بر اساس آخرین آمارهای اعلامی، تنها در سال ۱۳۹۱ بیش از ۱۱۰ هزار زایمان در سنین زیر ۱۹ سالگی زنان صورت گرفته است. نگرانی‌ها وقتی شدت می‌گیرد که بدانیم یک هزار و ۶۳۵ مورد از این زایمان‌ها در بین دختربچه‌های ۱۰ تا ۱۴ ساله بوده است. ازدواج قبل از سن قانونی به ویژه در میان دختربچه‌ها یکی از معضلات قدیمی در کشور است. دختربچه‌هایی که یا به اجبار و یا ندانسته پای سفره عقد می‌نشینند و در همان سنین کودکی، رابطه جنسی و سپس بارداری را تجربه می‌کنند.
آمارهایی که از این کودکان وجود دارد خیلی دقیق نیست؛ گرچه سال گذشته بیش از ۴۰مورد ازدواج در سنین زیر ۱۵ سالگی دختران به ثبت رسیده است. اما بسیاری از کارشناسان معتقدند شمار این قبیل ازدواج‌ها بیش از آمار رسمی است. چنانچه دکتر شهلا کاظمی‌پور، عضو هیات علمی پژ‍وهشکده جمعیتی آسیا و اقیانوسیه در این خصوص می‌گوید: “در بحث آمار ازدواج‌های زودهنگام در برخی از مناطق، به دلیل آنکه سن دختر پایین است و هنوز به سن قانونی ازدواج نرسیده، ازدواجی ثبت نمی شود و تنها در صورت بروز بارداری است که برای ثبت ازدواج اقدام می کنند. همین موضوع باعث می شود آمارها در خصوص سن دختر در زمان ازدواج، خیلی هم دقیق نباشد.”
سه سال پیش بود که محمد بنیادزاده، فعال حقوق کودکان اعلام کرد: “بیش از ۹۵۰ هزار کودک متاهل در ایران وجود دارد که ۸۵ درصد آنها را دختران تشکیل می‌دهند.”
در قوانین ایران سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال است اما پدر یا “ولی قهری” می‌تواند فرزند زیر ۱۳ سالش را با اجازه دادگاه به عقد کسی دربیاورد.
مریم موسوی، حقوقدان، در این خصوص به روز می‌گوید: “گرفتن مجوز برای ازدواج دختران و پسران زیر سنی که در قانون ذکر شده به هیچ وجه کار سختی نیست و شاید در عرض یک هفته این اجازه از سوی دادگاه صادر شود.”
او با اشاره به آمار منتشر شده در خصوص زایمان‌های در سنین ۱۰ تا ۱۴ سال می‌گوید: “همین آمارها نشان می‌دهد چقدر ازدواج در این سنین آسان است. دختری که در ۱۰ سالگی زایمان می‌کند در ۹ سالگی ازدواج کرده و این یعنی دادگاه چنین مجوزهایی را صادر می‌کند.”
موسوی معتقد است تنها راه بهبود وضعیت و آنچه خشونت وعلیه دختربچه‌ها نام دارد بازنگری در قانون است: “در بسیاری از روستاها و شهرهای کوچک ازدواج در سنین پایین یک رسم و سنت است. هنوز هم در خیلی از مناطق کشور، به اصطلاح ناف دختر و پسر را به نام هم می‌بردند و در اولین فرصت آنها را به عقد یکدیگر در می‌آورند. چیزی که می‌تواند این رسم و باور غلط را عوض کند قانونی است که از حقوق کودکان حمایت کند و اجازه ازدواج در این سنین را به هیچ عنوان ندهد.”
براساس آمار سازمان ثبت احوال ایران، استان سیستان و بلوچستان و مناطق روستایی استان اصفهان بیشترین آمار ازدواج کوکان را به خود اختصاص داده‌اند. اما آخرین آمارها نشان می‌دهد این نابهنجاری، مختص استان‌های محروم نیست و حتی پایتخت هم آمار بالایی از ازدواج کودکان را به خود اختصاص داده است. چنانچه سال گذشته ثبت احوال استان تهران از ازدواج ۷۵ کودک زیر ۱۰ سال در پایتخت خبر داد. سازمان عدالت برای ایران در مهرماه امسال به مناسبت روز جهانی دختربچه‌ها گزارشی منتشر کرد که بر اساس آن تنها در سال گذشته ۲۹ هزار و ۸۲۷ دختر بین ۱۰ تا ۱۴ سال و هزار و ۵۳۷ دختر زیر ۱۰ سال در ایران ازدواج کرده‌اند.
مادرانی حتی با کمتر از ۱۰ سال سن!
بر اساس آخرین آمارهای منتشر شد در خصوص زایمان‌های کودکان، تنها در سال ۹۱ چهار تولد برای مادر ۱۰ ساله، ۱۷ تولد برای مادر ۱۱ ساله، ۵۰ تولد برای مادر ۱۲ ساله، ۲۷۵ تولد برای مادر ۱۳ ساله و ۱۲۸۹ تولد برای مادر ۱۴ ساله ثبت شده است. همچنین براساس آمار سازمان ثبت احوال کشوردر این سال، چهار هزار و ۳۷۷ تولد برای مادران ۱۵ ساله، ده هزار و ۶۳۷ تولد برای مادران ۱۶ ساله، ۱۹ هزار و ۸۸۱ تولد برای مادران ۱۷ ساله، ۳۱ هزار و ۴۹۴ تولد برای مادران ۱۸ ساله و ۴۳ هزار و ۹۲۵ تولد برای مادران ۱۹ ساله به ثبت رسیده است.
دکتر افسانه وارسته‌فر، جامعه‌شناس حوزه کودک در خصوص بعد جسمانی سلامت کودکانی که ازدواج می‌کنند چنین می‌گوید: ”اولین مساله‌ای که در خصوص سلامت جسمانی مطرح می شود، آغاز رابطه جنسی و در پی آن بارداری زودهنگام برای دختران است. در حالی که در جامعه ما صحبت از آموزش های جنسی، حتی در مدارس تابو به حساب می آیند، می توان تصور کرد که در عرف خانوادگی نیز آموزش های لازم برای روابط جنسی داده نمی شود. درنتیجه این رابطه می تواند برای هر دو جنس، خواه از منظر روانی، خواه از منظر جسمانی تهدیدکننده باشد.”
او ادامه می‌دهد: “مساله مهم بعدی، بارداری زودرس است. از آنجا که این نوع ازدواج ها در اقشار خاصی صورت می گیرد، معمولاانتظار بارداری و فرزندآوری سریع از کودک – همسر می رود. از طرفی دیگر، همان طور که ذکر شد عدم آموزش کافی، باعث عدم آگاهی این کودکان از وسایل جلوگیری از بارداری و اصولااز دنیای زنانگی – بارداری می شود.” به گفته این کارشناس، بارداری در سنین پایین به سلامت مادر و نوزاد لطمه می زند، مخصوصا اگر با بارداری‌های پیاپی و بدون وقفه همراه باشد. عموما در سراسر جهان، بارداری اصلی ترین دلیل مرگ ومیر زنان بین سنین ۱۵ تا ۱۹سال است. خطر مرگ ومیر در اثر بارداری، در این گروه سنی ۲۰ تا ۲۰۰درصد بالاتر از خطر بارداری زنان گروه سنی ۲۰ تا ۲۴ساله است.
هیچ ازدواجی به صلاح بچه‌ها نیست
“ازدواج زیر سن قانونی بر خلاف پیمان‌نامه بین‌المللی حقوق کودک است. این پیمان نامه، سن زیر ۱۸ سال را سن کودک تعریف کرده است که در آن بستن هرگونه قرارداد با کودک ممنوع است. از نظر حقوقی، ازدواج هم نوعی قرارداد است که میان زن و مرد بالغ بسته می‌شود و با کودکان زیر سن قانونی نمی‌توان چنین قراردادی بست”؛ این‌ها را مریم موسوی، حقوقدان می‌گوید و ادامه می‌دهد: “این که گفته می‌شود دادگاه مصلحت فرزند را تشخصی می‌دهد، استدلال صحیحی نیست، چه مصلحتی در ازدواج یک کودک وجود دارد؟ چه چیز داشتن رابطه جنسی در سنین زیر ۱۸ سالگی برای را برای یک کودک صلاح می‌داند؟ من به جرات می‌توانم بگویم بالای ۹۰ درصد حقوقدانان کشور موافق این هستند که سن ازدواج در قانون تا ۱۸ سال بالا بیاید. چرا که آسیب‌های ازدواج زودهنگام بر هیچ کس پوشیده نیست. من پرونده‌های زیادی در شهرستان در خصوص طلاق چنین ازدواج‌هایی داشته‌ام، حتی شنیدن خاطرات دختربچه‌هایی که در سنین کودکی ازدواج کرده‌اند زجر آور است.”
البته این ناهنجاری تنها در ایران شایع نیست، ازدواج کودکان در سطح جهانی هم یکی از مهمترین معضلات اجتماعی محسوب می‌شود. معضلی که در کشورهای جهان سومی بیشتر شایع است. با وجود کنوانسیون جهانی حقوق کودک، کشورها قوانین داخلی خود را دارند که براساس عرف و شرع تعریف شده و گاهی بر خلاف شاخص‌های جهانی است. چنانچه در برخی از کشورهای اسلامی سن بلوغ را همان سن ازدواج می‌دانند.
به گفته بسیاری از کارشناسان، دختران خردسالی که در سنین پایین مجبور به ازدواج می شوند عموما به دلیل آنکه نتوانسته‌اند دوران کودکی و نوجوانی خود را به درستی طی کنند به مرور زمان دچار بیماری روحی و روانی شدیدی می‌شوند و دست به فرار از خانه، تن‌فروشی و حتی خودکشی می‌زنند. هچنین تحقیقات نشان می‌دهد دخترانی که به صورت زودهنگام به ازدواج اجباری در سنین زیر ۱۸ تن داده اند، بیشتر به قبول خشونت خانگی توسط شوهرانشان تن می‌دهند و اغلب مورد تجاوز از سوی شوهرانشان قرار می‌گیرند. دکتر افسانه وارسته‌فر، در این خصوص می‌گوید: “مهم ترین محرومیتی که ازدواج زودهنگام از بعد روانی ایجاد می کند، از دست دادن لذایذ و تجربیات دوران کودکی و نوجوانی است. روابط جنسی اجباری، نداشتن آزادی رشد و استقلال شخصی، آثار روانی – اجتماعی و هیجانی بسیاری را می تواند به همراه داشته باشد. برای دختران اغلب محدودیت به کار خانگی و برای پسران مواجهه با نقش نان آوری و همسری، چندان همخوانی ای با الگوهایی که جامعه در بعد وسیع از این سنین ارایه می دهد، ندارد. مثلاتا به حال در رسانه ها، مخصوصا در صدا و سیما که تاثیر فراگیری در ارایه الگوهای مطلوب جامعه دارد، چنین نقش هایی ارایه نمی شوند.”
