کلودین شفا، داریوش شفا و ایمان انصاری در مراسم بزرگداشت شجاع الدین شفا
رونمایی کتاب تازه و بزرگداشت شجاع الدین شفا، ادیب، نویسنده، پژوهشگر و مترجم سرشناس ایرانی روز شنبه در پاریس برگزار شد. این مراسم با سخنرانی کلودین شفا، همسر شجاع الدین شفا و داریوش شفا فرزند او آغاز شد، و در ادامه ایمان انصاری، مسعود میرشاهی، ایرح ادیب زاده، امیر طاهری، بهرام چوبینه و فرانسیس ریشارد با تمرکز بر آثار و فعالیت های این نویسنده و پژوهشگر ایرانی به سخنرانی پرداختند. ایرج ادیب زاده، روزنامه نگار ایرانی ساکن پاریس، با اشاره به ترجمه کمدی الهی نوشته دانته آلیگری توسط شجاع الدین شفا، به شباهت های میان زندگی شفا و دانته اشاره کرد و گفت: “زمانی که دانته، کمدی الهی را نوشت در عصر سیاهی در قرون وسطی زندگی می کرد، و آقای شفا هم همینطور؛ کتاب هایی که در تبعید نوشتند در مبارزه با همین تاریکی بود که اکنون ایران ما را فرا گرفته است.”
به بهانه برگزاری این مراسم مروری کوتاه داریم بر آثار و فعالیت‌های این مترجم و پژوهشگر ایرانی.
ایرج ادیب زاده و ایمان انصاری در مراسم بزرگداشت شجاع الدین شفا
شجاع‌الدین شفا در ۱۲۹۷ خورشیدی در قم به دنیا آمد. پس از پایان تحصیلات در قم وارد دانشگاه تهران شد و پس از فارغ‌التحصیلی در رشته ادبیات فارسی، تحصیلاتش را در در بیروت و فرانسه ادامه داد. پس از آغاز جنگ جهانی دوم و اشغال فرانسه و سپس ایران، به ایران بازگشت و به عنوان مترجم در رادیو استخدام شد؛ در همین زمان بود که وارد فعالیت های سیاسی شد و حزبی به نام میهن پرستان را تاسیس کرد. شفا در این سال ها سرمقاله روزنامه ای همنام با این حزب را نیز می نوشت. حزب راست و ملی گرای میهن پرستان، حزبی بود که با شعار بیزاری از وابستگی به بیگانگان حزب توده را مورد انتقاد قرار می داد. حزب میهن پرستان تنها یک سال و نیم پایید و سپس همراه با احزاب دیگر هم مشی خود، بخشی از تشکل سیاسی تازه ای به نام حزب میهن شد.
آثار و فعالیت های فرهنگی شجاع الدین شفا
فعالیت های فرهنگی شجاع الدین شفا، در زمینه تاریخ و ادبیات ایران منجر به معرفی متقابل ادبیات ایران و جهان شد. تا سال ۱۳۵۷، حدود شصت عنوان ترجمه و تألیف از شجاع‌الدین شفا به چاپ رسید. وی مترجم کتاب سه جلدی کمدی الهی شاهکار ادبیات ایتالیایی، اثر دانته آلیگیری به زبان فارسی است که در سال 1335 برای نخستین بار در ایران به چاپ رسید.
کمدی الهی، در سه جلد با عنوان دوزخ، برزخ و بهشت، سفر خیالی دانته به جهان پس از مرگ است، آنچه به ترجمه شجاع الدین شفا غنای بیشتری بخشیده، پاورقی‌هایی است که تقریباً حجمی برابر با حجم کتاب دارد و شخصیتها و رویدادهایی را که در متن اصلی کتاب به آنها اشاره شده به خواننده معرفی می کند.
کمدی الهی پس از انقلاب دیگر تجدید چاپ نشد، تا سالها نایاب بود و معدود نسخه هایی که از آن در بازار مانده بود به بهایی گزاف به صورت قاچاق فروخته می شد تا اینکه سرانجام در سالهای اخیر این کتاب مجدداً از وزارت ارشاد مجوز نشر گرفت اما در آغاز کتاب این توضیح اضافه شد که شجاع الدین شفا، از “معاندین” انقلاب بوده و چاپ این کتاب دلیلی بر توجیه و تأیید شخصیت مترجم نیست.
همچنین آثاری از گوته (دیوان شرقی و غربی) و آندره ژید و شاعران رمانتیک فرانسه مانند لامارتین و شاتوبریان را نیز به فارسی درآورده‌است. از دیگر آثار و تالیفات شفا می توان به ترجمه “بهشت گمشده” اثر میلتون، انتشار فرهنگنامهٔ ۲۱ جلدی ایران با نام “فرهنگنامهٔ جهان ایران‌شناسی”، دایره المعارف روابط فرهنگی ایران با کشورهای جهان از آغاز تا امروز، تولدی دیگر (در نقد ادیان به خصوص تاریخ اسلام از صدر آن تا امروز)، پس از ۱۴۰۰ سال (دربارهٔ تاریخ هزار و چهار صد سالهٔ ایران پس از اسلام)، از کلینی تا خمینی، در پیکار اهریمن، جنایت و مکافات (نخستین انقلاب سیاه تاریخ جهان)، پنج نقد بر تولدی دیگر اشاره کرد.
شفا در سال ۱۳۵۲ مأمور ساخت “کتابخانه ملی پهلوی” در تهران شد. این کتابخانه بنا بود ظرف ده سال به بهره برداری برسد و در همان ابتدا، ششصد هزار عنوان کتاب و بیش از ۲۵ هزار عنوان نشریه را در خود جای دهد. سمینارها و جلسه‌های متعددی برای طرح ریزی کتابخانه برگزار شد، مشاوران فراوانی از سراسر جهان برای کتابخانه استخدام شدند، مسابقه‌ای جهانی برای انتخاب معمار کتابخانه برپا شد که بیش از سه هزار شرکت کننده داشت و یک شرکت آلمانی در آن برنده شد اما کلنگ کتابخانه هیچگاه به زمین زده نشد.
وی قبل از انقلاب سال ۱۳۵۷، عهده‌دار سمت‌های علمی فرهنگی مختلفی بود؛ از جمله مدتی دبیرکل شورای فرهنگی سلطنتی بود و همچنین ریاست کتابخانه ملی پهلوی را بر عهده داشت که بعد از کتابخانه مجلس شورای ملی بزرگ‌ترین کتابخانه کشور به شمار می‌رفت.
وی دارای درجهٔ دکترا در رشته ادبیات تطبیقی از فرانسه بود و پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ تا آخر عمر در فرانسه زندگی کرد.
حضور در دربار و فعالیت های فرهنگی- سیاسی
بجز مدت کوتاهی فعالیت سیاسی، شفا بیشتر عمر خود را صرف فعالیت‌های فرهنگی کرد. وی مدتی رایزن فرهنگی محمدرضا شاه پهلوی بود و برخی نطق‌های او را تهیه می‌کرد. ایده برگزاری جشن‌های دوهزار و پانصد ساله شاهنشاهی. او نقش مهمی در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی شاه ایفا کرد، به ویژه در سیاست‌های ملی‌گرایانه شاهنشاهی و اندیشه بزرگداشت و احیای “عظمت” ایران باستان و نکوهش آثار فرهنگ اسلامی و حملهٔ اعراب به ایران. شجاع‌الدین شفا نویسنده سخنرانی‌های مهم شاه شد. ایده تغییر تقویم ایران از هجری خورشیدی به شاهنشاهی نیز به شجاع‌الدین شفا نسبت داده می‌شود. واپسین سالهای خدمت شجاع‌الدین شفا به دربار شاهنشاهی، متمرکز بر برپایی کتابخانه‌ای عظیم شد که به دستور محمدرضا شاه، بنا بود ایران را به کتاب‌خانه‌های مهم جهان پیوند دهد و الگویی برای دیگر کشورها شود. همچنین بعضی از منابع از دست داشتن او در نگارش کتاب به سوی تمدن بزرگ حکایت دارند.
انقلاب و مهاجرت اجباری
پس از انقلاب و مهاجرت اجباری او به خارج از ایران، کتابخانه شخصی او با 14 هزار جلد کتاب مصادره شد. به گفته شجاع الدین شفا، او، تقریباً تمام این چهارده هزار جلد کتاب را خوانده و حاشیه نویسی کرده بود.
اغلب آثار شفا پس از اقامت در فرانسه رو به سوی تاریخ اسلام دارد. او در آثار این دوره از زندگی خود به نقد حمله به نظام حاکم بر ایران، دین اسلام و سپس همه ادیان ابراهیمی پرداخت. در مشهورترین این آثار، با عنوان تولدی دیگر، به این می پردازد که هر سه دین یهود، مسیحیت و اسلام نسخه برداری‌هایی از کیشهای مهرپرستی، زرتشت و مانی اند که “ایرانیان به دنیای کهن ارمغان دادند”.
پس از آغاز حرکت اعتراضی به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایران، او به همراه عده ای از چهره های سیاسی و فرهنگی نامه ای سرگشاده برای آیت الله خامنه ای نوشت.
این نویسندهٔ ایرانی روز ۲۷ فروردین ۱۳۸۹ در پاریس درگذشت.
