میزگرد درباره جوانب مختلف تئاتر ایران از گذشته تا به امروز از برنامه های جذاب “ایران: صداهای تازه” بود که مورد استقبال قرار گرفت. گزارش این میزگردها را بخوانید.
از تعزیه تا تئاتر مدرن
همایش تئاتر ایران که زیر مجموعه ای است از برنامه “ایران: صداهای تازه” با همکاری موسسه میراث ایران[ایران هریتیج] در باربیکن لندن، روز شنبه در این مرکز بزرگ و معتبر فرهنگی در قلب لندن با حضور علاقه مندان ایرانی و خارجی به زبان انگلیسی برگزار شد.
ابتدا خانم لوئیس جفریز، مسئول بخش تئاتر باربیکن، ضمن خوش آمد گویی گفت که امروز در واقع با انتخاب های ولی محلوجی- مدیر برنامه “ایران: صداهای دیگر”- روبرو هستیم. پس از آن ولی محلوجی،با نمایش تصویری از 4000 سال پیش، به پیشینه نمایش در ایران اشاره مختصری کرد و از میهمانان مهمی که در تاریخ تئاتر ایران نقش داشته اند، تشکر کرد، ضمن آن که گفت :“خیلی های دیگر هم نقش داشتند که امروز اینجا نیستند.“
پس از آن میزگرد اول درباره نمایش های سنتی ایران به مدیریت دکتر سوفی نیلد، استاد دانشگاه لندن برگزار شد. در این میزگرد، پروفسور پیتر چلکوفسکی، استاد دانشگاه نیویورک در بخش مطالعات اسلامی و خاور میانه، پروفسور ویلیام او. بیمن استاد دانشگاه مینه سوتا و شرق شناس و محمد باقر غفاری بازیگر و کارگردان که در زمینه اجراهای ملهم از تعزیه در امریکا فعال است، حضور داشتند.
پروفسور چلکوفسکی با نمایش عکس هایی از اجراهای مختلف تعزیه، نکاتی را درباره چگونگی این نوع نمایش سنتی ایرانی توضیح داد که بیشتر برای مخاطبان خارجی نا اشنا به تعزیه مفید بود. چلکوفسکی از سمبلیک بودن رنگ ها و نشانه ها در تعزیه گفت و با نمایش عکسی از “تکیه دولت” گفت: ”ناصرالدین شاه پس از دیدار از لندن و دیدن تالار بزرگ آن یعنی رویال آلبرت هال،تکیه دولت را بنا کرد که کیفیت صدا در آن از همه اپراها در اروپا بهتر بود.” این ساختمان متاسفانه اکنون نابود شده است.
پروفسور ویلیام بیمن بحثش را بیشتر بر نوع دیگر تئاتر سنتی ایرانی یعنی رو حوضی یا تخته حوضی متمرکز کرد. بیمن از حاجی فیروز و عمو نوروز گفت و به ارتباط آنها با تئاتر هند پرداخت. او با نمایش تصاویری از “کمدیا دلارته” از ارتباط آن با نمایش تخت حوضی گفت و با اشاره به اجراهایی از علی نصیریان و بیژن مفید در سال های پیش از انقلاب، به مدرن کردن این نوع نمایش سنتی در ایران پرداخت. بیمن گفت که در دربار ناصرالدین شاه هم تئاتر تخته حوضی اجرا می شد و هم تعزیه و این به زمان آنها بستگی داشت، یعنی تعزیه در ماه های محرم و صفر اجرا می شد و رو حوضی در ماه های دیگر. بیمن اضافه کرد: ”در نمایش های روحوضی، در پیش از انقلاب زن ها نقش خودشان را بازی می کردند، اما پس از انقلاب، مردها نقش زنان را هم به عهده گرفتند.” این محقق شرق شناس به وجود اشاره های سکسی در این نوع تئاتر اشاره کرد و بخشی از آن را مربوط به اجرای این نوع نمایش در شب زفاف دانست که در خانواده های سنتی، فضا استثنائاً بسیار جنسی است.
محمد باقرغفاری که سابقه فعالیت در جشن هنر شیراز و تئاتر شهر تهران در پیش از انقلاب را دارد، پس از توضیح درباره فعالیت های خود، از جمله بازی برای بهمن مفید، درباره اجرای خود بر اساس تعزیه با داستان موسی و شبان مولانا در سال 1988 در امریکا سخن گفت و بخش هایی از آن را برای حضار پخش کرد.
در جلسه پرسش و پاسخ، غفاری از تعزیه بسیار بزرگی که در شوش دیده و در آن، چندین بازیگر نقش امام حسین یا علی اکبر را همزمان بازی می کردند گفت که هیچ گاه تعزیه دیگری به این بزرگی و عظمت ندیده است. غفاری با اشاره به این که تعزیه ها همیشه به شکل دایره نیستند، گفت:” تعزیه ها در دو نوع صحنه دایره و صحنه چهار بخشی به شکل چهار مربع مرتبط با هم اجرا می شوند.“
در پاسخ به سوالی بیمن گفت که تعزیه چه در دوره شاه و چه جمهوری اسلامی با مخالفت رژیم روبرو بوده، اما آربی آوانسیان به شکل شدیدی این گفته را نادرست خواند و گفت در دوره رضا شاه با تعزیه مخالفت می شد و در دوره پهلوی دوم تعزیه اجازه یافت به شکل رسمی در جشن هنر شیراز اجرا شود. این نظر آربی بحث انگیز شد، اما به دلیل پایان وقت میزگرد امکان بحث بیشتر درباره آن بوجود نیامد.
میزگرد دیگر این برنامه درباره کارگاه نمایش و تئاتر مدرن ایران بود که با حضور آربی آوانسیان، سوسن تسلیمی، شهره آغداشلو و ایرج انور برگزار شد[گزارش این جلسه را روز دوشنبه در “روز” خواندید.]
میزگرد پایانی درباره تئاتر امروز ایران بود.این میزگرد را جان اسنو، مجری معروف “چنل فور” انگلیس اداره می کرد. آتیلا پسیانی، امیر رضا کوهستانی، کارگردانان فعال در ایران امروز به همراه پروفسور جو کلر از دانشگاه روهامتون میهمانان این جلسه بودند.
آتیلا پسیانی در ابتدا نوشته بروشور درباره بازی او در “اورگاست” پیتر بروک را تکذیب کرد و گفت که در آن زمان جوان پانزده ساله ای بوده که تنها یکی دو بار در پشت صحنه حضور داشته است.
آتیلا از تجربیات خود و چگونگی آغاز کارش و تاسیس گروه بازی در سال 1989 به همراه همسرش و حسین عاطفی گفت. این گروه از 1990 تا به امروز اجراهای زیادی در ایتالیا، فرانسه، آمریکا و کشورهای مختلف دیگر داشته است.آتیلا از نسل جوانی یاد کرد که امروز کار می کنند و به گمان او آینده تئاتر مدرن ایران هستند. این کارگردان تئاتر، این جوانان را “خودجوش” نامید و این که این نسل بر خلاف آنها امکان رویارویی مستقیم با تئاتر آوانگارد را نداشته است.
امیر رضا کوهستانی گفت که عاشق سینما بوده و از 16 سالگی کار روزنامه نگاری را با کپی کردن مقالات دیگران و تغییر کلمات آغاز کرده و تا 19 سالگی حتی یک تئاتر هم ندیده است. اولین برخورد او با تئاتر به خاطر رویاهای نوجوانی و دیدن ارتباط نزدیک تئاتری ها، برایش جذاب بوده و به همین دلیل شروع به کار کرده است. او از ورود کارش به جشنواره فجر و تماشای آن توسط یکی از میهمانان خارجی به نام نلسون اشاره کرد، که در نتیجه آن کار او به نام “رقص لیوان ها” تاکنون 86 اجرا در کشورهای مختلف داشته است.
جو کلر، از اولین برخوردش با تئاتر ایران در سال 2002 گفت که اجرایی از آتیلا پسیانی را در “ریور ساید استودیو” لندن دیده و برایش جذاب بوده است. پس از آن، این استاد دانشگاه به تشریح این نمایش و تئاتر رقص لیوان ها پرداخت.