یک روز پس از آنکه محمدمحمدی گلپایگانی، رئیس دفتر آیت الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی از افزایش ازدواج سفید انتقاد کرد و گفت “شرم‌آور است یک زن و مرد یا دختر و پسر بدون عقد و ازدواج با هم زندگی کنند”، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان، وجود ازدواج‌های سفید در کشور را انکار کرد: “معتقد هستیم که اصلاً در جامعه ما ازدواج‌های سفید وجود ندارد.”
رئیس دفتر آیت‌الله خامنه‌ای گفته است: “دیری نمی‌رسد که مردمی که این نوع زندگی را برمی‌گزینند، نسل حلال‌شان از بین می‌رود و حرام‌زاده می‌شوند. حاکم اسلامی باید با شدت با این نوع زندگی مقابله کند.”
“ازدواج سفید” اصطلاح جدیدی است که برای نوعی از زندگی مشترک و بدون عقد شرعی و ثبت رسمی به کار می‌رود. مهرانگیز کار حقوقدان و فعال حقوق زنان در همین ارتباط می‌گوید: “این درجه از بی اعتنائی نسبت به سختگیری های قانونی و شرعی پیرامون روابط دو جنس، حامل پیامی است که شنیده نمی شود. همه راه افتاده‌اند دنبال زبان اشاره رهبر، حال آن که زبان اشاره جمعیت بزرگی از جوانهای ایرانی پر از رمز و راز است. از فقر و بیکاری و اعتیاد و افسردگی که بگذریم، این یک فقره، در خور آن بوده و هست که قانونگذار را متقاعد به بازنگری در قوانین مرتبط کند.”
او معتقد است: “دوران پیشگیری از رشد آن هم با شیوه‌هایی مانند ریشه‌یابی یا سرکوب گذشته است. زیر هجوم، سخت‌گیری‌ها ریشه کرده و رو به رشد است. باید برای ساماندهی و پذیرش آن اندیشه کرد.”
طرحی برای مقابله با ازدواج سفید
آمار دقیقی از شمار افرادی که در ایران ازدواج سفید را انتخاب کرده‌اند وجود ندارد. طبیعی است که چنین زندگی مشترکی در جامعه‌ای مانند ایران مخفیانه صورت می‌گیرد و افرادی که این شیوه زندگی را انتخاب می‌کنند، مایل به افشای آن نیستند. برخی مسئولان اما از افزایش این پدیده ابراز نگرانی کرده‌اند. تا جایی که چندی پیش خبرگزاری ایسنا از نهایی شدن اجرای طرح “اعتلای خانواده پایدار” در استان تهران خبر داد و آن را طرحی برای مقابله با “ازدواج سپید” معرفی کرد. سیاوش شهریور، مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری هم به این خبرگزاری گفت که “باید جوانان را به این سمت سوق دهیم تا بدانند که آرامش در ازدواج پایدار است و این نوع ازدواج یک نگاه وارداتی است و نمی‌تواند آرامش، سلامت و بهروزی را برای خانواده‌های ایرانی به همراه داشته باشد.”
به گفته این مقام مسوول، وجود ازدواج سفید به عنوان یک “آسیب” در جامعه ایران که در حال گذار است و به سمت مدرنیته شدن می‌رود، طبیعی است اما “در این خصوص بزرگ‌نمایی‌هایی شده است وما آمار دقیقی از میزان گستردگی آن نداریم.”
محمود گلزاری، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان از رسانه‌های کشور تقاضا کرده که “به مسئله‌ای که در کشور وجود ندارد و از فرهنگ ایرانی اسلامی تبعیت نمی‌کند، دامن نزنند؛ البته احتمال این وجود دارد که جوانانی به تبعیت از کشورهای غربی این کار را انجام داده باشند اما هنوز این موضوع تأیید شده نیست”.
مرتضی طلایی رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران اما چندی پیش گفته بود: “گزارش‌هایی مبنی بر تشکیل زندگی‌های مجردی در شمال شهر تهران داریم که در آن دختر و پسر دانشجو بدون ازدواج رسمی زیر یک سقف زندگی می‌کنند.”
“دخترها ضرر می‌کنند”
روزنامه ابتکار در اردیبهشت ماه امسال گزارش داد که ازدواج سفید در سال‌های اخیر به شکل چشمگیری افزایش پیدا کرده است. به نوشته این روزنامه، اگرچه ازدواج سفید غیرشرعی و غیررسمی است اما “معمولا این اتفاق با آگاهی پدر و مادرها و خانواده هر دو طرف صورت می‌گیرد و آن دو مانند یک زن و شوهر با هم زندگی می‌کنند نه همخانه”.
در این گزارش از قول مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران آمده بود که این سبک ازدواج، برخلاف جوامع غربی کاملا به ضرر دختران ایرانی است چرا که “دخترها در جامعه ما ضرر می‌کنند چون فرهنگ جامعه ما اینچنین است که وقتی دختری با یک پسر در رابطه باشد بعد از پایان یافتن آن رابطه کسی به سراغش نخواهد رفت و این اتفاق ضربه سنگینی خواهدبود که بر دختران جامعه وارد می‌شود.”
روزنامه جهان صنعت هم در مرداد ماه از رواج نوع دیگری از باهم‌باشی خبر داد و اگرچه آن را “زندگی سفید” نامید اما نوشت: “این بار پیوند غیررسمی هم در میان نیست. آنچه در میان است تنها یک ضرورت اقتصادی موقتی برای گذران زندگی است.”
امیدعلی احمدی، جامعه‌شناس در تعریف “ازدواج سفید” به خبرگزاری ایسنا گفته: “در این ازدواج که در غرب رایج است و با اصطلاح «هم‌باشی» نیز شناخته می‌شود، پیوندی به مدت زمان نامعلوم بین دو فرد برقرار می‌شود که فاقد مشروعیت اجتماعی و حقوقی است.”
وبسایت‌ها و رسانه‌های اصولگرا با گرایشات مذهبی هم با نگاهی سراسر منفی به ازدواج سفید پرداخته و آن را با عباراتی مثل ازدواج سیاه، پدیده شوم،… توصیف کرده اند. و‌بسایت الف حتی تا آنجا پیش رفت که پیش‌بینی کرد “با این وضعیت شاید مجبور شویم چندسال آینده مثل کانادا که هفتاد درصد کودکانش نامشروع هستند، به فکر مشروعیت فرزندان کشور باشیم! آینده سیاهی که نتیجهٔ حتمی ازدواج سفید است.”
کارشناسان بسیاری هم در سایر رسانه‌ها نسبت به عواقب این نوع ازدواج در جامعه ایرانی هشدار داده‌اند. از جمله امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس معتقد است که “این نوع روابط مسلماً تدوام ندارد و تنها تا زمانی ادامه پیدا می کند که دختر بر و رویی دارد، در حقیقت این زنان تبدیل به روسپی می‌شوند.”
و یا علی اصغر نژادفرید، روانشناس درباره این نوع ازدواج بر این نظرست که “از نظر قانونی جرم و از نظر شرعی نیز گناه محسوب می‌شود و همواره فرد با نوعی ترس و نگرانی از عواقب چنین رابطه‌ای دست و پنجه نرم می‌کند… در چنین ازدواج‌هایی امکان دارد که یکی از طرفین هر لحظه نسبت به ادامه این رابطه اظهار بی‌میلی کند و این امر موجب وارد شدن صدمات روحی قابل توجهی به طرف مقابل به ویژه زنان می‌شود چراکه آنان بر حسب طبیعت خود دوست دارند روی فردی سرمایه‌گذاری عاطفی کنند که این فرد از ارزش لازم برخوردار باشد.”
اما سعید معیدفر، جامعه‌شناس،دیدگاه متفاوتی دارد. او به روزنامه شهروند گفته است: “ازدواج‌های سفید می‌تواند پیامد منفی هم نداشته باشد بسته به اینکه مدیران و برنامه‌ریزان فرهنگی چطور به آن توجه کنند. یکی از دلایلی که الان عده‌ای ترجیح می‌دهند با این شیوه زندگی مشترکشان را آغاز کنند به نوعی فرار از سختی‌ها و مشکلاتی است که ازدواج به شکل سنتی دارد. بسیاری از جوانان اصولا زمانی که به هزینه‌های سنگین و بحث جهیزیه و سایر حواشی مربوط به ازدواج فکر می‌کنند همین مانع می‌شود که تصمیم به ازدواج بگیرند و همین تشریفات مانع زندگی مشترک و فرار ازدواج جوانان شده است.”
او معتقد است که اگر متشرعین در این زمینه موضع‌گیری منفی نکنند، دو نفر می‌توانند با خواندن صیغه‌ای ازدواج مشترکشان را، ولو اینکه در شناسنامه‌هایشان هم ثبت نشده باشد شرعی کنند. به این ترتیب همین که زمینه برای زندگی مشترک و آسان جوانان فراهم شود فارغ از اینکه در شناسنامه‌هایشان به ثبت برسد یا نه، راهکاری است که جلوی بسیاری از آسیب‌ها و فسادها را می‌گیرد.
