فن آوری دستگاه های سانترفیوژ گازی، ساختار جالبی دارد. در واقع سانتریفیوژها استوانه های فلزی نازکی هستند که به حالت عمودی قرار می گیرند و حول محوری مغناطیسی که بدون اصطکاک است می چرخد. سرعت چرخش استوانه ها به قدری است که هنگام وارد شدن گاز هگزافلوراید اورانیوم به داخل استوانه، ذرات تشکیل دهنده گاز به ایزوتوپ هایی با وزنهای اتمی متفاوت تجزیه می شود و ایزوتوپهای سنگین تر بر اثر نیروی چرخشی به خارج استوانه رانده می شود.
خارج شدن آزادانه ایزوتوپ ها از استوانه ممکن است به دلیل لرزش اندکی مشکل باشد، بنابراین این ذرات را باید با یکدیگر هماهنگ کرد. اما زمانیکه ردیفی از سانتریفیوژها در امتداد یکدیگر فعالیت می کنند نیاز اندکی به توجه و نگهداری دارد. این نوع فعالیت سانتریفیوژها روش بسیار مناسبی است برای غنی سازی اورانیوم تا درجه ای که بتوان از آن در رآکتورهای هسته ای و یا بمب اتمی استفاده کرد.
همه این توضیحات نشان می دهد که چرا افشای سایت مخفی غنی سازی ایران در قم تا این حد برای تعادل قدرت در پرچالش ترین منطقه جهان یعنی خاور میانه اهمیت دارد.
در هفته های اخیر خبرهای مختلف و بسیاری پیرامون برنامه هسته ای ایران بروی خروجی خبرگزاری ها قرار گرفت. در ابتدا افشای سایت هسته ای در قم ، سپس متهم کردن ایران به طراحی و ساخت مخفیانه بمب اتم به نام “پروژه 110 ” و در نهایت موافقت تهران با فرستادن اورانیوم غنی شده با غلظت پایین به کشورهای خارجی به منظور تبدیل به سوخت رآکتور هسته ای.
اتفاقات اخیر نشان می دهد که سرعت و پیچیدگی برنامه های هسته ای ایران پیشرفت چشمگیری داشته است. حالا شاید رهبران ایران به دنبال بمب اتم باشند. در عین حال آنچه که مسلم است این است که تهران در پی تبدیل شدن به یک قدرت منطقه ای است و این مساله بدان معناست که ایالات متحده و هم پیمانانش برای درگیر شدن با تهدید فزاینده در منطقه ای که هم از لحاظ تولید جهانی انرژی و هم از لحاظ آینده اسلام دارای اهمیت بسیاری است، فرصت چندانی در اختیار ندارد.
آنتونی کوردزمن کارشناس ارشد مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی در کتاب خود که اخیرا چاپ شده و در رابطه با برنامه تولید سلاح از سوی ایران است، می گوید “ایران جدی ترین چالش امنیتی در منطقه خاور میانه بشمار می رود.”
ایالات متحده بدنبال کشف
تاسیسات هسته ای جدید ایران در قم در عکس های دریافتی ماهواره ای، مدرسه یا کارخانه به نظر می رسد . اما مقامات ایرانی و آمریکایی اعلام کرده اند که سایت جدید هسته ای، ظرفیت 3000 سانتریفیوژ گازی را دارد. با توجه به قابلیت غنی سازی اورانیوم، سایت هسته ای قم ظرفیت محدود و اندکی دارد.
در عین حال به عقیده بسیاری از کارشناسان آمریکایی، تاسیسات هسته ای قم زنگ خطری است به نشانه تولید دومین چرخه تولید سوخت در ایران. این نگرانی از آنجا نشات می گیرد که ایران در حال حاضر دارای یک کارخانه عظیم سانتریفیوژ در نزدیکی نطنز است که 8300 سانتریفوژ نصب شده در آن وجود دارد که تنها نیمی از آنها در غنی سازی اورانیوم فعال هستند. ایالات متحده می گوید تاسیسات هسته ای نطنز ظرفیت نگهداری 54000 سانتریفیوژ را دارد.
تاسیسات هسته ای نطنز در سال 2002 توسط گروهی از مخالفان حکومت ایران افشا شد. ایران می گوید که تاسیسات نطنز به منظور تولید اورانیوم غنی شده با غلظت پایین و بکارگیری آن در رآکتورهای تولید انرژی است. سرویس های اطلاعاتی غرب و همچنین بازرسان آژانس بین المللی اتمی و بسیاری دیگر از کارشناسان بر این باورند که تولید آن مقدار از اورانیوم غنی شده با غلظت پایین در خط تولید تاسیسات نطنز که بتوان ازآن در تولید بمب اتم در جایی دیگر استفاده کرد، برای ایران بسیار مشکل است.
به همین دلیل بسیاری از کارشناسان در خارج از ایران به این نتیجه رسیده اند که اگر ایران بدنبال تولید مواد قابل انشقاق و استفاده از آن در سلاح هسته ای است، احتما این کار را در یک مرکز مخفی انجام خواهد داد. تاسیسات نطنز نخستین چرخه تولید سوخت در ایران است. به همین دلیل احتمال وجود تاسیسات هسته ای مخفیانه دیگری نیز می رود.
سازمان اطلاعات آمریکا این مساله را قبلا پیش بینی کرده بود. کارشناسان آمریکایی در سال 2007 و طی نشست برآورد اطلاعاتی توانایی ها و اهداف برنامه های هسته ای ایران اعلام کردند “به احتمال زیاد ایران به منظور تولید اورانیوم غنی شده با غلظت بالا و تولید سلاح های هسته ای ، از تاسیسات مخفی غنی سازی که آژانس از آن اطلاعی ندارد استفاده می کند.” با این حساب ، آیا تاسیسات هسته ای قم همان مرکز مخفی غنی سازی است؟
ایران اعلام کرده که سایت هسته ای قم مانند نطنز برای مصارف غیرنظامی است.
چنانچه سایت هسته ای قم برخلاف آنچه مقامات ایران می گویند یک سایت مخفی غنی سازی باشد، باید به دنبال تاسیسات هسته ای مخفی دیگری بود که گاز هگزافلوراید اورانیوم – مواد خام سانتریفیوژها- را تولید می کند. در واقع برخی از کارشناسان بر این باورند که ممکن است ایران شبکه ای از چنین تاسیساتی داشته باشد و یا اگر در حال حاضر چنین شبکه ای ندارد، احتمالا تهران به دلیل افشای مرکز قم در پی ساخت سایت مخفی دیگری است.
دیوید آلبرایت بازرس سابق تسلیحاتی و رییس موسسه علوم و امنیت بین المللی در همین رابطه می گوید “ایران ساخت سایت هسته ای قم را به اطلاع آژانس نرساند و سازمان های اطلاعاتی ما به موقع به وجود آن پی بردند، نمی توان به همین ترتیب پیش رفت.”
گزارش های اطلاعاتی متناقض
سخت ترین مرحله در روند تولید بمب اتم، به دست آوردن مواد قابل انشقاق مانند پلوتونیوم و یا اورانیوم غنی شده با غلظت بالاست. در عین حال این تنها مرحله نیست. سلاح های هسته ای، ابزارهای پیچیده ای هستند که نیازمند سیستم های گرمایشی با ولتاژ بالا و چاشنی های منفجر کننده مربوطه هستند. به همین دلیل ساخت و سرهمبندی چنین قطعاتی نیازمند دانش و مهارت بسیار بالایی است.
اگر طرح و نقشه یک بمب را در اختیار فردی قرار دهیم، آن شخص لزوما قادر به تولید بمب اتم نیست. ساخت قطعات لازم از روی نقشه مهارت بسیاری می طلبد.
براساس گزارشهای سازمان اطلاعات آمریکا ، ایران بروی ساخت و تولید قطعات بکاررفته در سلاح هسته ای کار کرده و در عین حال ، این گزارش ها حاکی از آن است که تهران در سال 2003 این فعالیت ها را متوقف کرده است.
از سوی دیگر کارشناسان اطلاعاتی دیگر کشورها نظیر آلمان بر این باورند که ایران کماکان به ساخت سلاح هسته ای مشغول است. ظاهرا برخی از مقامات آژانس بین المللی اتمی نیز برهمین باورند.
گزارش آژانس بین المللی اتمی که در اوایل اکتبر به مطبوعات درز کرد، حاکی از آن است که “پروژه 110” ایران ، ادامه تلاش های مخفیانه این کشور در تولید کلاهک های هسته ای کوچک است که می تواند بروی موشک قرار گیرد. این گزارش همچنین می افزاید “پروژه 111” نیز یک پروژه مشابه بشمار می رود که به منظور تغییر شکل دادن فضای داخل دماغه موشک شهاب 3 و قرار دادن کلاهک هسته ای در آن است.
بنا به گزارش آژانس، “ایران اطلاعات کافی برای طراحی و تولید یک سلاح هسته ای با قابلیت انفجار از داخل را در اختیار دارد.” در عین حال این گزارش با مخالفت شدید برخی از اعضای آژانس روبرو شده است که ادعا می کنند اطلاعات مورد استناد در این گزارش، ممکن است جعلی و ساختگی باشد.
علاوه بر این، برخی از کارشناسان به موضوع اشاره کرده اند بخش هایی از گزارش که تابحال منتشر شده، در حال حاضر ارتباطی با برنامه های ایران ندارد ؛ یعنی ممکن است ایران زمانی بدنبال تولید کلاهک هسته ای بوده که پس از توقف این برنامه از سوی ایران، ایالات متحده کماکان بر ساخت مخفیانه آن تاکید می کند.
گرگ تیلمن ، یکی از مقامات سابق اطلاعاتی ایالات متحده که در حال حاضر در انجمن کنترل تسلیحات فعالیت می کند، می گوید “ من نسبت به هیچ یک از این دو احتمال خوش بین نیستم.”
بنا به گفته کوردزمن، با توجه به پیشرفت برنامه های ایران، این کشور تا پایان سال جاری قادر به تولید چاشنی های هسته ای خواهد بود.
از سوی دیگر کوردزمن در کتاب خود به این نکته نیز اشاره می کند که چارچوب زمانی برای بکارگیری سلاح های واقعی و نصب بروی موشک، بین سال 2011 الی 2015 خواهد بود.
وی همچنین می افزاید “به نظر می رسد ایران در حال بالا بردن و تقویت توان لازم برای ساخت سلاح های اتمی تا سال 2020 و نصب آن بروی سیستم های موشکی است که می تواند اهدافی را در خاور میانه و فراتر از آن هدف قرار دهد.”
امید اندک بر سر گفتگوهای هسته ای
به این ترتیب در نهایت چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا ایران به جمع کشورهای دارای سلاح هسته ای می پیوندد؟
به گفته برخی دیگر کارشناسان، لزوما این اتفاق رخ نخواهد داد. نشانه هایی به چشم می خورد که حاکی از آن است رهبران ایران از گفتگوهای هسته ای استقبال می کنند.
به عنوان مثال، در اوایل ماه جاری ایران موافقت خود را با فرستادن بخش زیادی از اورانیوم غنی شده با غلظت پایین به خارج از کشور – احتمالا روسیه- اعلام کرد. این مقدار پس از تبدیل به سوخت هسته ای در روسیه، برای استفاده در رآکتور تولید ایزوتوپ های پزشکی به ایران بازگردانده می شود.
در این صورت ، قدم بسیار مثبتی در جهت حل بحران هسته ای ایران برداشته خواهد شد و دیگر تهران موادی در اختیار نخواهد داشت که بتواند براحتی و از طریق غنی سازی آن را تبدیل به سوخت بمب هسته ای کند.
نکته مهم در اینجا اهداف رهبران ایران است – یعنی کسانی که پشت پرده قرار دارند و برای آمریکا و کشورهای مذاکره کننده با ایران ناشناخته و نامعلوم هستند.
چنانچه هدف ایران دست یابی به بمب اتم باشد و بر سر این مساله در دولت اتفاق نظر وجود داشته باشد، در آن صورت نمی توان مانع دست یابی ایران به سلاح هسته ای شد. متیو بان مامور تحقیق در پروژه مدیریت اتم در دانشگاه هاروارد در همین رابطه می گوید که هیچ گفتگو و یا توافقی با آمریکا و یا دیگر کشورها مانع از تلاش ایران برای دست یابی به بمب اتم نخواهد شد.
دکتر بان در سخنرانی اخیر خود که در مورد چگونگی رویارویی با برنامه اتمی ایران بود اشاره کرد “احتمال می رود مقامات ایران از اقداماتی که برنامه هسته ای کشور را تحت فشار قرار دهد و یا موجب توقف آن شود ، سرپیچی کنند.”
از سوی دیگر چنانچه در داخل ایران بر سر ساخت سلاح هسته ای چنددستگی وجود داشته باشد، مذاکره و گفتگو در این شرایط می تواند بر سرنوشت برنامه اتمی ایران تاثیر داشته باشد.
به گفته دکتر بان ، غرب با ارائه مشوق ها در صورت تغییر رفتار ایران می تواند با اتخاذ رویکردی غیرخصمانه روابط بهتری با ایران برقرار سازد.
با این حال این امر مستلزم زمان و انعطاف از سوی طرفین است که با توجه به روابط خصمانه سی ساله بین دو کشور کار چندان ساده ای نیست.
متیو بان همچنین می افزاید “نهایت برای آنکه ایران را متقاعد سازیم تا نگرانی های ایالات متحده و غرب بر سر برنامه های هسته ای این کشور را رفع کند ، آمریکا نیز متقابلا باید پاسخگوی نگرانی های ایران باشد. مذاکراتی که در خدمت منافع طرفین نباشد ، یا پذیرفته نخواهد شد و یا شکست خواهد خورد.”
منبع : کریسچن ساینس مانیتور ، 18 اکتبر
