی، بورکینافاسو، سومالی، سوریه، کره شمالی و… در بین ۲۰ کشوری است که سربازی اجباری دارند. ۲۰ کشور سربازی اجباری ۱۸ماهه و ۲۸ کشور سربازی اجباری یک سال یا کمتر دارند. از بین ۱۹۷ کشور جهان ۱۱۲ کشور اساسا سربازی اجباری ندارند.”
این سایت در نوشته ای دیگر کنایه زده بود: “گرچه رضاخان پهلوی اندیشه داشت، اما امروزه چهره جهان عوض شده، دیگر جان امروز یک جهان کاملا تخصصی است، آنکه تخصص ندارد، متاسفانه به کارهای پست باید روی بیاورد، حتی کارهای بی شرفی مانند قاچاق نیز نیاز به تخصص دارد، دیگر حساب امری مانند سربازی، نظامی گری و خدمت به وطن که هم شان و منزلت بالایی باید داشته باشد و هم شرافت ذاتی دارد کاملا جداست.”
بحث سربازی اجباری در هفته های اخیر بار دیگر بالا گرفت. اوایل فروردین حسن روحانی طی سخنانی از سربازی اجباری دفاع کرده و گفته بود: “با رفتن به سربازی کسی از زندگی عقب نمی افتد سربازی یک تجربه است و فقط یک آموزش نظامی نیست. بلکه در سربازی شاهد یک انضباط ونظمی هستیم و در واقع در این دوره‌ای که جوان خدمت می‌کند به نحوی برای زندگی آماده می شود چرا که یاد می گیرد در برابرناملایمات تحمل بیشتری از خود نشان دهد و کار دسته جمعی را یاد میگیرد و از نظرجسمی نیز با توجه به آموزش‌هایی که می‌بیند پرورش می‌یابد.”
سایت الف با انتشار نقدی بر سخنان روحانی نوشته بود: “چند کشور در دنیا سربازی اجباری وجود دارد؟ پس چرا آقازاده ها حاضر به خدمت نیستند؟ به نقل از سردار احمدی مقدم ۶۰ درصد تهرانی ها از سربازی معاف می شوند. اعضاء کابینه اعلام کنند کدام یک از فرزندان وزرا حاضر به خدمت مقدس سربازی بوده اند و اگر سرباز هم بوده اند در کجا خدمت کرده اند؟”
نویسنده اضافه کرده بود: “از آقازاده های مسئولان سرداران امیران کدام یک حاضر به خدمت سربازی در مرز هستند؟ چرا فقط باید فرزندان افراد فقیر جان خود را در مرزها آن هم بدون داشتن تخصص به خطر باندازند؟ تا از دید مسئولان مرد شوند؟ از آنجای که فرزندان بسیاری از مقامات با پارتی بازی و استفاده از امکانات خاص سربازی رو تجربه نمی کنند بنابراین دغدغه ای برای بعضی مسئولان برای اصلاح خدمت سربازی وجود ندارد.یک اسم مقدس روی سربازی گذاشته اند. و نمی شود در موردش حرف زد ای کاش فرصتی برای به چالش کشیدن این میراث رضاخانی در رسانه ملی وجود می داشت.”
