مازیار رادمنش
در جریان برگزاری نماز عید فطر که از شصت سال قبل هر ساله در خانه یکی از اعضای نیروهای ملی مذهبی خوانده می شد، محمد بسته نگار و علی شاملو، دو نفر از کسانی که جزو برگزار کنندگان این مراسم نماز عیدفطر بودند، دستگیر شدند. از چند روز قبل نیروهای اطلاعاتی به برگزارکنندگان هشدار داده بودند که از برگزاری این ناز جلوگیری می کنند، اما در تمام طول دوران حکومت پهلوی هم سابقه نداشت که از انجام چنین نمازی جلوگیری یا فردی به دلیل راه انداختن و تدارک نماز جماعت دستگیر شود. به شوخی گفته اند: شاید او می خواست از طریق خواندن نماز براندازی کند.
محمد بسته نگار کیست؟
محمد بسته نگار متولد 1320 است. او در سن 18 سالگی با مسجد هدایت که در آن زمان محل فعالیت های سیاسی مذهبی و تبلیغی آیت الله سید محمود طالقانی بود، آشنا شد و تحت تاثیر او قرار گرفت و از آن پس علاوه بر اینکه همواره یکی از اطرافیان زندگی آیت الله همیشه زندانی و همیشه تبعیدی بود، سالها همراه شد و مدتی بعد با دختر وی ازدواج کرد و داماد آیت الله شد.
ورود به نهضت آزادی ایران
محمد بسته نگار، یک سال بعد، یعنی در حساس ترین دوره فعالیت های نیروهای سیاسی مذهبی کشور وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد و در همان گام های نخست به عضویت انجمن اسلامی دانشجویان و جبهه ملی درآمد. در آن سالها این دو تشکیلات مهم ترین تشکل هایی بودند که در دانشگاهها فعالیت می کردند. در حقیقت، بن بست های موجود در رفتار جبهه ملی و نیازهای رادیکال شده جنبش ملی مذهبی بود که باعث شد تا نهضت آزادی ایران در سال 1339 ایجاد شود. بسته نگار به عضویت نهضت آزادی درآمد و سه ماه بعد به همین دلیل به زندان افتاد. او پس از آزادی از زندان با شدت بیشتری در سالهای پر تحرک و پر مخاطره 1341 و 1342 درگیر مسائل سیاسی شد.
از زندانی برای آموزش تا برازجان
وی در سال 1341 عضو شورای انجمن اسلامی دانشجویان شد و از این طریق با روحانیت قم ارتباط پیدا کرد. او مانند بسیاری از روشنفکران مذهبی تلاش می کرد تا مبارزات روحانیون قم را که بیشتر معطوف مسائل اصلاحات ارضی و آزادی زنان بود، به سوی مبارزه با استبداد و استعمار جلب کند. آنها معتقد بودند روحانیت دارای نیرویی است که از آن نیرو باید برای مبارزه با استبداد استفاده کرد. همین فعالیت ها باعث شد که بسته نگار پس از ماجرای 15 خرداد 1342 مجددا به زندان برود. اما فشار افکار عمومی بعد از اولین دادگاه نهضت آزادی، باعث شد تا دولت وقت، او را به همراه گروهی دیگر از زندانیان نهضت آزادی آزاد کند. این آزادی دیری نپائید، فعالیت وی ادامه داشت و همین موضوع باعث شد برای سومین بار دستگیر شده و این بار توسط دادگاه به چهار سال زندان محکوم شود. در این شرایط آیت الله خمینی از کشور تبعید شده بود. تقریبا اکثر رهبران نهضت آزادی در زندان بودند و زندان به یک مرکز آموزشی برای زندانیان تازه وارد تبدیل شده بود. ساواک برای اینکه زندان را از فضایی که می توانست مخالفان بیشتری را برای حکومت بازتولید کند، تعداد 17 نفر از جمله محمد بسته نگار را به زندان دورافتاده برازجان که شرایطی سخت داشت، تبعید کرد. او در سال 1346 از زندان آزاد شد، اما از ادامه تحصیل در دانشگاه محروم شد. ظاهرا دولت به دانشجویان دستگیر شده گفته بود که اگر ندامتنامه ای بنویسند یا به همکاری با ساواک بپردازند، و از آیت الله خمینی و دکتر مصدق ابراز انزجار کنند، می توانند به دانشگاه برگردند و به تحصیل ادامه دهند. بسته نگار این شرایط را نپذیرفت، به همین دلیل نتوانست به تحصیلاتش در دانشگاه ادامه دهد و تنها پس از بهمن 57 بود که تحصیلات دانشگاهی را ادامه داد.
دردسرهای یک ازدواج
محمد بسته نگار در سال 1350 با طاهره طالقانی، دختر آیت الله طالقانی ازدواج کرد. این ازدواج برای او که دیگر عادت کرده بود، بخشی از زندگی اش را در زندان بگذراند، دردسر تازه ای را به ارمغان آورد. پس از ازدواج با دختر آیت الله طالقانی که یکی از فعالترین روحانیون آن سالها بود، وی نیز فعالیت های سیاسی خود را شدت بخشید و در سال 1351 برای چهارمین بار به زندان رفت و یک سال دیگر را در زندان گذراند. بسته نگار پس از آزادی از زندان چهارم، به همکاری خود با مهندس بازرگان، آیت الله طالقانی و روحانیون انقلابی ادامه داد. این فعالیت ها تا روزهای انقلاب بهمن 1357 ادامه داشت.
نهضت آزادی بازسازی می شود
در حقیقت، نهضت آزادی داخل کشور، پس از تشکیل در اواخر سال 1339 و فعالیت در سال های 1340 تا 1342 با دستگیری رهبران و هواداران مهم آن، و همچنین رادیکالیزه شدن بسیاری از اعضای جوان دانشجو و رفتن آنان به سازمان های نظامی و تروریستی مانند مجاهدین خلق و چریکهای فدائی خلق، تقریبا وجود خارجی نداشت، اگر چه تشکل خارج از کشور این تشکیلات بسیار مقتدر بود، اما در داخل ایران، اعضای تشکیلات جزایر جدا افتاده ای بودند که جز در برخی مناسک دینی و یا نشست های غیر منظم سیاسی با هم ارتباط تشکیلاتی نداشتند. در سال 1355 به دعوت مهندس بازرگان، بسته نگار و هشت نفر دیگر از اعضای نهضت گفتگویی را آغاز کردند که منجر به تشکیل مجدد نهضت آزادی ایران شد. در این فاصله “مسجد قبا” به عنوان یکی از پایگاههای اصلی نهضت آزادی، در فاصله کمی با حسینیه ارشاد محل فعالیت های سیاسی مذهبی نهضت آزادی شد. در این محل بود که بسته نگار و دوستانش برنامه هایی برای بزرگداشت سالگرد 15 خرداد، شهادت دکتر شریعتی، شهادت سید مصطفی خمینی برگزار کردند. اکثر این برنامه ها که در سال 1356 برگزار می شد، با کنترل شدید نیروهای امنیتی و با حضور فراوان حاضرین در برنامه ها بود.
پس از انقلاب
محمد بسته نگار، در روزهای انقلاب همراه با نهضت آزادی در بسیاری از فعالیت های انقلابی حاضر می شد. اما پس از اینکه دولت موقت توسط مهندس بازرگان تشکیل شد و بسیاری از همراهان او وارد دولت شدند، از ورود به حکومت و دولت اجتناب کرد و از سال 1358 فعالیت سیاسی خود را مستقل از هر گروه رسمی آغاز کرد. نام محمد بسته نگار را در بسیاری از اطلاعیه های همکیشان و همفکران ملی مذهبی او می توان دید، او در تمام این سالها در بزرگداشت آیت الله طالقانی و دکتر شریعتی و مهندس بازرگان همیشه حضور فعال داشته است. او برای بزرگداشت مراسم دکتر شریعتی از سال 1373 فعالیتی را در حسینیه ارشاد آغاز کرد که این برنامه از آن سال تا به امروز همواره برگزار می شود. محمد بسته نگار یکی از امضاکنندگان بیانیه 90 امضائی بود که در سال 1369 صادر شد و پس از صدور آن بیانیه 23 نفر از امضا کنندگان دستگیر و زندانی شدند. وی در روز عید فطر سال 1386 در حالی که مثل هر سال در 60 سال گذشته تلاش می کرد تا مراسم نماز عیدفطر را بطور جداگانه و با شرکت گروهی از نیروهای ملی مذهبی برگزار کند، دستگیر شد.
کتاب های نوشته شده توسط بسته نگار به این شرح است
1) مبانی دموکراسی و جامعه مدنی در حکومت علی(ع)
2) حقوق بشر از منظر اندیشمندان
3) سیری در اندیشه حاکمیت در اسلام و ایران
4) برخورد سنت و تجدد در ایران
5) قیام امام حسین علیه اطاعت مطلقه بنی امیه
6) حاکمیت مردم از دیدگاه اسلامی و قرآنی
7) کودتای بنی امیه علیه حکومت مردمی امام حسن
8) گردآوری و تدوین مقالات آیت الله سید ابوالفضل موسوی زنجانی
9) گردآوری و تدوین مجموعه مقالات آیت الله طالقانی( مناره ای در کویر)