در شرایطی که رئیس جمهور منتخب بر تنش زدایی از بحران اتمی سخن گفته است، معاون محمود احمدی نژاد از تلاش برای ساخت راکتور بحث برانگیز اراک خبر داد. این در حالی است که ایالات متحده و فرانسه پیشتر پیرامون این دست تلاش ها هشدار داده اند و گزارش هایی نیز از عزم اسرائیل برای حمله به این سایت هسته ای منتشر شده بود.
در حالی که احمدی نژاد و یارانش در نهاد ریاست جمهوری قرار است تا یک ماه دیگر پاستور را ترک کنند و جای خود را به کابینه حسن روحانی، رئیس جمهور منتخب، بدهند، رئیس سازمان انرژی اتمی روز جمعه در سن پترزبورگ روسیه در گفتگو با خبرنگاران از آغاز اقدامات جمهوری اسلامی برای ساخت راکتور آب سنگین خبر داد.
فریدون عباسی دوانی معاون محمود احمدی نژاد محسوب می شود و ناظران بسیار بعید می دانند وی در کابینه “اعتدال و تدبیر” حسن روحانی بتواند کرسی امروز خود را حفظ کند، با این حال وی با آگاهی احتمالی از این موضوع از تلاش برای ساخت راکتوری خبر داده است که جزو خط قرمز های هسته ای غرب و اسرائیل محسوب می شود.
چهار هفته پیش بود که نماینده واشنگتن در آژانس بین المللی انرژی اتمی در جریان نشست شورای حکام با اشاره به تلاش های تهران برای ساخت این نوع راکتور گفته بود: “ما عمیقا با این مسئله مشکل داریم که ایران اعلام کرده است تکمیل راکتور آب سنگین «آی آر- ۴۰» در اراک احتمالا در اوایل سال ۲۰۱۴ پایان خواهد یافت، آن هم در حالی که هنوز از
ارائه اطلاعات مربوط به طراحی این راکتور خودداری می‌کند.”
آب سنگین
به لحاظ فنی تولید آب سنگین می تواند راهی میانبر برای ساخت کلاهک هسته ای بدون نیاز به غنی سازی اورانیوم باشد. آب سنگین آبی است که نسبت ایزوتوپ دوتریوم در آن از حد آب معمولی بیشتر است. در آب سنگین بر خلاف آب معمولی به جای هیدروژن ایزوتوپ هیدروژن دوتریم با اکسیژن ترکیب شده‌است.با کمک این نوع از آب می‌توان پلوتونیوم لازم برای سلاح‌های اتمی را بدون نیاز به غنی سازی بالا اورانیوم تهیه کرد.
در حالی که حسن روحانی گفته است قصد دارد با سیاست تعامل با غرب به یک دهه بحران اتمی نظام پایان دهد و موجبات توقف تحریم های شدید بین المللی را مهیا کند، اظهارات تازه مقامات دولت احمدی نژاد در واپسین هفته های باقی مانده به کار دولت، از دید تحلیل گران می تواند نوعی مانع تراشی برای دیپلماسی دولت آتی تلقی شود.
راکتور آب سنگین جمهوری اسلامی در اراک مستقر است، چند روز مانده به انتخابات ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد خود شخصا در مراسم نصب محفظه راکتور ۴۰ مگاواتی آب سنگین اراک شرکت کرده بود.
یک هفته پیش از آن خبرگزاری رویترز با انتشار گزارشی مدعی شده بود که احتمال دارد اسرائیل پیش از تکمیل رآکتور آب سنگین اراک، آن را هدف حمله قرار دهند. کارشناسان غربی و اسرائیل اعتقاد دارند عملیات هوایی علیه این سایت باید پیش از تکمیل آن صورت گیرذ چرا که در غیر این صورت امکان نشت رادیواکتیو در منطقه و آلودگی هسته ای قابل توجهی وجود خواهد داشت.
انتقاد فرانسه
پیش از اظهارات تازه فریدون عباسی، سخنگوی وزارت امور خارجه فرانسه نیز ساخت راکتور آب سنگین اراک را “بسیار نگران‌کننده” توصیف و خاطرنشان کرده بود: “زمانی که این راکتور فعال شود به ایران اجازه خواهد داد پلوتونیوم تولید کند.”
آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران گوشزد کرده است که همکاری هایش در رابطه با راکتور آب سنگین اراک ناکافی بوده و جمهوری اسلامی از سال ۲۰۰۶ از ارایه اطلاعات به روز درباره طرح این راکتور خودداری کرده است.
سخنگوی دستگاه دیپلماسی پاریس به نقل از اسناد دیده بان اتمی سازمان ملل گفته بود: “ایران اکنون بیش از دو سال است که هرگونه دسترسی به کارخانه تولید آب سنگین اراک را ممنوع کرده است.”
شفاف سازی پیرامون راکتور آب سنگین اراک تاکنون جزو مطالبات دست اول قدرت های ۱+۵ به هنگام مذاکره با دیپلمات های جمهوری اسلامی قرار نداشته است. اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل بعلاوه آلمان در گفتگوهای خود با تهران عمده نگرانی خود را غنی سازی اورانیوم در فردو اعلام کرده اند. سایتی هسته ای که در دل کوهستان های قم و در زیر زمین بنا شده است و در آن اورانیوم تا درجه ۲۰ درصد غنی سازی می شود. غرب در مذاکرات سال گذشته از جمهوری اسلامی خواسته بود نه تنها غنی سازی ۲۰ درصدی در این سایت را متوقف کند بلکه کرکره آن را نیز تماما پایین بکشد. خواسته ای که تهران به هیچ روی زیر بار آن نرفت.
با این حال اطلاعات تایید نشده ای که از نشست آلماتی ۱ و ۲ درز کرده نشان از این دارد که غرب در پیشنهاد “به روز شده” خود به تهران الزام تعطیلی کاملا سایت فردو را حذف کرده و صرفا از جمهوری اسلامی خواسته است غنی سازی ۲۰ درصدی را پایان دهد.
با این وجود حسن عباسی دوانی در اظهارات روز جمعه خود گفته است: “مرکز فردو تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای است و ما فعالیت‌های خود را در این مرکز متناسب با آنچه به آژانس اعلام کرده، ادامه می‌دهیم.”
این در حالی است که وزیر خارجه روسیه، چند‌‌ی پیش در گفت‌وگویی مدعی شده بود که جمهوری‌اسلامی ایران آماد‌‌ه تعلیق غنی‌سازی ۲۰درصدی اورانیوم است. سرگئی لاوروف در گفت‌وگو با خبرگزاری رسمی کویت (کونا) با تاکید بر این‌که هیات مذاکره‌کنند‌‌ه جمهوری‌اسلامی ایران در آخرین دور مذاکرات پیش از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران، آمادگی خود را برای توقف غنی‌سازی ۲۰درصد اورانیوم اعلام کرده بود گفت: “این پیشرفت می‌تواند تحولی ایجاد کند و از شد‌‌ت اختلافات موجود از جمله نگرانی درباره امکان غنی‌سازی اورانیوم ایران با اهد‌‌اف نظامی، بکاهد.”
تهران تاکنون نه این ادعا را تایید کرده است و نه رد.
عراقچی سخنان صالحی را تکذیب کرد
از سوی دیگر روز چهارشنبه وزیر خارجه جمهوری اسلامی برای آنکه نشان دهد اصولگرایان دیگر نقشی در مذاکرات اتمی تهران با قدرت های جهانی ندارد اعلام کرد که حسن روحانی، رئیس‌جمهور منتخب، گروهی را مسئول بررسی “تمام ابعاد” مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ کرده است.
علی اکبر صالحی که چهره ای نسبتا میانه رو در دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی محسوب می شود به خبرنگاران گفته است: “مذاکره با ۱+۵ در حال حاضر به عهده آقای روحانی است و ایشان باید تصمیم بگیرد که در چه زمانی برای این نشست آمادگی وجود دارد.”
از سال ۸۶ سعید جلیلی – کاندیدای اصولگرایان تندرو در انتخابات - به پیشنهاد محمود احمدی نژاد مسئول مذاکرات با ابرقدرت های جهان شده بود. در طی این شش سال جلیلی در دستیابی به توافقی حداقلی با غرب نیز ناکام ماند. وی در مبارزات انتخاباتی اش نیز تاکید کرده بود قصد “تنش زدایی” با غرب را ندارد.
گفتنی است ۲۴ ساعت پس از مواضع صالحی، عباس عراقچی سخنگوی دستگاه دیپلماسی با تکذیب “تشکیل تیم جدید هسته ای” گفت: “این که برخی از سخنان روز چهارشنبه وزیر امور خارجه تشکیل تیم جدید مذاکره کننده هسته‌ای را استنباط کرده‌اند، نادرست بوده و سوءبرداشت است.”
عراقچی یکی از اعضای تیم مذاکره کننده هسته ای و از همراهان سعید جلیلی در مذاکرات اتمی با ۱+۵ محسوب می شد.
صادق زیبا کلام، تحلیل گر مسائل سیاسی در همایش تقدیر و تشکر از اعضای ستادهای انتخاباتی اصلاح‌طلبان حامی روحانی برای تاکید بر تاثیر بسیار حل و فصل بحران اتمی گفته است: “اگرآقای روحانی موفق بشوند بحث هسته‌ای را حل و فصل بکنند عملا پیروز شدند یعنی عملا موفق شدند و از حالا ما می‌توانیم بگوییم اگر عمری باقی بماند دور دوم هم ایشان خواهند بود اما اگر روحانی نتواند به هر دلیلی درباره مسئله هسته‌ای موفق بشود امیدی به حل و فصل سایر مشکلات و مسائل نخواهد رفت.”
خامنه ای: حل بحران اتمی سهل و روان است
به طور سنتی در نظام جمهوری اسلامی، آیت الله خامنه ای سکان دار سیاست های کلان خارجی محسوب می شود. با این حال ناظران با مقایسه کارنامه کاملا متفاوت دولت محمد خاتمی و محمود احمدی نژاد در عرصه دیپلماسی هسته ای می گویند یک رئیس جمهور میانه رو قادر است از تنش ها میان تهران و غرب بر سر بحران اتمی نظام بکاهد.
آیت الله خامنه ای چهار روز پیش نیز نخستین حضور عمومی اش پس از انتخابات ریاست جمهوری گفت کشورهای “جبهه مخالف ایران” اگر لجبازی را کنار بگذارند حل مسئله ی هسته ای ایران، کاری سهل، آسان و روان است.”
رهبر جمهوری اسلامی در اظهارات تازه خود همچنین گفته است: “موضوع هسته ای بارها تا لحظه حل، پیش رفته است اما امریکایی ها بهانه های جدیدی پیش کشیده اند.”
