روز شنبه خبری از تهران به دنیا مخابره شد که عنصر “بالاخره” مهم ترین وجه آن بود. روسیه وایران عملیات انتقال سوخت به ساختمان رآکتور بوشهر را پس از سه دهه تاخیر و تعلل آغاز کردند. سیمای جمهوری اسلامی هم میله گذاری سوخت در این نیروگاه را به طور زنده پخش کرد. این تصاویر به مردم این نوید را میداد که تا یک ماه دیگر 1000مگاوات برق هسته ای برای اولین بار وارد شبکه برق سراسری ایران میشود؛ آن هم درست در روزهایی که قطعی های مکرر به علت کمبود برق، مردم را کلافه کرده است. همزمان این سئوال نیز در میان کارشناسان مطرح شد که با راه اندازی این مرکز، آیا جمهوری اسلامی باز هم به سیاست غنی سازی ادامه می دهد؟
دوماه پیش هیچ چشم اندازی در مورد راه اندازی این نیروگاه وجود نداشت ورسانه های اصولگرا به انتقاد از این موضوع پرداخته بودند؛ روزنامه همشهری در 14 تیرماه در این مورد نوشت: “در واپسین روزهای بهار89، وعده‌های مشابهی از زبان روسی به زبان فارسی ترجمه شد و حالا دیپلمات عالی‌رتبه ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام می‌کند که به این نتیجه رسیده است که تاخیر روسیه در راه‌اندازی این نیروگاه دلایل سیاسی دارد.”
اینک اما کارشناسان نیز می گویند روسیه برای اینکه بهانه ادامه غنی سازی را از ایران بگیرد، این نیروگاه را “بالاخره” تکمیل و راه اندازی کرده است.
دوهزار مگاوات قبل از انقلاب
در سال1355، قبل از انقلاب، تنها دوسال بعد از تاسیس، سازمان انرژی اتمی ایران با بخش تکنولوژی و تحقیقات سازمان انرژی اتمی آلمان غربی موافقتنامه‌ای برای همکاری‌های بلند مدت امضا کرد و در پی آن شرکت کرافت ورک یونیون، یکی از شرکت‌های وابسته به زیمنس، ساخت ۲ واحد نیروگاه اتمی هر یک به توان اسمی ۱۲۹۳ مگاوات و توان خالص ۱۱۹۶ مگاوات در بوشهر رابرعهده گرفت. اما در سال57 در شرایطی که حدود ۷۵ درصد از واحد اول و ۶۰ درصد واحد دوم نیروگاه ساخته شده بود، با پیروزی انقلاب، طرف آلمانی کار بر روی پروژه را متوقف کرد. در دهه ۶۰ بار دیگر کار درنیروگاه بوشهر از سر گرفته شد، اما همزمان با حضور کارشناسان آلمانی در نیروگاه، حمله موشکی عراق به بخشی از ساختمان نیروگاه بوشهر، آلمان را از ادامه پروژه منصرف کرد.
بعد از آن در عصر موسوم به سازندگی ودر اوایل سال ۱۳۶۸ با سفرهاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور وقت به روسیه، موافقتنامه همکاری هسته‌ای میان دو کشور تدوین شد و متعاقب آن در ۲۴ اوت سال ۱۹۹۲ (۲ شهریور ۱۳۷۱) موافقتنامه کاملی از همکاری‌های هسته‌ای ایران و روسیه امضا شد.
در نوامبر ۱۹۹۴ قرارداد تکمیل واحد اول نیروگاه بوشهر ایران وروسیه به امضا رسید. به موجب این قرارداد مقرر شد ساخت نیروگاه تا پایان دوهزار به پایان برسد. این قرار داد در ژانویه ۱۹۹۶ میان سازمان انرژی اتمی ایران و شرکت اتم استوری اکسپورت روسیه اعتبار اجرایی پیدا کرد. طرف روس متعهد شد تا سال ۲۰۰۰ ساخت نیروگاه را به پایان برساند. همچنین ایران متعهد شده‌است، پسماند سوخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر را به روسیه بازگرداند
مبلغ کل قراداد در این پروژه در ابتدا یک میلیارد و دویست میلیون دلار بود که با گذشت زمان و تجدید نظرها مبلغ این قرارداد ده درصد افزایش داشته‌است. سوخت نیروگاه بوشهر نیز ۵۲ میلیون دلار به انضمام کل هزینه‌های حمل تا محل ساختگاه پیش بینی شده بود.
دلیل تاخیر سیاسی بود
اما از سال ۱۹۹۵، زمانی که روسیه پذیرفت در تکمیل نیروگاه هزار مگاواتی بوشهر با ایران همکاری کند، بارها بهره‌برداری از این نیروگاه به تعویق افتاد. دیپلمات‌های غربی مدعی بودند روسیه از این نیروگاه به عنوان اهرم فشار در روابط ایران و غرب بهره می‌گیرد. روسیه برای تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر که قرار بود در سال ۲۰۰۶ میلادی راه‌اندازی شود، حدود یک میلیارد دلار از ایران دریافت کرده است.
اواخر فروردین86، معاون وقت اموربین‌الملل سازمان انرژی اتمی با اشاره به اینکه به‌دلیل طولانی شدن مدت ساخت پروژه نیروگاه بوشهر شرکت پیمانکار روسی نیاز به پرداخت نقدینگی بیشتر و پیش از موعد از جانب ایران دارد، تأکید کرد: “تا به امروز هیچ توافقی مبنی براینکه ایران باید ماهانه 25میلیون دلار به روسیه بدهد امضا نشده و ما یک پرداخت براساس قرارداد داریم که همیشه هم انجام گرفته است.”
محمدسعیدی در گفت‌وگو با برنامه “کنکاش” شبکه جهانی جام‌جم افزود: “درخواست شرکت اتم استروی اکسپورت پرداخت مبالغی پیش‌ازموعد است و تیم مذاکره آن‌که به تهران آمده این مسئله را دنبال می‌کند.”
سعیدی درباره مقدار پولی که ایران تاکنون به شرکت روسی پیمانکار تکمیل نیروگاه بوشهر پرداخت کرده است، گفت: “اجازه دهید چیزی نگویم چون محرمانه است اما طبق توافق طرفین در قرارداد اصلی و نیز در اصلاحیه‌ای که در 26سپتامبر 2006 تنظیم شد، قرارشد روسیه، نیروگاه را در وقت خود تحویل دهد.”
او اما مشخص نساخت پس از این همه تاخیر، وقت مقرر کی است؟
نماینده دائم ایران درآژانس نیزدر خرداد ماه پس از سالها به این رسید که: “پس از رأی مثبت روسیه به تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، ما به این نتیجه رسیده‌ایم که تاخیر روسیه در راه‌اندازی این نیروگاه دلایل سیاسی دارد.”
علی‌اصغر سلطانیه که با خبرگزاری ترند گفت‌وگو می‌کرد، ادامه داد: “البته برخی مشکلات تکنیکی در ساخت این نیروگاه وجود دارد که باید مدنظر قرار گیرد اما باور این موضوع دشوار است که این مشکلات باعث شود این تأسیسات در طول این 15سال به پایان نرسد درحالی‌که می‌بایست این نیروگاه در مدت 5سال ساخته شود.”
پیش از این ناظران سیاسی و نمایندگان مطبوعات، هرگاه از مقامات هسته‌ای جمهوری اسلامی، علت تاخیر روسیه در راه‌اندازی نیروگاه بوشهر را جویا می‌شدند، آنان با رد سیاسی بودن این تعویق‌ها، دلایل فنی را عامل آن اعلام می‌کردند. “دلایلی” که باعث شد مردم ایران پس از 7 خلف وعده روسی، استفاده از برق به‌دست آمده در نیروگاه اتمی را تجربه نکنند.
اما در 22 آذر 86، سرگئی شماتکو، رئیس شرکت اتم‌استروی اکسپورت- پیمانکار روس نیروگاه اتمی بوشهر- از توافق تهران و مسکو درباره تاریخ خاتمه عملیات ساخت و تکمیل این نیروگاه خبر داد. او به ایتارتاس گفت: “مشکلاتی که با سفارش‌دهنده نیروگاه بوشهر (ایران) داشتیم رفع شده است.”
او ادامه داد: “تاریخ هماهنگ شده در مورد پایان عملیات احداث نیروگاه اتمی بوشهر را در دست دارم ولی آن را در اواخر ماه میلادی جاری اعلام خواهم کرد”.
این مقام افزود: “ما مصمم به راه‌اندازی نیروگاه بوشهر بوده و 6ماه پیش از راه‌اندازی نیز سوخت هسته‌ای را به مقصد این نیروگاه حمل خواهیم کرد.”
در نخستین دور از ارسال محموله‌های سوخت روسیه به بوشهر، خبرهایی از افتتاح “قریب‌الوقوع” نیروگاه بوشهر به گوش می‌رسید. نخستین محموله سوخت نیروگاه اتمی بوشهر 26 آذر86 وارد ایران شد تا رئیس سازمان انرژی اتمی ایران بگوید که برق نیروگاه اتمی بوشهر، سال آینده وارد مدار میشود. غلامرضا آقازاده، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی، همان روز در گفت‌وگویی تأکید کرد که اکنون ۹۵درصد نیروگاه اتمی بوشهر تکمیل شده است. وزیر نیروی وقت، پرویز فتاح هم از وارد شدن برق هسته ای در مدار مصرف خبر داد.
عاقبت پس از 7مرحله انتقال سوخت از راه زمینی، معاون وقت سازمان انرژی اتمی ایران از آغاز مراحل راه‌اندازی نیروگاه اتمی بوشهر از اواخر مهر سال87 خبر داد. اماباز هم خبری نشد وداستان ایران وروسیه بر سر نیروگاه بوشهر به درازا کشیده شد.
پس از سه سال تحویل میدهیم
و بالاخره دیروز علی‌اکبر صالحی و سرگئی کریینکو به‌مناسبت آغاز راه‌اندازی نیروگاه بوشهر در یک نشست مطبوعاتی شرکت کردند.
به گزارش فرانس پرس سرگئی کیرینکو، رئیس آژانس انرژی اتمی روسیه گفت: “مسکو ظرف ۲ تا ۳ سال مدیریت نیروگاه بوشهر را به طور کامل به ایران می سپارد.”
به گفته کیرینکو در مرحله اولیه، نیروگاه اتمی بوشهر به صورت مشارکتی مورد بهره برداری قرار می گیرد و نسبت پرسنل روس و ایرانی در این مرحله برابر خواهد بود.
براساس امضای توافقنامه مشترکی بین ایران و روسیه، “به تدریج تعداد پرسنل روسیه و سهم روس ها در سرمایه گذاری ثابت شرکت کاهش می یابد و ظرف دو تا سه سال مدیریت نیروگاه اتمی بوشهر به طور کامل به پرسنل ایرانی واگذار می شود.”
این در حالی است که مقامات ایرانی در تبلیغات داخلی خود هماره بر ایرانی بودن این ساخت وتوان فنی دانشمندان هسته ای تاکید میکنند.
به گزارش مهر، در این نشست رئیس سازمان انرژی اتمی روسیه گفت: “این پروژه از آن جهت مهم است که روسیه پای‌بندی خود به تعهدات‌اش را در این زمینه نشان داد.”
رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز گفت: “همراهی روسیه در راه‌اندازی نیروگاه بوشهر موجب ثبت نام این کشور در تاریخ زرین ایران شده و همچنین موجب جاودانه‌شدن روسیه در تاریخ ایران خواهد شد.”
وی افزود: “تهران در تامین سوخت رآکتور بوشهر به روسیه اعتماد کامل دارد.”
غنی سازی دیگر برای چه؟
به گزارش رادیو فردا لاورورف وزیرخارجه روسیه پیشتر گفته بود: “ایران اطمینان داده است که از انرژی اتمی در این نیروگاه تنها به منظور مقاصد غیر نظامی استفاده خواهد کرد.”
وی افزوده بود: “این مهم‌ترین حلقه‌ای است که میتواند ایران را به منع گسترش فعالیت‌های هسته‌ای متعهد گرداند.”
همزمان رابرت گیبس می‌گوید که همکاری روسیه در راه‌اندازی نیروگاه بوشهر نشان می‌دهد که تهران نیازی به دستیابی به قابلیت غنی‌سازی در داخل کشور ندارد و ایران برای اینکه به دنیا ثابت کند به دنبال برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای است، باید از برنامه سؤال‌برانگیز غنی‌سازی خود دست بردارد.
ایالات متحده پیشتر هم همکاری تهران و مسکو درباره تأمین سوخت نیروگاه بوشهر را ساز و کاری مناسب برای بهر‌ه‌‌گیری ایران از انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز تو صیف کرده بود.
در اسفندماه ۸۷ رابرت وود، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا درباره “پیش راه‌اندازی” نیروگاه بوشهر گفته بود که “ما از گزارش‌های نیروگاه بوشهر مطلع هستیم. اما من باید شما را برای جزئیات بیشتر به دولت روسیه ارجاع دهم. با این حال همچنانکه می‌دانید ترتیباتی که برای عرضه سوخت و بازپس فرستادن سوخت مصرف شده میان ایران و روسیه اتخاذ شده، ساز و کار مناسبی برای استفاده صلح‌آمیز ایران از مزایای انرژی هسته‌ای است.”
آقای وود همچنین با اشاره به تحویل سوخت نیروگاه بوشهر گفته بود: “این امر نشان می‌دهد که ایران به توسعه هیچگونه ظرفیت بومی غنی‌سازی اورانیوم نیازی ندارد.”
بی جهت نیست که کارشناسان راه اندازی “بالاخره” نیروگاه بوشهر توسط روسیه را گرفتن بهانه از ایران میدانند تا دیگر به تولید سوخت هسته ای نپردازد. اینان معتقدند این مسئله میتواند یک پوست خربزه زیر پای ایران برای مذاکرات اتمی در شهریورماه باشد. رویکرد تازه روسیه از زمانی جدی شد که روابط ایران وروسیه به سردی گرایید واطمینان روسیه به دستیابی ایران به سلاح هسته ای بیش از گذشته شد. در تیرماه به گزارش رادیوزمانه دمیتری مدودیف، رئیس جمهور روسیه، اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران به توانایی تولید تسلیحات اتمی نزدیک‌تر میشود.
این نخستین بار بود که کرملین علنا به امکان تولید تسلیحات هسته‌ای از سوی جمهوری اسلامی اشاره کرد. به گزارش خبرگزاری رویترز، مدودیف که با سفرای کشور متبوع خود در دیگر کشورها گفت‌وگو می‌کرد گفت: “ایران به راه‌هایی که میتواند به ساخت بمب اتمی منتهی شود نزدیک‌تر میشود.”
رئیس جمهور روسیه پیش تر هم درحاشیه کنفرانس گروه بیست در کانادا با “نگران‌کننده” خواندن هشدار سازمان سیا مورد کافی بودن دارایی اورانیوم کمترغنی شده ایران برای تولید دو بمب اتمی، این اطلاعات را “در صورت تأیید” موجب وخیم‌تر شدن مسئله هسته‌ای ایران ارزیابی کرده بود.
اظهارات رئیس جمهور روسیه پس از آن ایراد شد که مسکو از دور چهارم تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران حمایت کرد؛ اقدامی که به شکایت و گلایه مقامات جمهوری اسلامی از این کشور انجامید.
