جلال یعقوبی
خاتمی صبح روز دوشنبه 21 تیر ماه 1379 به منظور دیدار سه روزه از کشور آلمان؛ تهران را ترک کرد. او پیش از ترک تهران در یک مصاحبه مطبوعاتی شرکت کرده و گفت: “در این سفر ما منافعی داریم که قصد داریم از آن بهره مند شویم و بیشتر نگاه به آینده داریم تا به گذشته، اگر چه باید به گذشته نیز نگاه کرد.” در این سفر وزیر امور خارجه و چند تن از مشاوران رئیس جمهور وی را همراهی می کردند. بنابر خبری که چند روز بعد دفتر رئیس جمهوری منتشر کرد، تعداد همراهان خاتمی در این سفر تنها ده نفر بود. بنابر همین خبر تعداد همراهان رئیس جمهور در سفر به چین نیز 28نفر بود. نکته جالب آن بود که بنیادگرایان حتی به تعداد افراد همراه خاتمی نیز حساس بودند و آن را ولخرجی اضافه می‌دانستند.
خاتمی پس از ورود به فرودگاه برلین مورد استقبال “یوهان رائو” همتای آلمانی خود قرار گرفت. وی علاوه بر مذاکره با رائو با گرهارد شرودر صدراعظم آلمان نیز گفتگو کرد. رئیس جمهوری در دیدار با صدراعظم آلمان وجود اتحادیه اروپایی را نشانه جهان چندقطبی دانست و گفت: “اروپای متحد و آزاد، به نفع همه جهان است و آلمان یکی از مهمترین محورهای اروپای آزاد به شمار می رود.” صدراعظم آلمان نیز در این دیدار سفر وزیر اقتصاد آلمان به همراه یک هیأت بزرگ اقتصادی را به ایران پیشنهاد کرد و از تلاش‌های ایران در زمینه مبارزه با موادمخدر تقدیر نمود.
سپس او با صدراعظم آلمان در یک کنفرانس خبری شرکت کرد. شرودر در این کنفرنس خبر داد که سقف بیمه هرمس در ایران از200میلیون مارک به یک میلیارد مارک افزایش یافته و کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور که از سال 1991 متوقف شده بود، دوباره فعال خواهد شد.
خاتمی در این سفر با وزیر خارجه آلمان “یوشکا فیشر” نیز دیدار و گفتگو کرد. روز بعد نیز دیدارهای خاتمی با مسئولان بلندپایه آلمانی ادامه داشت. از جمله وزیر توسعه و همکاری اقتصادی آلمان، شهردار برلین و رئیس حزب دموکرات مسیحی آلمان با خاتمی دیدار و گفتگو کردند.همچنین رئیس جمهور ایران طی یک جلسه پرسش و پاسخ در خانه اقتصاد آلمان در برلین به سؤالات صاحبان صنایع آلمان پاسخ داد.
خاتمی در مراسم امضای کتاب طلایی شهر برلین گفته بود: “جهان امروز تشنه آزادی، معنویت، عدالت و مردم سالاری است و این حقیقت را انسان ها و جوامعی که تلخی و شیرینی، فقدان یا وجود آن را تجربه کرده اند، بهتر درمی یابند.”
روز چهارشنبه 13 تیر، خاتمی وارد شهر وایمار، زادگاه گوته شاعر بزرگ آلمانی شد و از بنای یادبود گوته و حافظ پرده برداری کرد. در این مراسم خاتمی طی سخنانی گفت: “ما اگر چه ناهمزبانیم، اما حقیقت ما همزبانی است، همزبانی در شعر تجلی می‌یابد ولی در شعر متوقف نمی‌شود؛ عرصه اندیشه، رفتار و عمل اجتماعی را می‌پیماید.”
خاتمی در جمع اندیشمندان آلمانی در وایمار نیز سخنرانی کرد. وی گفت: “گفتگوی تمدن ها و فرهنگ ها مفهومی برآمده از کوشش مستمر برای نزدیکتر شدن به حقیقت و دست یافتن به تفاهم است. دیالوگ منطق گفتن و شنیدن است و نه با شکاکان نسبتی دارد و نه از آن کسانی است که حقیقت را در تسخیر خود می‌دانند.” وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: “اصلاحات در ایران تلاش برای تحقق آزادی، عدالت و مردم سالاری سازگار با دین است. اصلاحات پیام زندگی مسالمت‌آمیز، سرشار از معنویت و اخلاق در دنیای معاصر است. اصلاحات دفاع از حریم حقوق انسان‌ها و دعوت به خردورزی و خردمندی است. اصلاحات از میان بردن چهره فقر و تبعیض و پاسداری از حقوق شهروندی و اهتمام به امر عدالت اجتماعی است و این همه در بستر دینی آینده نگر و سازگار با انسان امروز و فردا تجربه جدیدی را پیش روی ما می‌گذارد.”
همزمان با سفر خاتمی به آلمان تلاشهایی در داخل و خارج از ایران برای شکست دیپلماسی خاتمی انجام می‌شد. همزمان با این سفر گروهی از اعضای مجاهدین خلق و برخی گروههای چپ تلاش کردند تا با اخلال در جریان برنامه‌های او خاتمی را تحت فشار قرار دهند. گفته می‌شد حدود سه هزار نفر در دروازه براندنبورگ برلین و حدود 200 نفر نیز در مقابل پارلمان آلمان گرد آمده بودند. در همان زمان سید محمد خاتمی در مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی “دویچه وله”، در این باره گفته بود: “در همه دنیا پذیرفته شده است که بین مردم ممکن است اختلاف نظرهایی وجود داشته باشد و دلایلی نیز برای تظاهرات خود داشته باشند، حق تظاهرات و اعتراض، حق هر فردی است. ما در خصوص تظاهرات هیچ گله‌ای نداریم، حال از سوی آلمانی ها باشد یا از سوی ایرانیان. اما در خصوص یک چیز اعتراض و انتقاد می‌کنیم. بیان هم کردیم. کسی که دستش به خون آلوده شده است نباید اجازه یابد تا به نام دموکراسی دست به اعتراض و انتقاد بزند… بنابراین من هرگونه اعتراض را به رسمیت می‌شناسم ولی نباید به بهانه اعتراض اقدامات تروریستی را هم به رسمیت شناخت.”
سفر خاتمی به آلمان در داخل هم عکس العملهای زیادی داشت. هفته نامه شما، نشریه جمعیت مؤتلفه اسلامی در نوشته ای با عنوان “ایران – آلمان، دورنمای روابط” نوشته بود: “آلمان ها از جمله کشورهایی بوده‌اند که در سالهای اخیر پرونده سیاهی از مداخلات و حمایت هایشان از منافقین و معاندان نظام جمهوری اسلامی داشته‌اند. مردم منتظر هستند که نتایج سفر را در کوتاه مدت ببینند که آلمانی‌ها آیا پذیرفته‌اند که علیه جمهوری اسلامی ایران سمپاشی و جوسازی نکنند؟”
روزنامه رسالت نیز روز 25 تیر از قول یکی از خوانندگان خود نوشته است: “آیا واجب بود که این سفر انجام شود؟ آلمان از آمریکا بدتر و انگلیس از هر دوی آنها بدتر!! این کشورها با ایران بد هستند، وقتی که پانصد نفر از نمایندگان مجلس آلمان به سفر آقای خاتمی اعتراض دارند و کشور آلمان کانون تجمع منافقین است و هر روز علیه کشور ما توطئه می‌کنند آیا واجب بود که این سفر با هزینه های کلان انجام شود؟ بیایید کمی هم به فکر مردم باشیم.”
همچنین این روزنامه روز 28 تیرماه در سرمقاله خود با عنوان “کارنامه سفر آلمان!” نوشت: “معمولاً در سفرهایی که قبلاً در حد ریاست جمهوری برگزار می‌شد، ده ها قرارداد، مقاوله نامه و یادداشت تفاهم امضا می‌گردید. اما در این سفر و غالب سفرهای دو سال اخیر این موضوع کمتر مورد توجه واقع شده است.” هفته نامه جام ارگان جامعه اسلامی مهندسین نیز به این سخن خاتمی که “تحمل دموکراسی در کشورهایی که قرن ها زیر سلطه نیروهای خارجی قرار داشتند نیاز به صبر دارد و باید فرصت بیشتری به آنها بدهیم.” اعتراض کرد و آنرا نه در شأن ملت بزرگوار ایران و نه در شأن ریاست جمهور دانست.
با اینهمه موفقیت سیاست تنش‌زدایی خاتمی انعکاس جهانی داشت. در حالی که رئیس جمهور تازه از سفر آلمان برگشته بود خبری مبنی بر احتمال دیدار رؤسای جمهوری ایران و روسیه نیز در آینده نزدیک منتشر شد.