گزارش♦ جشنواره‏

نویسنده
بابک مستوفی‎

میزگرد درباره جوانب مختلف تئاتر ایران از گذشته تا به امروز از برنامه های جذاب “ایران: صداهای تازه” ‏بود که مورد استقبال قرار گرفت. گزارش این میزگردها را بخوانید.‏

‎ ‎از تعزیه تا تئاتر مدرن‎ ‎

gozareshmizgerdb.jpg

همایش تئاتر ایران که زیر مجموعه ای است از برنامه “ایران: صداهای تازه” با همکاری موسسه میراث ‏ایران[ایران هریتیج] در باربیکن لندن، روز شنبه در این مرکز بزرگ و معتبر فرهنگی در قلب لندن با ‏حضور علاقه مندان ایرانی و خارجی به زبان انگلیسی برگزار شد.‏

ابتدا خانم لوئیس جفریز، مسئول بخش تئاتر باربیکن، ضمن خوش آمد گویی گفت که امروز در واقع با انتخاب ‏های ولی محلوجی- مدیر برنامه “ایران: صداهای دیگر”- روبرو هستیم. پس از آن ولی محلوجی،با نمایش ‏تصویری از 4000 سال پیش، به پیشینه نمایش در ایران اشاره مختصری کرد و از میهمانان مهمی که در ‏تاریخ تئاتر ایران نقش داشته اند، تشکر کرد، ضمن آن که گفت :“خیلی های دیگر هم نقش داشتند که امروز ‏اینجا نیستند.“‏

‏ پس از آن میزگرد اول درباره نمایش های سنتی ایران به مدیریت دکتر سوفی نیلد، استاد دانشگاه لندن برگزار ‏شد. در این میزگرد، پروفسور پیتر چلکوفسکی، استاد دانشگاه نیویورک در بخش مطالعات اسلامی و خاور ‏میانه، پروفسور ویلیام او. بیمن استاد دانشگاه مینه سوتا و شرق شناس و محمد باقر غفاری بازیگر و ‏کارگردان که در زمینه اجراهای ملهم از تعزیه در امریکا فعال است، حضور داشتند.‏

پروفسور چلکوفسکی با نمایش عکس هایی از اجراهای مختلف تعزیه، نکاتی را درباره چگونگی این نوع ‏نمایش سنتی ایرانی توضیح داد که بیشتر برای مخاطبان خارجی نا اشنا به تعزیه مفید بود.‏‎ ‎چلکوفسکی از ‏سمبلیک بودن رنگ ها و نشانه ها در تعزیه گفت و با نمایش عکسی از “تکیه دولت” گفت:‏‎ ‎‏”ناصرالدین شاه ‏پس از دیدار از لندن و دیدن تالار بزرگ آن یعنی رویال آلبرت هال،تکیه دولت را بنا کرد که کیفیت صدا در ‏آن از همه اپراها در اروپا بهتر بود.” این ساختمان متاسفانه اکنون نابود شده است.‏

پروفسور ویلیام بیمن بحثش را بیشتر بر نوع دیگر تئاتر سنتی ایرانی یعنی رو حوضی یا تخته حوضی ‏متمرکز کرد. بیمن از حاجی فیروز و عمو نوروز گفت و به ارتباط آنها با تئاتر هند پرداخت. او با نمایش ‏تصاویری از “کمدیا دلارته” از ارتباط آن با نمایش تخت حوضی گفت و با اشاره به اجراهایی از علی ‏نصیریان و بیژن مفید در سال های پیش از انقلاب، به مدرن کردن این نوع نمایش سنتی در ایران پرداخت. ‏بیمن گفت که در دربار ناصرالدین شاه هم تئاتر تخته حوضی اجرا می شد و هم تعزیه و این به زمان آنها ‏بستگی داشت، یعنی تعزیه در ماه های محرم و صفر اجرا می شد و رو حوضی در ماه های دیگر. بیمن ‏اضافه کرد:‏‎ ‎‏”در نمایش های روحوضی، در پیش از انقلاب زن ها نقش خودشان را بازی می کردند، اما پس ‏از انقلاب، مردها نقش زنان را هم به عهده گرفتند.” این محقق شرق شناس به وجود اشاره های سکسی در این ‏نوع تئاتر اشاره کرد و بخشی از آن را مربوط به اجرای این نوع نمایش در شب زفاف دانست که در خانواده ‏های سنتی، فضا استثنائاً بسیار جنسی است.‏

 

محمد باقرغفاری که سابقه فعالیت در جشن هنر شیراز و تئاتر شهر تهران در پیش از انقلاب را دارد، پس از ‏توضیح درباره فعالیت های خود، از جمله بازی برای بهمن مفید، درباره اجرای خود بر اساس تعزیه با داستان ‏موسی و شبان مولانا در سال 1988 در امریکا سخن گفت و بخش هایی از آن را برای حضار پخش کرد.‏

‏ ‏

در جلسه پرسش و پاسخ، غفاری از تعزیه بسیار بزرگی که در شوش دیده و در آن، چندین بازیگر نقش امام ‏حسین یا علی اکبر را همزمان بازی می کردند گفت که هیچ گاه تعزیه دیگری به این بزرگی و عظمت ندیده ‏است. غفاری با اشاره به این که تعزیه ها همیشه به شکل دایره نیستند، گفت:” تعزیه ها در دو نوع صحنه ‏دایره و صحنه چهار بخشی به شکل چهار مربع مرتبط با هم اجرا می شوند.“‏

 

در پاسخ به سوالی بیمن گفت که تعزیه چه در دوره شاه و چه جمهوری اسلامی با مخالفت رژیم روبرو بوده، ‏اما آربی آوانسیان به شکل شدیدی این گفته را نادرست خواند و گفت در دوره رضا شاه با تعزیه مخالفت می ‏شد و در دوره پهلوی دوم تعزیه اجازه یافت به شکل رسمی در جشن هنر شیراز اجرا شود. این نظر آربی ‏بحث انگیز شد، اما به دلیل پایان وقت میزگرد امکان بحث بیشتر درباره آن بوجود نیامد.‏

میزگرد دیگر این برنامه درباره کارگاه نمایش و تئاتر مدرن ایران بود که با حضور آربی آوانسیان، سوسن ‏تسلیمی، شهره آغداشلو و ایرج انور برگزار شد[گزارش این جلسه را روز دوشنبه در “روز” خواندید.] ‏

میزگرد پایانی درباره تئاتر امروز ایران بود.این میزگرد را جان اسنو، مجری معروف “چنل فور” انگلیس ‏اداره می کرد. آتیلا پسیانی، امیر رضا کوهستانی، کارگردانان فعال در ایران امروز به همراه پروفسور جو ‏کلر از دانشگاه روهامتون میهمانان این جلسه بودند.‏

آتیلا پسیانی در ابتدا نوشته بروشور درباره بازی او در “اورگاست” پیتر بروک را تکذیب کرد و گفت که در ‏آن زمان جوان پانزده ساله ای بوده که تنها یکی دو بار در پشت صحنه حضور داشته است.‏

آتیلا از تجربیات خود و چگونگی آغاز کارش و تاسیس گروه بازی در سال 1989 به همراه همسرش و ‏حسین عاطفی گفت. این گروه از 1990 تا به امروز اجراهای زیادی در ایتالیا، فرانسه، آمریکا و کشورهای ‏مختلف دیگر داشته است.آتیلا از نسل جوانی یاد کرد که امروز کار می کنند و به گمان او آینده تئاتر مدرن ‏ایران هستند. این کارگردان تئاتر، این جوانان را “خودجوش” نامید و این که این نسل بر خلاف آنها امکان ‏رویارویی مستقیم با تئاتر آوانگارد را نداشته است.‏

امیر رضا کوهستانی گفت که عاشق سینما بوده و از 16 سالگی کار روزنامه نگاری را با کپی کردن مقالات ‏دیگران و تغییر کلمات آغاز کرده و تا 19 سالگی حتی یک تئاتر هم ندیده است. اولین برخورد او با تئاتر به ‏خاطر رویاهای نوجوانی و دیدن ارتباط نزدیک تئاتری ها، برایش جذاب بوده و به همین دلیل شروع به کار ‏کرده است. او از ورود کارش به جشنواره فجر و تماشای آن توسط یکی از میهمانان خارجی به نام نلسون ‏اشاره کرد، که در نتیجه آن کار او به نام “رقص لیوان ها” تاکنون 86 اجرا در کشورهای مختلف داشته است.‏

 

جو کلر، از اولین برخوردش با تئاتر ایران در سال 2002 گفت که اجرایی از آتیلا پسیانی را در “ریور ساید ‏استودیو” لندن دیده و برایش جذاب بوده است. پس از آن، این استاد دانشگاه به تشریح این نمایش و تئاتر رقص ‏لیوان ها پرداخت. ‏