جواد ملک‌زاده
بهای قطع نشدن گاز در آخرین زمستان قبل از انتخابات، 275 دلار اضافه پرداخت برای هر هزار متر مکعب گاز وارداتی است؛ موضوعی که دیروز بسیاری از روزنامه‌خوانان ایرانی از آن مطلع شدند و فهمیدند که دولت احمدی‌نژاد حاضر است گران‌ترین قیمت ممکن را برای گاز وارداتی بپردازد و البته آن را “موفقیت بزرگ دیپلماسی دولت” بنامد.
در روزهایی که اکثر وقت اخبار رسمی و صدا و سیمای جمهوری اسلامی و بیشتر محتوای روزنامه‌های دولتی به حوادث غزه و حواشی آن اختصاص یافته، تنها چیزی که عموم بینندگان و شنوندگان اخبار رسمی درباره گاز شنیده‌اند، یکی تحلیل‌های مربوط به موفقیت‌های دولت نهم در روند تشکیل اوپک گازی بوده و یکی هم اخبار مربوط به دعوای روسیه با اوکراین بر سر تعیین قیمت جدید گازی که قرار است به این کشور صادر کند.
با این حال دیروز خوانندگان روزنامه‌های نسبتا مستقل مطلع شدند که همزمان با دعوای روسیه و اوکراین بر سر نرخ 200 تا 250 دلاری و در حالی که هنوز روس‌ها بر سر لج نیفتاده بودند تا قیمت پیشنهادی خود را به 400 تا 418 دلار برای هر هزار متر مکعب افزایش دهند، گردانندگان دولت نهم توافق‌نامه‌ای برای واردات گاز از ترکمنستان در سال 2009 امضا کرده اند که بر اساس آن، قیمت هر هزار متر مکعب گاز از 75 دلار به 350 دلار افزایش یافته است!!
جالب اینجاست که به دلیل شرایط خاص مرزی، روسیه و ایران تنها کشورهایی هستند که از ترکمنستان گاز وارد می‌کنند و جالب‌تر اینجاست که این دو کشور، به لحاظ در اختیار داشتن بیشترین ذخایر گازی جهان در رتبه‌های اول و دوم قرار دارند. حال در چنین شرایطی، توافق ایران بر سر قیمت 350 دلاری که بالاترین قیمت واردات گاز در طول تاریخ عنوان شده، نشان می‌دهد که دولتمردان نهم تا چه حد در مذاکرات با طرف‌های ترکمن عقب نشسته‌اند.
این توافقنامه «افتخارآمیز» همچنین نشان می‌دهد که شعار موفقیت دیپلماسی دولت در حوزه انرژی و ادعای هماهنگی با روسیه تا چه حد نادرست است؛ تا جایی که سایت محافظه‌کار وابسته به احمد توکلی هم در این باره به انتقاد از دولت می‌پردازد و می‌نویسد: “با توجه به نزدیکی ایران و روسیه درباره مسایل انرژی به ویژه بازار گاز جهانی، وزارت نفت می‌توانست با مذاکره و توافق با روسیه، از انحصار خرید گاز ترکمنستان استفاده کرده و قیمت مورد نظر خود را به ترکمنستان تحمیل کند، اما با تاخیر در به نتیجه رسیدن مذاکرات در فصل گرما، عملا در اوج سرما به نرخ مورد نظر ترکمنستان تن داد.“
نرخ صادرات، نصف صادرات
از سوی دیگر بر اساس آخرین گزارش‌ها، ایران هنوز در حال مذاکره با پاکستان درباره نرخ جدید صادرات گاز به این کشور است؛ نرخی که از سوی ایران 200 دلار برای هر هزار متر مکعب پیشنهاد شده، یعنی همان قیمتی که هم‌اکنون مورد توافق ایران و ترکیه قرار گرفته، اما دولت پاکستان آن را نپذیرفته است. به عبارت دیگر همسایه جنوب شرقی ایران قصد ندارد حتی نیمی از قیمت گاز وارداتی از همسایه شمال شرقی را به ایران بپردازد.
همچنین گزارش‌های دیگر نشان می‌دهد که روسیه قیمت 200 دلار را به ترکمنستان پیشنهاد کرده و در عین حال بنا دارد قیمت بالاتری را با طرف‌های اروپایی خود در میان بگذارد؛ همان کاری که با اوکراین کرد و پس از عدم توافق بر سر نرخ 250 دلاری، ضمن افزایش این پیشنهاد به بیش از 400 دلار، از روز اول ژانویه سال جدید میلادی گاز اوکراین را قطع کرد تا نشان دهد که در تصمیمش برای افزایش قیمت گاز مصمم است و تلویحا این هشدار را به اروپایی‌ها هم داده باشد که گاز وارداتی آنها از روسیه، از مسیر اوکراین می‌گذرد.
با این حال همین مصمم بودن را در چهره دولتمردان امروز ایران هم می‌توان مشاهده کرد که چند ساعت مانده به پایان سال 2008 میلادی، با خوشحالی از “موفقیت بزرگ” خود در امضای قرارداد واردات گاز با ترکمنستان خبر دادند.
البته در این عرصه خطیر، مجلس اصولگرا هم دولت را تنها نگذاشت و رئیس کمیسیون انرژی از اختیار تام مجلس به دولت برای انعقاد قرارداد با ترکمنستان “با هر کیفیتی” خبر داد تا نشان دهد که حاکمیت یک‌دست اصولگراـ اگرچه سران جناح مخالف راست‌گرایان را به “شاه سلطان حسین” بودن متهم می‌کند ـ اما در مواقع لزوم از هیچ شکلی از عقب‌نشینی در برابر دیگر کشورها برای حفظ وجهه داخلی خود ابا ندارد.
مذاکرات از موضع عزت!
روزنامه آفتاب یزد دیروز در گزارشی با تیتر “گاز را 200 دلار می‌فروشیم، 350 دلار می‌خریم”، از قول سایت اصولگرای الف خبر داد که: “پس از ماه‌ها مذاکره و رفت و آمد نمایندگان وزارت نفت ایران به ترکمنستان، سرانجام در آخرین ساعات سال 2008 میلادی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران با رقم پیشنهادی طرف ترکمنی برای واردات گاز از این کشور موافقت کرد. خبر موافقت دو کشور در حالی از سوی برخی خبرگزاری‌ها منتشر شدکه به رقم خرید گاز اشاره‌ای نشده بود. سیدرضا کسایی‌زاده مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران روز چهارشنبه در عشق‌آباد موافقت کرد که طی 6 ماهه اول سال 2009 میلادی، ایران برای هر هزارمتر مکعب گاز وارداتی از ترکمنستان 350 دلار به طرف ترکمنی بپردازد.“
روزنامه سرمایه نیز در گزارشی دیگر با اشاره به قرارداد 25 ساله دولت هاشمی رفسنجانی در سال 1374 برای واردات گاز با صفر مراد نیازف، رئیس‌جمهور سابق ترکمنستان، به تعیین قیمت ثابت 42 دلار برای هر هزار متر مکعب اشاره کرد و با اشاره به افزایش این قیمت به 75 دلار در سال‌های بعد، خاطرنشان کرد که پس از ناموفق بودن رایزنی‌های علی کردان به نمایندگی از دولت احمدی‌نژاد با دولت ترکمنستان در آذر و دی ماه سال گذشته، ترکمنستان برای چند روز صادرات گاز به ایران را متوقف کرد تا دولت احمدی‌نژاد که از تامین گاز استان‌های شمالی کشور عاجز مانده بود، قیمت 140 دلاری پیشنهاد شده از سوی ترکمنستان را بپذیرد.
به نوشته این روزنامه به نقل از سایت الف، “بعدها آقای کردان عدم توافق با طرف ترکمنی را به خاطر قیمت گاز ندانست و بدون اشاره به جزییات مذاکرات خود در عشق‌آباد، ادعا کرد که طرف ترکمنی خواسته‌هایی مغایر منافع ملی و عزت کشور ما داشت. برخی اطرافیان رییس‌جمهور هم تلویحا یا صریحا کارگزاران سازندگی را به تماس با ترکمنستان و تشویق عشق‌آباد به قطع گاز صادراتی به ایران متهم کردند.“
حال مسئولان دولت نهم که مخالفانش را به همدستی با بیگانگان برای محروم کردن مردم از گاز متهم می‌کردنداکنون باید توضیح دهند که این قیمت تاریخی برای واردات گاز، با چه روشی و پس از چه تدابیری به دست آمده است و آیا مابه‌التفاوت این دست و دلبازی دولتمردان نهم در آستانه فصل سرد انتخابات را هم مردم باید به نام تحول اقتصادی و نرخ واقعی گاز بدون یارانه بپردازند یا خیر.