پرستو سپهری
کلاوس پیمان[Claus Peymann] یکی از بزرگ ترین کارگردانان تئاتر دنیا، امسال به همراه گروه برلینر آنسامبل نمایشنامه “ننه دلاور” نوشته برتولت برشت را در جشنواره تئاتر فجرشرکت کرد و کار وی به عنوان بهترین نمایش نیز انتخاب شد.
کلاوس پیمان که همواره از منتقدین دولت های آلمان بوده و عقاید دولتمردان را در بوته نقد قرار داده، در گفت وگو با ”روز” از سانسور و مشکلات تئاتر ایران سخن گفته است. “مهشید کاخ” پرسش های “روز” رابه آلمانی و پاسخ ها را به فارسی ترجمه کرده است.
درست است که به سختی گروه خود را به ایران آوردید و تمایلی به اجرا و حضور در تهران نداشتید.
بله؛ اگر امروز من و گروهم را در تهران می بینید فقط و فقط به خاطر عشق به مردم ایران است.
چه اتفاقی افتاد که مایل به حضور نبودید؟
عدم بینش صحیح در برپایی جشنواره توسط مدیران فرهنگی و سیاسی.
در ارائه میزانسن ها دچار مشکل بودید؟
ببینید از نظر من یکی از بهترین و خلاق ترین تئاتر های دنیا، تئاتر ایران است.به دلیل اینکه واقعاً در چنین فضایی که سانسور بیداد می کند، مسائل دیگر فریاد می زند و قدرت طلبی پایانی ندارد، ارائه و تولید کار نیاز به هوش و فکر سرشاری دارد.
آیا باز هم شما را در ایران خواهیم دید؟
امیدوارم همین طور باشد. البته این بار قطعاً بدون نمایش خواهم آمد تا نظاره گر تولیدات همکاران خود در تهران باشم.
شما در این سال ها نمایش های متعددی را به صحنه برده اید که اغلب آنها آثار برتولت برشت بوده است. مهم ترین نکته ای که می تواند در ارتباط با اجرای یکی از آثار برشت به کارگردانان کمک کند چیست؟
به اعتقاد من برشت در نمایشنامه هایش هرآنچه که می توانسته به درستی بیان کرده و بدان شکل داده است. نگاه او به مسائل چنان دقیق و موشکافانه است که حیرت هر کسی را بر می انگیزد.گمان می کنم کارگردانی که به سراغ تئاتر برشت می رود حتما باید با جهان بینی این نویسنده بزرگ آشنایی داشته باشد تا نه خود در کارش اشتباه کند و نه مردم را به بیراهه بکشد. این نکته مهمی است که جسارت و ممارست فراوانی را درمورد این نویسنده می طلبد. وفا داری به متن و شیوه اجرایی مناسب و مخصوص برشت.
بیش از نیم قرن از مرگ برشت می گذرد. به نظرتان تولید نمایشنامه هایی سیاسی با طراز فکری و ذهنی برشت باز هم پدید می آید؟
تا زمانی که تئاتر به شکل حداقل خود هم وجود داشته باشد همه چیز امکان پذیر است و دنیای پیچیده خود را میان همگان آزمایش می کند. هر چیزی ممکن است و من هم می دانم که روزگاری اتفاق می افتد. شاید هم همین الان که ما باهم گفت و گو می کنیم در این دنیای بزرگ کسی در حال به وجود آوردن شاهکارهایی مانند “ننه دلاور”است که ما نمی دانیم.(می خندد)به هرحال من به صراحت می گویم که در هر دوره و زمانی کسانی به وجود می آیند که به خوبی ماندگار می شوند و این را بدانید که زمان درحال جاری شدن است.
دلیل محبوبیت برشت از نظر شما چیست؟
برشت از هنر خود به عنوان وسیله ای برای اصلاح جامعه خود استفاده می کرد. از این طریق است که برشت همواره تلاش می کند تا زندگی را به خوبی به نقد بکشد و آن را در مقابل همگان قرار دهد. بنابراین برشت می کوشید تا تکنیک های مورد نظر خود راهم کشف و ارائه کند. این است که او مخاطب خود را کاملا فارغ از هیجانات قرار می دهد تا مردم بتوانند قضاوت درست را درمورد اندیشه های یکدیگر داشته باشند.
به نظرتان مهم ترین قسمت نمایشنامه های برشت مربوط به چه عنصری است؟
برشت قهرمانانی را خلق می کند که همگی قربانی شرایطی هستند که قدرتمندان ایجاد می کنند.او در نمایشنامه “مادر” که برداشتی از داستانی از ماکسیم گورکی به همین نام است به تشریح این مساله می پردازد. داستان زنی که در روسیه تزاری و انقلاب زندگی اش دستخوش تحول می شود. شخصیت پردازی آثار او در کنار همه عناصر دیگر است که درخشان می نمایاند.
این مساله در “ننه دلاور” هم وجود دارد.
بله. به طرز بسیار مشهود. این نمایشنامه شاهکاری است که ما با آن مواجه می شویم.ما با درامی مواجه هستیم که در بطن جنگ شکل می گیرد و برشت آن را به شکل تکان دهنده ای برای ما به تصویر می کشد و گوشه های تاریخ جنگ از دل این نمایشنامه بیرون می آید.
تئاتر در آلمان دارای چه ویژگی هایی است؟
تئاتر معمولا دربرگیرنده جریان های زنده و روز است که سیاست هم بخشی از این پدیده هاست. تئاتر در آلمان ابزاری است کارآمد و مفید برای بیان دیدگاه ها و روشن کردن جامعه ای که مخاطب اثر هستند. البته من می گویم که تئاتر می تواند حتی جامعه خود را هم تغییر دهد.
درمورد تئاتر “آنسامبل “بگویید. آیا فعالیت های این تئاتر در آلمان همچنان پی گیری می شود؟
حتما. این یک تئاتر معمولی نیست. این تئاتر برای طرفداران و عاشقان برشت کاملا شناخته شده است و محلی است برای گردآوری تحولات و تفکرات دیگر گروه های علاقمند به نمایشنامه های برشت. در این تئاتر است که جشنواره های متفاوتی اجرا می شود و میهمانان بسیاری از دنیا برای اجرای نمایش هایشان به آلمان می آیند. این نشان می دهد که برشت ماندگاری خود را همچنان حفظ کرده است.