عراق و امنیت آن در مرکز مباحثات پیرامون توافق احتمالی هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی قرار دارد. کشورهای حاشیه خلیج فارس بیم آن دارند که تهران با لغو تحریم‌ها، تمایلات سلطه جویانه خود را در خاورمیانه گسترش دهد.
بر اساس این ایده، تسلط ایران بیشتر از همه عراق را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تهران در این کشور به دنبال برپایی یک دولت مطیع است تا از تشکیل یک سیستم دموکراتیک پایا در همسایگی غربی خود جلوگیری کند.
شارحان داخلی و خارجی این دیدگاه به قدرت فزاینده گروه‌های شیعه تحت حمایت ایران اشاره می‌کنند که با دولت به اصطلاح اسلامی می‌جنگند و شاهدی بر نقشه ایران برای تشکیل یک “دولت عمقی” در عراق، مشابه حزب‌الله در لبنان هستند.
چنین نگرانی‌هایی مشروع است اما اغراق‌شده و حتی نابجا است. بعید است نفوذ ایران بتواند دولتی درون دولت عراق به وجود آورد، حتی اگر عناصر داخل ایران خواستار آن باشند. این واقعیت چه مذاکرات هسته‌ای موفق شود چه نشود، پابرجاست.
بدون شک نیروهای شبه‌نظامی شیعه در عراق در حال افزایش هستند و این می‌تواند دشمنی‌های فرقه‌ای را تشدید کند. دیوید پاترئوس، که نیروهای آمریکایی را در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ در عراق فرماندهی می‌کرد، در مورد قصاوت فرقه‌ای واحدهای بسیج مردمی شیعه و همچنین نیروهای امنیتی عراق ابراز نگرانی کرده است.
دیدبان حقوق بشر این واحدها را به تاراج و نابودی اموال اعراب سنی متهم کرده است. با این‌که فرماندهان این واحدها چنین اقداماتی را محکوم کرده و قول داده‌اند خاطیان را مجازات کنند، احتمالا تکرار آن می‌تواند بی‌اعتمادی میان اعراب سنی و گروه‌های شیعه را، که ستون فقرات امنیت دولت مرکزی عراق محسوب می‌شوند وخیم‌تر کند.
با این حال چیزی که بیش از همه موجب نگرانی پترائوس و بسیاری از سیاستمداران عرب در منطقه است، افزایش نفوذ سپاه پاسداران ایران، خصوصا شاخه برون‌مرزی آن، نیروی قدس است که مسئولیت حمایت لجستیکی و آموزش نیروهای شیعه را برعهده دارد.
پترائوس در مصاحبه‌ای با واشنگتن پست هشدار داد: “اگر داعش از عراق رانده شود و پیامدش این باشد که شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران به عنوان قوی‌ترین نیروهای کشور سربرآورند و نیروهای امنیتی عراق را تحت الشعاع قرار دهند، برای ثبات و حاکمیت عراق و همچنین منافع ملی ما در منطقه نتیجه بسیار زیانباری خواهد داشت.” جان برنن، مدیر سیا نیز در بیانات مشابهی به نقش “بسیار تهاجمی و فعال” ایران در عراق اشاره کرد.
اما این تمام تصویر نیست و برداشتی معوج از واقعیت موجود ارائه می‌دهد. عوامل مهمی وجود دارد که آینده واحدهای بسیج مردمی را برای تبدیل به نیروهای عامل تهران، خارج از نظام بغداد، مخدوش می‌کند. با این‌که ممکن است اکثر شهروندان شیعه عراق خواستار موفقیت و کامیابی ایران در همسایگی خود باشند، اما نمی‌توان تصور کرد که بخواهند سرزمین‌شان دست‌نشانده ایران شود.
اخیرا بیانات علی یونسی، مشاور پرزیدنت حسن روحانی در امور اقلیت‌های قومی و وزیر سابق اطلاعات ایران با موجی از اعتراضات مواجه شد. وی گفت: “در حال حاضر، عراق نه تنها بخشی از حوزه نفوذ تمدنی ماست، بلکه هویت، فرهنگ، مرکز و پایتخت ماست… چون جغرافیا و فرهنگ ایران و عراق جدایی‌ناپذیر است، چه با هم بجنگیم چه با هم یکی شویم.” گفته‌های یونسی با اعتراض مخالفان روحانی نیز مواجه شد و ۱۰۹ نفر از نمایندگان مجلس با امضای نامه‌ای خواستار برکناری او شدند. گفته می‌شود یونسی بخاطر این بیانات به دادگاه ویژه روحانیت فراخوانده و با وثیقه آزاد شد.
یونسی نه تنها با اعتراض شدید گروه‌های سنی عراق، بلکه با انتقاد شیعیان این کشور نیز مواجه شد. آیت‌الله العظمی علی سیستانی، عالیترین روحانی شیعه در عراق، از کسانی است که در دفاع از حاکمیت و اقتدار عراق موضع قاطعی دارد.
احمد السافی، نماینده سیستانی در پاسخی آشکار به بیانات یونسی گفت: “ما به کشورمان و هویتمان و استقلال و اقتدارمان افتخار می‌کنیم. در حالیکه از کمک‌های برادران و دوستانمان در مبارزه علیه تروریست‌ها استقبال و از آن‌ها تشکر می‌کنیم، اما به آن معنی نیست که هویت و استقلالمان را نادیده بگیریم.”
نیروهای شبه‌نظامی شیعه، در مبارزه علیه داعش، مشروعیت مذهبی خود را از سیستانی به عنوان مرجع تقلید و فتوای او کسب می‌کنند. او پس از سقوط موصل در سال ۲۰۱۴ از عراقی‌ها خواست تا سلاح دست بگیرند. از آن زمان سیستانی تاکید کرده که داوطلبان باید تحت فرماندهی دولت عراق فعالیت کنند.
شیعیان عراق در عین حال که ایران را به عنوان منبع اصلی عمق قدرت خود می‌شمارند، اما نمی‌خواهند موضع اکثریتی خود را با ایجاد نیروی موازی در کنار دولت عراق از دست بدهند. رهبران شیعه این دینامیک را به خوبی درک می‌کنند و می‌دانند گارد ملی به محض نابودی داعش و انقضای فتوای سیستانی، واحدهای بسیج مردمی را جذب خواهد کرد.
گروه‌های شیعه و سنی عراق امیدوارند، با توجه به میراث فرهنگی و منابع طبیعی خود، این کشور بتواند مانند ایران و عربستان به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل شود. این هدفی است که می‌تواند چالش های جناحی را آرام کند.
منبع: گاردین - 18 مه 2015
