باراک اوباما رییس‌جمهور آمریکا با تمدید فرمان “وضعیت اضطراری ملی در ارتباط با ایران” برای یک سال دیگر، جمهوری اسلامی را تهدیدی برای “امنیت ملی آمریکا” توصیف کرد.
اوباما با اشاره به اینکه “ اقدامات و سیاست‌های دولت ایران همچنان تهدیدی غیرمتعارف و فوق‌العاده را متوجه امنیت ملی، سیاست خارجی و اقتصاد ایالات متحده می کند، در متن دستور خود چنین نوشته است: “در تکمیل محدودیت‌ها و تحریم‌ها تا زمان رفع تهدید ایران، چند فرمان اجرایی در سال‌های گذشته صادر شده است”.
براساس قوانین آمریکا، “قانون اختیارات اقتصادی اضطراری بین المللی”، در مواردی مورد استفاده قرار می‌گیرد که “تهدید غیرمتعارف و فوق العاده نسبت به امنیت ایالات متحده از سوی منبع خارجی” وجود داشته باشد. در صورت صدور فرمان این قانون، رییس‌جمهور مسوولیت دارد که مواردی چون روابط تجاری آمریکا با کشور مورد اشاره را تنظیم کند.
این قانون از سال ۱۹۹۵ و در زمان ریاست‌جمهوری بیل کلینتون وضع شده و باعث اعمال تحریم‌هایی علیه جمهوری اسلامی از سوی آمریکا شده است. تحریم‌هایی که در سال‌های گذشته با همراهی دیگر کشورها، شکل گسترده‌تری نیز به خود گرفته است.
تمدید این قانون از آن جهت اهمیت دارد که در ماه‌های گذشته محمود احمدی‌نژاد چندین بار برای مذاکره با آمریکا اظهار تمایل کرده بود. در مقابل، به قدرت رسیدن مجدد اوباما و انتخاب افرادی چون جان کری و چاک هیگل – که هر دو از مدافعان گفت‌وگو با ایران هستند – این تصور را پیش آورده بود که ممکن است دو کشور پس از نزدیک به سه دهه رابطه خصمانه، وارد گفت‌وگوهای دوجانبه شوند.
رسانه‌های جمهوری اسلامی اما نسبت به این دستور اوباما واکنش‌های مختلفی نشان داده‌اند. خبرگزاری فارس – نزدیک به سپاه پاسداران – در این زمینه نوشته است: “آمریکا در قبال ایران رویکردی کاملاً دوگانه اتخاذ کرده است و در حالیکه مقامات این کشور خواستار تعامل با تهران هستند اما به طور مداوم فشارها را بر جمهوری اسلامی ایران افزایش می‌دهند به طوریکه در سال‌های اخیر آمریکا تحریم‌های گسترده و یکجانبه‌ای را علیه برنامه هسته‌ای ایران تحمیل کرده است”.
روابط سیاسی ایران و آمریکا پس از بحران گروگان‌گیری سفارت آمریکا در تهران قطع شد. از آن زمان دو طرف جز در موارد معدود و مربوط به دیگر کشورها، مذاکره‌ای با یکدیگر نداشته‌اند. از جمله این موارد می‌توان به مذاکره ایران و آمریکا درباره وضعیت عراق اشاره کرد.
حسن کاظمی قمی، سفیر وقت ایران در عراق که در مذاکرات نیز حضور داشته، در گفت‌وگویی با رجانیوز درباره آن مذاکرات چنین گفته است: “آمریکایی‌ها قبل و حین و بعد از مذاکرات، حرکت‌های غیر منطقی انجام دادند. آنها قبل از مذاکره دو کار کردند؛ اولاً این عملیات روانی را راه‌انداختند که ایران در مسائل عراق مداخله می‌کند و حامی ناامنی و تروریسم است. دوم اینکه به کنسولی ما در اربیل حمله کردند و چهار دیپلمات ما را اسیر گرفتند. ببینید آنها نیت خود را هم در بسیاری موارد بیان می‌کنند. حتی در آن شرایط خرابی که آمریکا مجبور به مذاکره با ایران است، باز هم بداخلاقی و زورگویی می‌کند. وزیر دفاع آمریکا گفت ما برای اینکه با ایران مذاکره کنیم و شرایط را به گونه‌ای تغییر دهیم که در مذاکره موفق باشیم، این کار را انجام دادیم. یعنی حاکمیت ملی عراق را زیر پا گذاشتند و به یک مرکز دیپلماتیک حمله کردند که تحت حفاظت حکومت عراق بود. می‌خواستند ما را در شرایطی قرار دهند که در مذاکره بتوانند امتیاز بگیرند. آمریکایی‌ها در حین مذاکرات هم سیاست اتهام‌زنی را در پیش گرفتند. آمریکا سیاست “نیش و نوش” را دنبال می‌کرد و این یعنی در حالی که شما را متهم می‌کند که مداخله‌گر هستید، در عین حال می‌گوید اگر ما با هم در این قضیه همکاری کنیم، دریچه‌ای برای همکاری‌های بعدی باز خواهد شد”.
کاظمی همچنین مذاکره با آمریکا را “ابزاری برای تحمیل اراده کاخ سفید” به جمهوری اسلامی توصیف کرده است.
این در حالی است که در ماه‌های گذشته و به دنبال سخنان جو بایدن، معاون اوباما، برخی از نزدیکان دولت و اصول‌گرایان نیز از احتمال مذاکره با آمریکا سخن گفته بودند. پس از سخنان بایدن، علی‌اکبر صالحی، وزیر امورخارجه، گفته بود: “این اواخر آمریکایی‌ها برای گفت‌وگو اعلام آمادگی کرده‌اند که شدت و گستردگی آن با گذشته فرق دارد”. وی اشاره‌ای نیز به سخنان رهبر جمهوری اسلامی داشت: “همانطور که رهبر انقلاب فرمودند، هر زمان این نیت آنها احراز شود و صادقانه باشند و قصد تکرار رفتارهای پیشین را نداشته باشند، موضوع را بررسی خواهیم کرد”.
بسیاری از اصول‌گرایان تاکنون بارها گفته‌اند که تنها رهبرجمهوری اسلامی صلاحیت و قدرت این را دارد که پیرامون نوع و نحوه رابطه یا مذاکره میان ایران با آمریکا تصمیم‌گیری کند.
جو بایدن، معاون باراک اوباما، ماه پیش گفته بود که هر زمان آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، به طور جدی در پی مذاکره باشد، این کشور آمادگی گفت‌وگو با ایران را دارد: “از آغاز روشن کرده ایم که هر زمانی رهبر ایران جدی باشد، ما آماده ایم تا به صورت دو جانبه با رهبران ایران وارد مذاکره شویم، ما این کار را پنهانی انجام نخواهیم داد و در صورت وقوع چنین مذاکراتی شرکای خود را در جریان خواهیم گذاشت”.
رهبر جمهوری اسلامی اما در پاسخ به سخنان بایدن با اشاره به اینکه ”قبول مذاکره در عرف آمریکا به معنای پذیرفتن حرف آمریکایی‌ها است” مواردی چون “بی‌منطق بودن دولت آمریکا، تبلیغاتی بودن ادعای مذاکره با ایران، دروغ بودن ادعای برداشتن تحریم‌ها در صورت مذاکره” را از جمله دلایل عدم مذاکره با آمریکا دانسته و گفته بود که مذاکره با آمریکا تنها “تحت شرایط منطقی” امکان‌پذیر است؛ شرایطی که از نظر وی شامل این موارد می‌شد: “دست برداشتن آمریکایی‌ها از شرارت و زورگویی، منطقی بودن در حرف و عمل، احترام به ملت ایران، آتش افروزی نکردن در منطقه و دخالت نکردن در مسائل داخلی ایران”.
آیت‌الله خامنه‌ای همچنین افرادی را که خواستار مذاکره با آمریکا برای حل مشکلات ایران هستند را “ساده لوح” توصیف کرده بود.
علاءالدین بروجردی، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، نیز با اشاره به اینکه آمریکا “در موارد متعدد از خود بی‌صداقتی” نشان داده٬ گفته بود که اگر “صداقت آنها ثابت شود٬ آن وقت شرایطی ایجاد خواهد شد که متناسب با آن شرایط تصمیم‌گیری خواهیم کرد”. به گفته وی : “ممکن است در مقطعی که آمریکا احساس می‌کند تمام تلاش‌هایش بی‌نتیجه است به یک توافق برسد”.
همان زمان سایت رجانیوز، نزدیک به جبهه پایداری، نیز در این باره نوشته بود: “پیشنهاد امریکا برای مذاکره مستقیم با ایران «نوعی دیپلماسی اعمال فشار» از سوی این کشور علیه جمهوری اسلامی است. تحلیل آمریکایی‌ها این بود که ایران قطعا در پاسخ به درخواست مذاکره دو راه بیشتر ندارد. یا این درخواست را می‌پذیرد و یا اینکه جواب رد می‌دهد. اگر موقعیت اول یعنی جواب مثبت ایران به درخواست مذاکره روی دهد، یکی دیگر از تکه آخر پازل «فشار و گفتگو» سر جای خود قرار می‌گیرد. این موافقت نشان می‌دهد ایرانیها برای رهایی از فشار تحریم‌ها به گفتگو روی میآورند و طبیعی است که در مذاکرات نیز شرایط انفعالی دارند و نتیجه این مذاکرات به سود آمریکا خواهد بود. اگر حالت دوم اتفاق بیافتد و جواب ایران به درخواست مذاکره منفی باشد، «منطق گفتگو» ایران از سوی آمریکا و رسانه‌های غربی زیر سئوال برده می‌شود. زیر سئوال بردن منطق ایرانی، مقدمه سازی برای همراهی افکار عمومی به منظور اعمال بیشتر فشار و گستردهتر از فشارهای کنونی است… ایران در آلماتی نشان داد اگر حقوقش مورد تاکید کشورهای غربی قرار بگیرد، نه تنها مذاکره می‌کند بلکه این مذاکره می‌تواند نتیجه بخش هم باشد”.
در ماه‌های گذشته تاکنون چندین بار اخباری درباره مذاکرات پنهانی میان آمریکا و جمهوری اسلامی منتشر و هر بار با تکذیب مقام‌های مسئول دو طرف مواجه شده است. پاییز گذشته روزنامه نیویورک تایمز گزارشی را به نقل از مقام‌های بلندپایه آمریکایی منتشر کرده بود که براساس آن جمهوری اسلامی و آمریکا توافق کرده‌اند بر سر برنامه هسته‌ای به طور مستقیم گفت‌وگو کنند. بر اساس این گزارش، توافق‌ها بر پایه توقف غنی سازی بیست درصدی از سوی جمهوری اسلامی و در مقابل لغو برخی تحریم‌ها از سوی غرب صورت گرفته بود. مفاد این گزارش تکذیب شد.
مقام‌های جمهوری اسلامی اما در چند ماه گذشته بر گفتوگوی مستقیم با آمریکا برای حل بحران هسته‌ای تاکید کرده اند. در همین راستا محمود احمدی نژاد، در آخرین سفرش به نیویورک چند بار در سخنرانی ها و مصاحبه هایش از ضرورت گفتوگوی مستقیم دفاع کرد: “موضوع هسته‌ای ایران کاملاً سیاسی شده است. این موضوع بین ایران و آمریکاست و اگر امروز آمریکا خود را از آن کنار بکشد، دیگر کسی در جهان ادعایی علیه ایران ندارد و لذا معتقدم باید در عرصه‌ای جدا از مذاکرات هسته‌ای آن را حل و فصل کنیم”.
علی لاریجانی، رییس مجلس، نیز ماه گذشته گفته بود مذاکره با آمریکا از خطوط قرمز نیست. رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت امورخارجه نیز، ماه گذشته خبر داده بود که می‌توان برای حل برنامه هسته‌ای با آمریکا گفت‌وگو کرد.
محمود احمدی‌نژاد در سفر خود به مصر و در دیدار با روزنامه‌نگاران و نویسندگان مصری، گفته بود که “اگر تغییرات مثبت در اظهارات مقامات آمریکایی به رفتار آنها نیز تسری یابد پیشنهاد گفتگو را با نظر مثبت بررسی می‌کنیم”. وی با اشار ه به سخنان جو بایدن، معاون باراک اوباما، اضافه کرده بود: “حرفهایی که از مقامات آمریکایی شنیده می‌شود، جدید و مثبت است و امیدواریم در رفتارشان هم تغییرات مثبت اتفاق بیفتد”.
هم‌زمان با وی رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز گفته بود که مذاکره مستقیم جمهوری اسلامی با آمریکا “به شرط اینکه از یک موضع برابر و احترام به طرف مقابل” باشد، “می‌تواند به حل مسائل بین‌المللی کمک کند”. مهمانپرست همچنین به اختلاف میان جمهوری اسلامی و آمریکا بر سر برنامه هسته‌ای نیز اشاره کرده و گفته بود: “بحث آنها در موضوع هسته ای ایران فنی و حقوقی نیست بلکه سیاسی است… آنها می‌توانند با به رسمیت شناختن حقوق ما و حق تمامی کشورهای مستقل برای استفاده از تکنولوژی صلح‌آمیز هسته ای گام مهمی بردارند”.
