اردوگاه اصلاح طلبان در ایران به شدت میان دو جناح تقسیم شده: میانه روها و طرفداران تغییرات بنیادین در رأس حکومت اسلامی. ولی هیچ کس به اندازه رییس جمهور سابق محمد خاتمی که موجی از امید را در زمان انتخاب اش، به ویژه در نزد زنان و جوانان، به راه انداخت، به طرفداران و مخالفان نمی پردازد. خاطرات نوستالژیکی که از دو دوره ریاست جمهوری او و نشانه های نسبی گشایش [ایجاد احزاب سیاسی و سازمان های غیردولتی، آزادی مطبوعات] برجای مانده، همچنان در مدح او و شجاعت اش نوشته می شود. درحالی که برخی وی را به تسلیم شدن در برابر فشارهای فوق محافظه کاران متهم می کنند.
از چند ماه گذشته، رییس جمهور سابق، با انتخاب رییس مرکز مطالعات استراتژیک شورای مصلحت نظام به ریاست جمهوری، هشدارهای خود را علیه جناح تندروی حکومت ایران افزایش داده است. در گذشته، میرحسین موسوی و مهدی کروبی، چهره های اصلی جنبش معترضان به انتخاب مناقشه آمیز محمود احمدی نژاد در ژوئن ۲۰۰۹، در اقدامات و اعتراض هایشان علیه سرکوب مردم بسیار صریح موضع گیری کردند. ولی این محمد خاتمی است که از اینک به عنوان سرسخت ترین سخنگو برای خواسته های جامعه مدنی ایران ایفای نقش می کند.
رییس جمهور پیشین خواستار آسان کردن قوانین امنیتی و آزادسازی زندانیان سیاسی شده که “به نفع همه و به ویژه حکومت است”. او در ماه نوامبر در زمان دیدار با فرزندان میرحسین موسوی و مهدی کروبی که در حصر خانگی بسر می برند، آرزو کرد که به لطف “تحولات” انجام شده در جریان انتخاب حسن روحانی، “هرچه سریعتر” این “محدودیت ها” برداشته شوند.
البته تبدیل محمد خاتمی به سخنگوی طرفداران گشایش جنبه عجیبی نیز دارد. ذکر یک رویداد برای توضیح این مسأله کافی است. در زمان انتخابات مجلس در مارس ۲۰۱۲، درحالی که بخش بزرگی از اصلاح طلبان انتخابات را بایکوت کرده بودند، محمد خاتمی به دماوند در نزدیکی تهران رفت و رأی خود را به داخل صندوق انداخت. این حرکت به شدت مورد انتقاد قرار گرفت، چرا که رییس جمهورپیشین قبلا خاطرنشان کرده بود که نمی داند منفعت شرکت در این انتخابات چیست.
در ماه مه ۲۰۱۲، هیأتی از جوانان مبارز و زندانیان سیاسی سابق به دفتر او رفتند و دلایل مشارکت او در انتخابات را جویا شدند. به گفته یکی از اشخاصی که در این جلسه حضور داشته، رییس جمهور سابق به هیچ یک از سؤالات پرسیده شده پاسخ نداد. از نظر این شخص، که ترجیح می دهد ناشناس باشد، “جلوی خاتمی نباید از صحبت و انتقاد کردن ترسید. ولی به این هم نباید امید بست که او به سؤالات شما پاسخ دهد.”
نبود شجاعت در رییس جمهور پیشین باعث نشده تا نگرانی حکومت از او کاهش یابد. با اینکه او تاکنون نه دستگیر و نه محاکمه شده، ولی از پایان دوره ریاست جمهوری اش مدام به دلیل مواضعی که اتخاذ کرده بوده، مورد تهدید و ارعاب قرار گرفته؛ تا جایی که در پاییز سال ۲۰۰۹ که امکان خروج از ایران برای سفر به ژاپن و شرکت در کنفرانس خلع سلاح اتمی را او گرفتند. این معامله به مثل ها در ماه اوت امسال، زمانی که نمایندگان مجلس مانع از حضور وی برای مراسم تحلیف حسن روحانی شدند، به اوج خود رسید.
حمایت تمام عیار از آقای روحانی
رییس جمهور سابق زمانی که در ماه نوامبر خواستار آزادسازی تمامی زندانیان سیاسی شد، شرایط خود را بدتر کرد. مجتبی ذوالنور، مشاور رهبر علی خامنه ای، دراین خصوص گفت: “محمد خاتمی باید از اتهامات خود توبه کند.” و خاطرنشان کرد که اگر رییس جمهور سابق دستگیر نشده، دلیل آن “مدارا”ی حکومت بوده است. محمد خاتمی همچنان اقدامات سرکوبگرانه را مورد انتقاد قرار می دهد و خواستار گشایش بیشتر شده. او در زمان کمپین انتخاباتی حسن روحانی، حمایت بی شائبه ای را از وی به نمایش گذاشت و یکی از کسانی بود که از پیروزی روحانی در انتخابات استقبال کرد.
محمد خاتمی از زمان به قدرت رسیدن حسن روحانی در ماه اوت در دو جبهه می جنگد. او از کسانی که نسبت به وعده های انتخاباتی روحانی زود مأیوس می شوند و صبر کافی ندارند می خواهد محدودیت های دولت جدید را درک کنند و البته از هر فرصتی نیز برای یادآوری این وعده ها به رییس جمهور جدید استفاده می کند. خاتمی در زمان دیدار با دانشجویان دانشگاه تهران در اواخر ماه اکتبر تأکید کرد که “برخی نیروهای داخل کشور” تلاش می کنند تا “باعث شکست دولت روحانی در برآورده کردن اهداف ملی و بین المللی اش شوند”. او با یادآوری هشت سال ریاست جمهوری خود، که باعث ناامید شدن بخش بزرگی از رأی دهنگان اش شد، خاطرنشان کرد: “زمانی که خود را جای سران حکومت می گذارم، می توانم مشکلات آنها را درک کنم. باید مشکلات و موانع را به یاد داشته باشیم و به شکلی بیطرفانه قضاوت کنیم.” او همچنین افزود: “آقای رییس جمهور نیز نباید سخنان خود را فراموش کند و باید تعهدات خود را بجا آورد.”
از زمان بیان این اظهارات، یکی از وعده های حسن روحانی اجرا شده: ایران توانست در ژنو با قدرت های جهانی بر سر معضل هسته ای به توافق برسد. محمد خاتمی چند ساعت پس از اعلام خبر این توافق گفت: “اولین گام برای به دست آوردن منافع ملی و کاهش تنش ها برداشته شد. مطمئناً ملت بزرگ ایران قدر این پیروزی را خواهد دانست.” اولین گام برداشته شده، ولی محمد خاتمی، به مانند میلیون ها ایرانی، هنوز منتظر اقدامات بعدی است.
منبع: لوموند، ۲۸ نوامبر
