حمید احدی
بودجه 198 هزار میلیارد تومانی سال 86 سرانجام پس یک ماه تاخیر و سه بار بازنگری که با تاکید شخص رییس‌جمهوری صورت گرفت، امروز در سنگین ترین جو بین دولت و مجلس که تنها در مورد رییس جمهور اول و دولت اول سابقه دارد،به مجلس ارایه می‌شود.
گزارش‌ها نشان می دهد بودجه سال 86 تا شنبه بعدازظهر، هنوز در اختیار سازمان برنامه قرار نگرفته بود و در حالی که چاپخانه آن سازمان آماده مانده بود تا آن را به چاپ برساند اعلام گردید که برای نخستین‌بار چاپ آن توسط نهاد ریاست جمهوری انجام شده است.
اخبار درز کرده نشان می دهد که این بودجه 9 درصد نسبت به سال قبل رشد کرده بود که بعد از گفتگوهای رییس و نواب رییس مجلس با احمدی نژاد در آن بازنگری شد و بار دوم رشد منظور شده به شش درصد کاهش یافت که این بار هم با مخالفت احمدی‌نژاد مواجه شد. در نهایت، کارشناسان و دست‌‌اندرکاران و هیات دولت با رشد 2⁄1 درصدی آن نسبت به سال 85 به توافق رسیدند.
گزارش خبرنگار «سرمایه» حاکی است که قیمت نفت در بودجهء پیشنهادی دولت برای سال 86 برابر با 84⁄36 دلار در نظر گرفته شده و رشد بودجهء جاری نیز صفر لحاظ شده است. همچنین رشد بودجه عمرانی سال 86 در مقایسه با سال‌جاری برابر 49⁄2 درصد است. بودجهء عمرانی سال 85 بالغ بر 17 هزار و 600 میلیارد تومان است.
به این ترتیب درحالی که بودجه کم‌ترین رشد را نشان می دهد اما ردیف‌های آن جابه‌جایی گسترده‌ای صورت گرفته است. بر این اساس حقوق کارکنان دولت با معیار ستادی یا اجرایی بودن، بین شش تا 9 درصد رشد خواهد داشت اما نوشته شده منابع مالی آن از طریق کاهش در مزایای مستخدمین دولت تامین خواهد شد.
روزنامه سرمایه گزارش داده که تا سال 83 دولت هر سال و در آذرماه لایحهء بودجهء سال بعد را به مجلس ارایه می‌کرد. این لوایح هم معمولاً در یک فرصت سه ماههء کامل در کمیسیون تلفیق بودجه و صحن علنی مجلس و برخی روزها در دو نوبت صبح و عصر بررسی می‌شد. اما در سا ل84 و 85 دولت احمدی‌نژاد، سنت تقدیم لایحه در آذرماه را تکرار نکرد و دولت بودجهء سال85 را در 25 دی ماه 84 به مجلس تقدیم کرد و لایحهء‌بودجهء سال 86 نیز قرار است امروز اول بهمن 85 با تاخیر بیش از یک‌ماه تقدیم مجلس شود. نمایندگان دورهء ششم مجلس بودجهء سال 82 را در 27 آذر 81 از دولت دریافت کردند و در دورهء هشت سالهء دولت خاتمی، همواره در دههء سوم آذرماه، یعنی از 20 تا 30 آذر ماه لایحهء بودجه به مجلس ارایه می‌شد.
تا قبل از سال1380 دولت‌ها حتی در زمان جنگ در هر سال، فقط یک بار لایحهء متمم، آن هم برای تامین هزینه‌های جاری دولت و آن هم برای جابه‌جایی ردیف‌های عمرانی با ردیف‌های جاری به مجلس تقدیم می‌کردند و تقاضای جدید برای افزایش سقف بودجه ارایه نمی‌کردند. در سال‌های 80 تا 83 نیز که دولت خود را موظف به انضباط مالی و ایجاد تعادل در درآمدها و هزینه‌ها می‌دانست از ارایهء متمم بودجه به مجلس خودداری کرد.
طبق آمار رسمی، درآمد ایران از صادرات نفت و گاز در 26سال پس از انقلاب 447 میلیارد دلار بود در حالی که این رقم در دو سال 84 و 85 بیش از 100 میلیارد دلار شد. به معنای دیگر درآمد نفتی که برای سال آینده نصیب دولت خواهد شد هشت برابر کل عایدی دوران بیست ساله حکومت رضاشاه است.
پنج برابر بودجه ای است که در یکی از سال های جنگ در اختیار دولت بود.
ما در دوسال گذشته، رقم مصرف منابع نفتی به شدت افزایش یافته و دولت چند بار لایحهء متمم به مجلس برده و بیش از 80 میلیارد دلار را مستقیم در بودجه هزینه کرده است. در سال 84 بودجهء عمومی دولت حدود 3⁄38 درصد تولید ناخالص داخلی بود که 32 درصد آن عمرانی و حدود 68 درصد هزینه‌های جاری بود. در سال‌جاری نیز اعتبارات عمرانی 26 درصد کل بودجهء عمومی دولت بود که در مقایسه با سال قبل حدود 70 درصد رشد داشته است.
هادی حق‌شناس، عضو کمیسیون برنامه و بودجهء مجلس در این زمینه گفت:«در سه سال گذشته، همواره در دههء سوم آذرماه بودجه تقدیم مجلس می‌شد اما امسال با توجه به ویژگی‌های بودجه و عملکرد دولت تاکنون 150 تذکر از سوی نمایندگان نسبت به کاهش اتکای بودجه به نفت، افزایش دقت در انضباط مالی و در پروژه‌های عمرانی و بودجه به دولت داده شده است تا تعادل در درآمد و هزینه حفظ شود و نیازی به متمم در سال بعد نباشد.»
حق‌شناس گفت:«دولت فعلی ، پیش‌بینی‌های لازم را برای ایجاد تعادل و انضباط مالی در هزینه‌های جاری و عمرانی نداشته است و به همین خاطر، مجبور شده که چند لایحهء متمم را در دو سال گذشته ارایه دهد.بین سال‌های 83 تا 85 بودجهء جاری تقریباً دو برابر شده است که نشانه بی‌انضباطی در افزایش هزینه‌های جاری است. اگر این روند ادامه یابد، مجلس حساسیت نشان خواهد داد تا هزینه‌های جاری را کنترل کند و اجازه ندهد که عدم تعادل و بی‌انضباطی مالی بیش از این ادامه یابد تا دولت دوباره مجبور به ارایهء متمم شود.
محمد قلی یوسفی هم در مورد بودجه‌ریزی و رشد بودجه در سال‌های گذشته گفت:«بودجهء کشور در پنج سال گذشته با رشد چشمگیری مواجه بوده چرا که در ایران بودجه نویسی برای تامین مخارج است در حالی که بودجه‌نویسی برای تامین منابع و اولویت های هر کشور است.»
وی افزود:«بودجه و بودجه‌نویسی در کشور تبدیل به محل کشمکش برای سهم‌خواهی بیش‌تر ارگان‌های مختلف است به‌طوری که به هر گروه و دسته قدرتمندتر سهم بیش‌تری از بودجه اختصاص می‌یابد و حجم بودجه هر سال رشد می‌کند.»
این اقتصاددان با اشاره به این‌که «در دولت‌های گذشته نیز همین مشکل وجود داشت»، گفت:«اگر در دولت‌ها یا سال‌های گذشته، نمایندگان به طرح تبدیل حساب ذخیره ارزی به صندوق ذخیرهء ارزی رای می‌دادند، این مشکل به این شیوه بحرانی نمی‌شد.»
صادق زاده نماینده سابق رشت در مجلس نوشته “بالاخره آقای رئیسجمهور پس از به پایان رساندن سفری که معلوم نیست عایدی‌اش برای کشور چیست، می‌خواهند به وظیفه قانونی خود یعنی ارائه لایحه بودجه سالانه به مجلس، جامه عمل بپوشانند. سفری که از نگاه نمایندگان سفر بجایی نبود و بهتر آن بود که ایشان با حضور در جلسات هیات دولت، مصرانه برای ارائه هرچه زودتر لایحه بودجه میکوشید.” به نظر این نماینده اصلاح طلب سابق “سابقه نداشته و انتظار هم نمیرفت که رئیس دولت در فصل تهیه بودجه در هیات دولت، به سفر خارجی برود و به نوعی بررسی بودجه را به نسبت آن سفر، کماهمیت جلوه دهد. همین مساله این بیم و نگرانی را در نمایندگان ایجاد کرده که مبادا در عدم حضور رئیس دولت، لایحه بودجه دچار انحرافاتی از برنامه 5 ساله چهارم و همچنین چشمانداز 20 ساله شده باشد. اگرچه با توجه به تدوین لایحه بودجه سال 85 از سوی این دولت و نحوه اجرای آن بعید به نظر میرسد که حتی در صورت حضور رئیسجمهور در جلسات تدوین بودجه در دولت نیز چنین انطباقهایی در لایحه بودجه سال آتی دیده شود.
باید منتظر ماند و دید گفتگوهای میانجی گرانه ای که در روزهای گذشته بین مجلس و دولت در جریان بود آیا مجلس را از گرمی انداخته و یا باز هم رییس جمهور با گفتن جملاتی در انتقاد منتقدان خود و نفی گرانی موجب خشم نمایندگان مجلس خواهد شد. جو امروز مجلس از همیشه سردترست و به طور کلی هیچ یک از هواداران دولت که هنوز هم در مورد برخورد با رقیبان احمدی نژاد مخالفتی ندارند، باقی نمانده اند که کاملا از سیاست های دولت به ویژه آن چه مربوط به رییس جمهورست دل خوشی داشته باشند.
کارشناسان سیاسی پیش بینی می کنند بعد از بررسی بودجه سال آینده که در دیرترین زمان ها به مجلس داده می شود و آشفته ترین شکل را دارد و پرحجم ترین بودجه تاریخ است، باید منتظر استیضاح چند وزیر بود که در حقیقت قربانی سردی روابط مجلس و رییس دولت می شوند.