یک سال پس از خلافت اسلامی

از اعلام برپایی خلافت اسلامی داعش یک سال خونین گذشت. دولت اسلامی داعش که در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۴ اعلام موجودیت کرد، جهان را چه از نظر وسعت قلمرویی که فتح کرده و چه از نظر قساوت عریانی که به نمایش می گذارد و چه از نظر تحجر فکری که نمایان ساخته و چه از نظر تاکتیک عملیات نظامی که به کار می بندد و چه از نظر پیکارجویانِ جان بر کفی که از سر تا سر جهان به آن می پیوندند، شگفت زده کرده است.

از نظر وسعت قلمرو همین بس که تقریبا یک سوم خاک عراق و نیمی از خاک سوریه اینک در دست داعش است.

از نظر اعمال قساوت، سر بریدن و سوزاندن مخالفانش را عامداً با بهترین تکنیک های فیلمبرداری به کرات به نمایش گذاشته است.

از نظر تحجر فکری (که ابایی از نمایش آن ندارد)، همین بس که آثار باستانی چند هزار ساله و میراث بشری را در دقایقی ویران می سازد و یا زنان اسیر را به کنیزی می گیرد و می فروشد، با این اعتقاد راسخ که احکام شریعت را به اجرا می گذارد.

از نظر تاکتیک عملیاتی در حالی هر از چندگاهی شهر و روستایی را در معرض حملات خود قرار می دهد که ائتلافی بین المللی مرکب از ۴۰ کشور به رهبری امریکا مواضع این دولت خود خوانده را روزانه زیر ضرب حملات هوایی خود قرار داده است. با وجود این، توان عملیاتی داعش تحلیل نرفته، هیچ، اخیرا رمادی در عراق و پالمیرا در سوریه را نیز به تصرف خود در آورده است.

از نظر سربازگیری شاید یکی از منحصر بفرد ترین سازمان های جهادی، داعش است که نه صرفاً در یک جغرافیای خاص (مثلا عراق و سوریه) بلکه از غرب تا شرق جهان توان جذب نیرو دارد. شگفت انگیز است که دیده شده مثلا یک فرد تحصیل کرده از استرالیا یا آلمان و انگلیس و کانادا بعضاً با کلیه افراد خانواده خود یا حتی دختران جوان با تقبل هر خطری خود را به “ارض موعود” خلافت اسلامی می رساند.

با این توصیفات راز ولادت، بقا و موفقیت داعش چیست؟

 

خلافت اسلامی

برآیند شکل گیری گروه هایی جهادی که روزگاری کار خود را در افغانستان آغاز کردند، ظهور القاعده بود. حمله امریکا به عراق در ۲۰۰۳ بهانه دیگری بود که این گروه های جهادی در عراق همدیگر را بیابند. تعمیق بحران در سوریه به ویژه با ورود حزب الله لبنان و حمایت بیدریغ جمهوری اسلامی از رژیم بشار اسد، گروه های جهادی را متوجه سوریه کرد با این گمان که سوریه آوردگاه “جنگ شیعه و سنی” شده است.

حمله امریکا به عراق و جنایات بشار اسد در سوریه در حالی توجه گروه های جهادی را جذب کرد که این دو کشور در تاریخ اسلام الهامبخش دوران مجد و عظمت مسلمانان زیر سایه خلافت بودند.

کافی است با مراجعه به تاریخ دریابیم که مدل حکمرانی اسلامی بر اساس فلسفه خلافت چه ریشه عمیقی در اسلام سیاسی (اسلامی که به دنبال کسب قدرت سیاسی است) دارد. خلافت راشدین (۶۳۲تا ۶۶۱م)، خلافت اموی (۶۶۱ تا ۷۵۰)، خلافت عباسی (۷۵۰ تا ۱۵۱۷) و خلافت عثمانی (۱۵۱۷ تا ۱۹۲۴) برای جهان اهل تسنن یادآور دوران شکوهی است که مرزهای جهان اسلام را تا قُرطَبه (کوردوبا Córdoba) در اَندَلُس (اسپانیا) گسترده بود.

شکست جهان عرب در جنگ ۶ روزه از اسرائیل که اعراب خود آن را “روز نکبت” نام نهاده اند و پیکرخونین فلسطین و اینک سوریه و عراق، از منظر معتقدان به خلافت، نشانِ شکست ایدئولوژی های ملی گرایانه (مثل پان عربیسم ناصری، حزب بعث عراق و سوریه و..) بود تا راز مجد و عظمت خود را در بازتولید خلافت اسلامی بجویند.

بی دلیل نیست که ابوبکر البغدادی (خلیفه خود خوانده داعش) در تنها سخنرانی خود در شمایل خلفای عباسی در لباسی سر تا سر مشکی پدیدار شد و برپایی خلافت داعش را در نخستین روز ماه رمضان (ماهی که برای مسلمانان مقدس است) اعلام کرد.

 

عمق نفوذ ایدئولوژیک داعش

نخستین ویدئوی داعش به زبان فارسی تاجیکی مبنی بر ضرورت پیوستن مسلمانان به خلافت داعش، خود نشان از عمق نفوذ ایدئولوژیکی داعش، حتی درون حوزه نفوذ فرهنگی ایران دارد. تنها از تاجیکستان حدود ۵۰۰ نفر به داعش پیوسته اند.

در این ویدئو که توسط یک سرهنگ تاجیک ضبط شده، می توان عناصر پان اسلامیسم داعشی را به خوبی یافت. او در این ویدئو می گوید: “وطن چیست؟ ملت چیست؟ وطن ما اسلام و خلافت است. دین ما اسلام است. وطن ما اسلام است. ما برای اسلام هیچ کس را نمی شناسیم. در اسلام ملت نیست. در اینجا برادرانی از اندونزی، آمریکا، اروپا و روسیه هستند.”

اهمیت این ویدئو در آن است که اولا این نخستین ویدئو به زبان فارسی است که از سوی یکی از عناصر داعش منتشر شده و ثانیاً وی یک افسر بلندپایه تاجیکی است که به عنوان فرمانده نیروهای ویژه ضد تروریستی، دوره های آموزشی ویژه را در روسیه و امریکا گذرانده بود تا به مقابله با امثال نیروهای داعش بپردازد. حال او خود یکی از اعضای داعش است.

 

خلافت و دشمنانش

همان طور که اشاره شد، راز موفقیت داعش این است که ایدئولوژی خود را مطابق با نیاز جوامع اهل سنت بر اساس بازتولید خلافت استوار کرده که از قضا با اقبال فراوانی نیز رو به رو شده است.

اما، به موازات علاقمندان و پیروانی که اعلام خلافت داشته، این اندیشه دشمنانی نیز برای خود می بیند. داعش تاکنون سه دشمن اصلی برای خود ترسیم کرده است: صهیونیست ها، صلیبی ها و صفوی ها.

این سه یک به یک اشاره دارند؛ به اسرائیل، کشورهای مسیحی و شیعیان (به مرکزیت جمهوری اسلامی که از منظر داعش بازتولید سلسله صفوی و ارتش صفوی است).

به گواه تاریخ تا پیش از استقرار سلسله صفوی، ایران در شمار کشورهای سنی مذهب قرار داشت اما با قدرت گرفتن دولت صفوی، مذهب کشور از تسنن به تشیع تغییر یافت. از آنجا که دولت صفوی در رقابت شدید با دولت عثمانی بود، شاهان شیعه صفوی، به ویژه موسس آن شاه اسماعیل، در تغییر مذهب ایران سعی وافر به خرج دادند تا ایرانیان را از فرمان پذیری پادشاه عثمانی (که خود را خلیفه رسول‌الله می‌دانست) خارج کنند.

در این تئوری همچنان که دولت صفوی با همپیمانی با اروپای صلیبی به مقابله با خلافت عثمانی برخاسته بود، جمهوری اسلامی نیز با درک خطر داعش در صدد حل منازعات خود با امریکا ( نماد کشورهای صلیبی) در پرونده هسته ی بر آمده و از آنجایی که همپیمانی امریکا با اسرائیل بر کسی پوشیده نیست، داعش در تئوری پردازی های خود، خطر مثلثی را می بیند که در یک ضلع آن ایران صفوی و در ضلع دیگر آن اسرائیل صهیونیست و در ضلع سوم کشورهای صلیبی به رهبری امریکا قرار دارند.

دشمنان اصلی داعش، اگرچه صهیونیست ها، صلیبی ها و صفوی ها هستند، اما تک تک حاکمان بلاد اسلامی (مثلا پادشاه عربستان) که در جغرافیای پیمان سایکس- پیکو (۱۹۱۶) تجزیه جهان اسلام را پذیرفته اند نیز در شمار خائنان به امت اسلامی به شمار می روند. جالب اینکه داعش که خود شعبه ای از القاعده بود، اینک در نبرد با القاعده (از جمله جبهة النصرة شعبه داعش در سوریه) است چرا که به اطاعت از خلیفه مسلمین (ابوبکر البغدادی) تمکین نمی کنند.

 

نتیجه:

داعش را باید گروهی متمایز از دیگر گروه های جهادی- تکفیری دانست. این گروه، خود را بنیانگذار نوین “امت اسلامی” می‌داند؛ امتی که مرز جغرافیایی ندارد.

مشروعیت رهبر این گروه نه از زمین که از آسمان است. او خود را خلیفه رسول الله می داند و آرمانشهری که او برای مسلمانان اهل سنت ترسیم می کند، نمونه های تاریخی دارد. از این رو، بازگشت به آن مجد و عظمت را به پیروان خود بشارت می دهد.

به شرحی که گفته شد، اینک با گذشت یک سال از تاسیس خلافت خودخوانده داعش، روشن است که این سازمان نه صرفا معرِّف یک گروه جهادی بلکه معرِّف یک مدل حکومتی مبتنی بر باور بسیاری است که آرمانشهر خود را در حکومت اسلامی ازنوع خلافت می جویند.

آنچه مهم است اینکه اولا داعش در این ترفند خود موفق بوده و ثانیا با جوانه زدن ایدئولوژی سیاسی خلافت، بعیدست که این اندیشه را بتوان با جنگ نابود کرد.