طبق آخرین آمارهای رسمی که از سوی وزارت بهداشت اعلام شده ۲۱ درصد مردم کل کشور و ۳۴ درصد مردم شهر تهران دارای اختلالات روانی هستند. خبرگزاری مهر هم با رجوع به مطلبی که مردادماه سال۱۳۴۲ با تی‌تر “سه هزار دیوانه در میان مردم تهران زندگی می‌کنند” در روزنامه اطلاعات منتشر شده بود، به این نتیجه رسیده که تعداد بیماران روانی پایتخت طی ۵۰ سال، ۸۰۰ برابر شده است. دکتر سید احمد جلیلی، رئیس پیشین و مشاور عالی انجمن روانپزشکان ایران در گفت‌وگو با “روز” افزایش تعداد بیماران روانی ایران را تابعی از مدل جهانی می‌داند و می‌گوید: “آمار جهانی در حدود ۲۵ درصد است که این رقم بسته به روش‌های آماری و نمونه‌هایی که از آن آمار بگیرند، کمی بالا و پایین می‌شود. البته تفاوت آمار در بین کشورهای مختفلف و همچنین و در شهر‌ها و روستا‌ها وجود دارد؛ ولی معدل ۲۵ درصد، یک آمار جهانی است.”
او در خصوص تفاوت ۱۳ درصدی آمار مبتلایان پایتخت با دیگر شهرهای کشور نیز می‌گوید: “زندگی در تهران مشکل‌تر از شهرهای دیگر است. کمبود وقت، کمبود امکانات زندگی، آلودگی هوا، نبود امکانات بهداشتی، مواردی مثل سنگین‌تر بودن استرس‌ها، فشار کاری و مشکلات شهری از دلایل بیشتر بودن شمار مبتلایان به بیماریهای روانی در تهران است.”
انگ می‌خورند، حمایت نمی‌شوند
شمار مبتلایان و درصد شیوع اختلالات روانی در ایران مثل سایر کشورهای جهان بالاست، با این حال گویا کسی بیماران روانی را نمی‌بیند و صدایشان را نمی‌شنود. زنان و مردانی که گاهی خودشان هم خودشان را فراموش می‌کنند؛ انگ می‌خورند، طرد می‌شوند و جامعه پذیرای آنها نیست. بیمارانی که باید هزینه‌های درمان خود را بدون حمایت بیمه بپردازند در حالی که اغلب به خاطر شرایطشان از شغل دائمی و مناسبی و برخوردار نیستند.
احمد جلیلی، دبیر آموزشی فدراسیون انجمن‌های روانپزشکی آسیا با تایید مشکلاتی که بیماران روانی از آن رنج می‌برند می‌گوید: “اصلا حمایتی از بیماران روانی وجود ندارد و امکانات مورد نیاز این دسته از بیماران تامین نمی‌شود. بیماران روانی از جهت امکانات کاردرمانی، روان درمانی، دارودرمانی کامل، دسترسی به روانپزشک و مراکز درمانی در مضیقه هستند.”
به گفته این روانپزشک، مهمترین مشکل “هزینه” بیماری است. جلیلی همچنین می‌گوید: “بیمه‌ها اغلب بیماری‌ها را تحت پوشش دارند ولی به محض اینکه اسم بیماران روانی بیاید می‌گویند در این مورد بیمه قرارداد و تهعهدی ندارد و متاسفانه بیماران هیچ حمایتی از طرف بیمه ندارند، که این وضع بسیار نگران کننده است.”
طبق آمارهای رسمی ۱۶ درصد جمعیت کل کشور یعنی رقمی در حدود ۱۳ میلیون نفر از هیچ‌گونه بیمه‌ای برخوردار نیستند و باید تمام هزینه‌های درمانی خود را به صورت آزاد پرداخت کنند. نگرانی‌ها وقتی شدت می‌گیرد که بدانیم بیماریهای روانی می‌تواند بیماریهای جسمی نیز برای فرد به دنبال داشته باشد. همچنین براساس آمارهای اعلام شده، بیش از ۱۶ میلیون ایرانی، دارای اختلالات روانی هستند. با این حساب می‌توان تصور کرد بیماری که از هیچ بیمه‌ای بر خوردار نیست چه رنج مضاعفی را متحمل می‌شود.
دکتر احمد جلیلی، رئیس پیشین انجمن روانپزشکان ایران در همین خصوص می‌گوید: “دولت باید روی خودمختاری شرکت‌های بیمه کنترل داشته باشد. می‌گویند باید به سمتی برویم که همه مردم کشور از بیمه برخوردار باشند، متاسفانه می‌بینیم الان همان بخشی هم که بیمه دارند از حمایت‌های بیمه‌ای در خصوص بیماریهای روانی بی‌بهره‌اند”.
این روانپزشک همچنین با تاکید بر اینکه اختلالات روانی از شیوع بالایی برخوردار است می‌گوید:” درمان بیماریهای روانی از منظر دیگری نیز حائز اهمیت است. چرا که این اختلالات در صورت درمان نشدن می‌تواند موجب بیماریهای دیگری نظیر بیماریهای قلبی و… شود که هزینه‌های بیشتری به خانواده‌ها، شرکت‌های بیمه و درنهایت به کشور تحمیل کند.”
او می‌افزاید: “همین بیمه را هم که درصدی از اقشار مردم توانسته‌اند فراهم کنند در خصوص بیماریهای روانی بسایر ناقص و نارسا است و سختی‌های زیادی را برای این گروه از بیماران به دنبال دارد.”
زنان بیشتر از مردان مبتلا می‌شوند
آخرین تحقیقات وزارت بهداشت نشان داد که بیماریهای روانی در زنان کشور، رتبه اول بار بیماری‌ها را دارد و در مردان بعد از حوادث عمدی و غیر عمدی -که عمدتاً حوادث ترافیکی است- دومین بار بیماری‌ها را از نظر مرگ و ناتوانی باعث می‌شود. به گفته عباس‌علی ناصحی، مدیرکل سلامت روان وزارت بهداشت و بر اساس آخرین تحقیق وزارت بهداشت که بعد از ۱۰ سال انجام شد، ۲۶.۵ درصد زنان و ۲۰.۸ درصد مردان در طول یک سال به یک نوع اختلال روانی مبتلا می‌شوند که رتبه اول بار بیماریهای زنان را دارد. همچنین بر اساس آماری که از سوی سازمان آمار کشور اعلام شده ۵.۱۴ درصد زنان سرپرست خانوار دارای بیماری روانی هستند.
روانپزشکان علل مختلفی را برای ابتلا به بیماریهای روانی عنوان می‌کنند که از آلودگی هوا و فشار کار تا وضعیت بد اقتصادی و نگرانی از آینده و… را شامل می‌شود. دکتر غلامرضا میرسپاسی، رئیس انجمن روانپزشکان ایران نیز به تازگی به ایسنا گفته است: “افزایش مشکلات اقتصادی و اجتماعی مردم طی چند سال اخیر در گسترش بیماریهای روانی نقش زیادی داشته است و این افزایش در آمارهای جدید بیشتر خود را نشان می‌دهد.”
به گفته دکتر جلیلی نیز بحران اقتصادی، تهدید، تغییر و تحولات سریع اجتماعی در جامعه و سایر مشکلات این آمار‌ها را افزایش می‌دهد.
بیمارن روانی عجیب و غریب نیستند
“اکثر افراد فکر می‌کنند بیمار روانی کارهای عجیب و غریب انجام می‌دهد؛ در صورتی که این طور نیست. در واقع بیماری روانی به صورت طیف وسیعی از بیماری‌ها نظیر اضطراب، افسردگی، بد اخلاقی، استرس و دردهای جسمی خود را نشان می‌دهد بنابراین عجیب نیست که بگوییم ۳۵ درصد از افراد جامعه دچار بیماریهای روانی هستند.” این‌ها سخنان دکتر احمد جلیلی، رئیس سابق انجمن روانپزشکان کشور است که پیش‌تربه یکی از خبرگزاری‌ها گفته بود. او همچنین معتقد است: “در این شرایط مردم به دلیل انگ روانی بودن به روانپزشک مراجعه نمی کنند که این عامل باعث افزایش آمار بیماران روانی خواهد بود از طرفی این موضوع باعث خود درمانی شده و افراد به راحتی از داروخانه ها داروی آرام بخش تهیه می کنند که این موضوع می تواند باعث تشدید بیماری و حتی عدم بهبود فرد شود. بنابراین باید با فرهنگ سازی درست مردم را تشویق به مراجعه روانپزشک کنیم.”
از سوی دیگر، دکتر محمدباقر صابری زفرقندی، پیش‌تر در یادداشتی نوشته بود: “رسانه‌ها به عنوان ابزاری قوی که به نوعی جامعه را بازتاب می‌دهند می‌توانند یک نگاه پایدار منفی یا مثبت نسبت به بیماریهای روانی ایجاد کنند. امروزه ناخواسته آحاد جامعه در محاصره انواع رسانه‌های متنوع هستند. فیلم‌های پرطرفدار و مشهوری که شخصیت اصلی آنها قاتلی است که جنون دارد. پرداختن و نگاه به بیماری روانی فقط در حال انجام خشونت یا انواع لطیفه‌ها و جوک‌هایی که درباره بیماران روانی گفته می‌شود همه عواملی هستند که می‌توانند فضای ذهنی جامعه را از واقعیت بیماری‌ها و بیماران روانی منحرف کنند و خطای ذهنی جامعه را در این زمینه افزایش دهند. البته در این میان تاثیر عوامل دیگری چون نگرش منفی حتی افرادی از جامعه و گاه حتی در سطح بالاتر نزد برخی پزشکان و نیز در وضع قوانین هم قابل انکار نیست. همه این موارد عامل افزایش انگ یا برچسب منفی بر بیماران روانی است و نتیجه طبیعی این برچسب ترس و طرد بیماران و نهایتا ایجاد بی‌عدالتی و محرومیت در مورد آن‌هاست.”
این روانپزشک همچنین یادآور شده بود: “آگاه‌سازی از نقش تخریبی استفاده از کلماتی مثل دیوانه، روانی یا تیمارستان و دارالمجانین چه در گفت‌وگوهای عادی، رسانه‌ای، فیلم‌ها و سریال‌ها و خصوصا در متون قانونی و حقوقی از دیگر راهکارهای پیش روی نظام سلامت برای کاهش انگ بر بیماران روانی در جامعه است.”
