پناهی؛ وامدار حقیقت…
ظاهرا در فیلم های جعفر پناهی کارگردان ایرانی، “داستان سیاسی” در کار نیست. اما کیست که نداند در سینمای نئورئالیسم پناهی، نمایش بیکاری، بدبختی، فقر، فساد و بی‌عدالتی، به نقد هنرمندانه سیاست های نادرست حاکمیت عصرش منتهی می شود.
اما چه اتفاقاتی باعث شد که پناهی نیز در ردیف صدها قربانی انتخابات ریاست جمهوری سال گدشته ایران قرار بگیرد.؟
به نظر می رسد که ماجرا از لحظه ای آغاز شد که این کارگردان در کنار بسیاری از هنرمندان از کاندیداتوری میرحسین موسوی در انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 حمایت کرد و حتی گفته شد که نقش غیر قابل انکاری در فیلم های ساخته شده ی کاندیدای مخالف احمدی نژاد دارد.
پناهی که چند فیلمش در ایران اجازه ی نمایش پیدا نکرده اند خسته از این جفا به دنبال روزنه ای برای ادامه ی فعالیت حرفه اش می گشت.
فرصتی که به نظر می رسید قرار است میرحسین موسوی در اختیار وی و همفکرانش قرار دهد.
این کارگردان که جوایز متعددی در خارج از ایران و در جشنواره های بین المللی کسب کرده برای نیل به این هدف و نشان دادن اعتراضاتش در تجمعات معترضان به تقلب در انتخابات شرکت کرد.
این سینماگر ایرانی، پس از انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری ایران، بارها به طور آشکار از “جنبش سبز” حمایت کرد و یک بار در مراسم یادبود قربانیان اعتراض به نتیجه ی انتخابات بازداشت و بعد از چند ساعت آزاد شد.
شال سبز دردسر ساز
وی شهریور ماه سال گدشته وقتی به عنوان رئیس هیات داوران جشنواره فیلم مونترال کانادا در این شهر حضور پیدا کرد با بستن شال سبز همبستگی خود را با معترضان به نتیجه ی انتخابات ریاست جمهوری اعلام کرد.
جعفر پناهی در ماه مهر وقتی برای شرکت در یک همایش سینمایی عازم پاریس بود، پاسپورتش توقیف شد. هر چند پس از مدتی گذرنامه او را پس دادند، اما بهمن ماه همان سال که قرار بود به عنوان میهمان افتخاری در جشنواره برلیناله آلمان شرکت کند، یک بار دیگر از خروج او جلوگیری کردند.
یک نامه و دو ماه تمدید زندان
این کارگردان مشهور ایرانی بعد از بازداشت به جشنواره ی کن دعوت شده بود اما زندان امکان حضور را از وی گرفت تا وی با انتشار نامه ای به مدیران جشنواره، مقامات قضایی ایران را خشمگین و قرار بازداشتش را دو ماه دیگر تمدید کند.
ماموران امنیتی، خانواده پناهی را تهدید به بازداشت کردند و از آنها خواستند از مصاحبه و اطلاع‌رسانی درباره او پرهیز کنند.
پناهی 6 سال است که زندانیست
بهمن قبادی دیگر کارگردان مغضوب ایران که مجبور به اقامت در خارج از کشور است در اعتراض به بازداشت پناهی و این که یکی از دلایل بازداشت وی استفاده از نماد جنبش سبز در خارج از کشور بوده می گوید: “این حداقل کاری است که یک هنرمند می‌تواند انجام دهد. حداقل آزادی‌ای است که یک هنرمند دارد، این که وقتی می رود بیرون، بتواند آنچه را اعتقاد دارد نشان دهد. نه شعاری داده است، نه چیزی. استفاده از یک شال سبز چیز خطرناکی برای رژیم نیست. من الان دارم به خود سیستم و ساختار نظام کاملا شک می‌کنم. یعنی بنیان یک رژیم به خاطر این که هنرمندش یک شال سبز به گردن بیندازد به خطر می‌افتد و آن آدم را زندانی می کنند.”
وی در ادامه با اظهار تاسف از این اتفاقات ادامه می دهد: “واقعا باید به پایه‌های این حکومت شک کرد. در یک نگاه ظاهری این اتفاق کاملا فردی است، ولی برای همه‌ی ما ایرانی‌ها و ما هنرمندان یک گستاخی است. یک بی‌آبرویی است که بر ما می‌رود. یعنی آبروریزی یک سرزمین که این فقط برای مردمش می‌ماند. من الان وقتی بیرون می‌روم، به نوعی شرم می‌کنم خودم را ایرانی معرفی کنم. تمام این‌ها اضافه می‌شود به پرونده‌های منفی‌ای که این نظام دارد. مگر می‌شود یک هنرمند، یک آدم فرهیخته را بگذارید در زندان؟ این فقط یک آدم نیست، یک تفکر است.”
پناهی آیینه عبرت هنرمندان ایران؟
به عقیده علی صمدی احدی و مریم کشاورز، دو فیلمساز ایرانی خارج از کشور که فیلم‌هایشان ماه آینده در جشنواره معتبر و مستقل ساندنس آمریکا (به ریاست رابرت ردفورد بازیگر مشهور آمریکایی) به نمایش درمی‌آید حکومت ایران با صدور حکم زندان برای پناهی به همه فیلمسازان ایرانی پیام داد که اگر درگیر مسائل حقوق بشری بشوند، باید هزینه سنگینی برای آن بپردازند.
به گفته علی صمدی کارگردان فیلم مستند”موج سبز” آنها از پناهی استفاده می‌کنند تا بقیه فیلمسازان و روزنامه‌نگاران را خفه کنند.
صمدی معتقد است “فیلمسازانی مثل جعفر پناهی آینه جامعه هستند و حال این آینه شکسته شده است و اکنون وظیفه ما فیلمسازان است که سرو صدا کرده و به حکومت ایران فشار وارد کنیم”
از دید سازنده مستند “موج سبز” این حکم نه تنها به معنی تمام شدن کار حرفه‌ای جعفر است بلکه به معنی پایان کامل سینمای ایران است.
در همین حال مریم کشاورز سینماگر ایرانی مقیم آمریکا معتقد است: “حتی اگر جعفر پناهی 20 سال از فیلمسازی محروم شود باز هم آنها نمی‌توانند جلوی فکر کردن او و نوشتن او را بگیرند.”
شمقدری و دردسرهای محبوبیت پناهی
اما بازداشت پناهی در اغلب جشنواره های سینمایی چند ماه اخیر حواشی زیادی داشته است.
در جشنواره فیلم کن جواد شمقدری، معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دیدار با ژیل ژاکوب مدیر جشنواره فیلم کن نسبت به موضع گیری جشنواره درباره پناهی انتقاد کرد و اقدام جشنواره را “غیر حرفه ای” خواند.
شمقدری که به شهر کن سفر کرده بود، گفت: “ در ایران حدود ۴۰۰ کارگردان داریم. موضوع آقای پناهی یک استثنا است. سینمای ایران خیلی بزرگ و مطرح است و ما نباید یک استثنا را بزرگ کنیم.”
او همچنین گفته است: “ که جعفر پناهی قرار بود به شش سال زندان محکوم شود اما با تلاش ها و پیگیری های ما فقط حکم ممنوع الخروجی برای او صادر شد.” اشاره آقای شمقدری به ممنوع الخروجی جعفر پناهی پیش از بازداشت او بوده است.
البته شمقدری بعد از صدور حکم شش سال زندان پناهی موضع گیری نداشته است.
اما مشخص است که این معاون وزیر فرهنک و ارشاد دولت احمدی نژاد امکان مخالفت با تصمیم نهادهای امنیتی که اصل را بر برخورد حداکثری با مخالفان گذاشته، نداشته باشد. حتا اگر خود یک کارگردان باشد.