همزمان با اصرار سران نظام بر سیاست های هسته ای، تحریم های تنبیهی نفتی باعث شده تا طبق آمار یک آژانس وابسته به اوپک، جمهوری اسلامی به کاهش صادرات 50 درصدی نفت نزدیک شود. از سوی دیگر قیمت نفت نیز کاهش چشمگیری پیدا کرده است و عربستان سعودی کماکان از سیاست افزایش یا ثبات صادرات نفت اوپک دفاع می کند. این ها باعث شده است تا تهران در نشست کنونی اوپک به هیچ قیمتی به انتخاب دبیرکلی از خاندان آل سعود رضایت ندهد.
“صادرات نفت ایران یک میلیون بشکه کاهش یافته است.” این برآورد آژانس بین المللی انرژی است؛ آژانسی که مهمترین نهاد جهانی به شمار می آید که بازار جهانی نفت را رصد می کند. بر اساس گزارش مذکور در دو ماه اول بهار امسال، وزارت نفت به طور میانگین بیش از 1.5 میلیون بشکه نفت در روز به مشتری هایش در دنیا نفروخته است. جمهوری اسلامی تا اواخر پاییز امسال حدود 2.5 میلیون بشکه نفت در روز صادر می کرد.
اوضاع زمانی برای حوزه انرژی تیره و تار شد که با انتشار گزارش انتقاد آمیز دبیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی، آمریکا نفت و بانک مرکزی جمهوری اسلامی را تحریم کرد. واشنگتن خود خریدار نفت تهران نبود، اما این تحریم شامل کشورهای خریدار نفت ایران می شد. بر اساس این تحریم ها هر کشوری که از جمهوری اسلامی نفت بخرد حق تجارت پر سود با شرکت های آمریکایی را از دست می دهد و مشمول اقدامات تنبیهی می شود.
کاهش صادرات علی رغم معافیت 19 کشور
اواخر اردیبهشت آژانس بین المللی انرژی اعلام کرده بود در آوریل ( ماه اول بهار) ایران با کاهش صادرات حدود یک میلیون بشکه نفت مواجه شده است، ادامه این روند در ماه مه نشان می دهد این کاهش تصادفی نبوده و اگر جمهوری اسلامی در مذاکرات اتمی مسکو به توافق با غرب نرسد در ماه های بعد نیز با شتاب بیشتری ادامه خواهد یافت.
گرچه ایالات متحده تاکنون 19 کشور را از این تحریم ها معاف کرده، اما آمار نشان می دهد وزارت نفت که تحت نظر سردار رستم قاسمی اداره می شود، با رکود چهل درصدی در فروش نفت به کمپانی ها و دولت های خارجی مواجه بوده است؛آماری که با وضعیت نفت کش های جمهوری اسلامی در آب های آزاد می خواند. ماه گذشته گزارش رسید صدها هزار بشکه نفت فروخته نشده روی دست شناورهای نفتی وابسته به شرکت نفت باقی مانده است. سردار قاسمی اما که عادتی کهنه در رد کردن این اخبار دارد هنوز ادعا می کند جمهوری اسلامی 2.2 میلیون بشکه نفت در روز می فروشد. این سردار نفتی در واکنش به انباشت نفت نیز پاسخی کوتاه داده بود: “چنین مسئله‌ای به هیچ عنوان صحت ندارد”.
65 درصد درآمد دولت از نفت
طلای سیاه، اولین منبع درآمد دولت ها در ایران است و احمدی نژاد با فروش آن پا بر جا مانده است. دیروز محسن خجسته مهر - معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت - در همایشی تحت عنوان “همایش تولید ملی و سرمایه ایرانی” اعلام کرد صنعت نفت 65 درصد درآمد دولت را تشکیل می‌دهد. همچنین 85 درصد درآمد ارزی نیز از فروش نفت به دست می آید؛آماری که برخی معتقدند از این نیز بالاترست.
به گفته کارشناسان اقتصادی یک ضرب و تقسیم ساده میان ناتوانی دولت احمدی نژاد در فروش نفت، و وابستگی شدید خزانه به پول نفت نشان می دهد که همین حالا درآمد دولت 26 درصد کاهش یافته است. به گفته منتقدان با توجه به اینکه دولت جمهوری اسلامی در سه دهه اخیر به صورت پدرسالارانه نقش توزیع درآمد در کشور را داشته است، این کاهش درآمد می تواند به یک فاجعه اقتصادی و سونامی در تورم ختم شود.به ویژه اینکه دولت بودجه سال جاری را بر اساس نفت 85 دلاری و تولید بیش از سه میلیون بشکه نفت بسته است.
جمهوری اسلامی: تقصیر عربستان است
غربی ها معتقدند این وضعیت ناشی از بلندپروازی های هسته ای نظام اسلامی و حرکت معکوس در جهت نظم بین المللی است اما جمهوری اسلامی کاسه کوزه ها را سر هم قطاران نفتی اش در اوپک می شکند. جمهوری اسلامی توقع داشت خلا ناشی از تحریم نفتی باعث افزایش قیمت در بازار جهانی شود، اما عربستان از اواخر زمستان با افزایش تولید نفت، محاسبات تهران را بر هم زد. دیروز فارس در گزارشی نوشت: “ظرفیت تولید اوپک در حال حاضر 31.6 میلیون بشکه در روز است که عربستان به تنهایی 10 میلیون بشکه آن را به خود اختصاص داده است.”
بر اساس گزارش این خبرگزاری نزدیک به سپاه پاسداران، نیروهای امنیتی بهای نفت از ماه مارس از 130 دلار به زیر 100 دلار در هر بشکه رسیده است.
از آن سو خبرگزاری کار ـ ایلنا ـ نوشته قیمت نفت برنت به زیر 97 دلار سقوط کرده است. این خبرگزاری که که آمار خود را از رویترز استخراج کرده نوشته: “پیش از برگزاری نشست گروه تولیدکننده نفت اوپک در هفته جاری، قیمت نفت خام برنت امروز به زیر 97 دلار رسید و از سوی دیگر، تردیدها در مورد توانایی اروپا برای غلبه بر بحران مالی‌اش، ترس از رکود در رشد تقاضای نفت را تشدید کرد.”
در همین ارتباط علی النعیمی وزیر نفت عربستان سه شنبه، زمانی که برای شرکت در نشست اوپک به وین سفر کرده بود، گفت: “ ما از شرایط کنونی رضایت داریم و در نشست هفته جاری خواهان افزایش تولید اوپک نیستیم. “
رقابت برای دبیرکلی اوپک
و همه این ماجراها همزمان است با پایان دوره پنج ساله دبیرکل اوپک. در پایان سال میلادی قرار است در نشست اوپک که در وین در حال برگزاری است، کشورهای عضو دبیر کل جدید را انتخاب کنند. عربستان و جمهوری اسلامی و عراق رقابت تنگاتنگی را برای اشغال این صندلی آغاز کرده اند.
دبیر کل اوپک که از میان نمایندگان کشورهای صادر کننده نفت انتخاب می شود نقش مهمی در سیاست گذاری های اوپک دارد. این سمت اینک در اختیار عبدالله سالم البدری از لیبی است.
البدری با تاکید بر اینکه عربستان بر اساس نیاز مشتریانش نفت عرضه می کند، تصریح کرده: “چنانچه در بازار تقاضایی وجود داشته باشد، به همان میزان نفت عرضه می شود.”
جمهوری اسلامی اما به شدت مخالف سیاست های ریاض در ماه گذشته مبنی بر افزایش تولید اوپک بوده؛ امری که سودش به جیب عربستان رفته و ضررش دامن ایران را گرفته است.
جمهوری اسلامی کوشش بسیاری کرده که النعیمی را به زیر کشد. در همین ارتباط دیروز فارس ادعا کرد جبهه ایران و عراق قصد دارند دبیرکلی اوپک را تصاحب کند. به نوشته روزنامه شرق عربستان از ماه‌ها پیش “مجید المنیف”، نماینده‌اش در هیات عامل اوپک را به‌عنوان کاندیدای دبیرکلی اوپک معرفی کرده و عراق، سمیر غضبان را که روزگاری وزیر نفت بوده و امروز مشاور مالکی است. از آن سو رستم قاسمی نیز کاندیداتوری جمهوری اسلامی برای دبیرکلی اوپک را تایید کرده تا به نوشته رضا زندی در شرق “رویارویی ایران و عربستان برای انتخاب دبیرکل اوپک دوباره شکل گرفته باشد. ”
نماینده جمهوری اسلامی در اوپک اخیرا شدیدا از سیاست های نفتی آل سعود انتقاد کرده است. به گزارش ایلنا محمد علی خطیبی اعلام کرده است که کشورهای عضو اوپک باید به تصمیم گیری‌های نشست این سازمان احترام بگذارند و همسو با سیاست‌های آن به تعهدهای خود پایبند بمانند. به اعتقاد وی با توجه به تردیدهای موجود درباره رشد اقتصادی جهان و تاثیر آن بر رشد تقاضا، افزایش بی‌رویه تولید برخی از کشورهای اوپک، به ویژه افزایش تولید نفت خام عربستان سبب بی‌ثباتی در بازار و احتمالا کاهش جدی قیمت‌های نفت خواهد شد که این موضوع بر خلاف اهداف اوپک است.
از آن سو مهدی ورزی، از مقامات سابق شرکت ملی نفت ایران در این زمینه گفته است: “ حجم تولید در اوپک اهمیت دارد و ستاره بخت ایران در حال افول است، مگر اینکه اقداماتی برای متوقف کردن کاهش تولید نفت ایران انجام شود.”
اختلافات جمهوری اسلامی و عربستان در ماه های اخیر به شدت تشدید شده است، سفر محمود احمدی نژاد به جزیره ابوموسی و درگیری با امارات متحده، دخالت در سرکوب های سوریه و حمایت سپاه قدس از بشار اسد، دخالت در تحولات بحرین، لبنان و فلسطین همگی خشم عربستان را به همراه داشته تا جایی که ریاض نه تنها در جریان تحریم های نفتی هیچ حمایتی از جمهوری اسلامی نکرده که علی النعیمی هم گفته برای جبران نفت ایران تنها کافی است “شیر فلکه ها” را باز کنیم.
گفتنی است کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز با سیاست های نفتی عربستان همراه هستند.
