روزبه میرابراهیمی
حضور ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در تهران،که قرار است صبح امروز جهت شرکت در اجلاس کشورهای حاشیه خزر وارد ایران شود، به دلیل اهمیت فراوان این سفر حاشیه های فراوانی در پی داشته است. اوج این حاشیه ها دیروز بود که خبرگزاری های رسمی دنیا از احتمال “ترور” این مقام بلندپایه روسی در تهران خبر دادند.
روز یکشنبه (دیروز) خبرگزاری فرانسه به نقل از کاخ کرملین گزارش داد که به ولادیمیر پوتین اطلاع داده شده که احتمال دارد هنگام دیدار از تهران ترور شود.
بنابرهمین گزارش یک سخنگوی کرملین به خبرگزاری فرانسه گفت: “ما نمی توانیم درباره این اطلاعات اظهار نظر کنیم اما تایید می کنیم که به رییس جمهوری این اطلاعات رسیده است”.
در همین زمینه خبرگزاری اینتر فکس به نقل منابع امنیتی روسیه نیز گزارش داد: “یک گروه از بمب گذاران انتحاری آماده می شوند پوتین را در جریان دیدار از تهران به قتل برسانند.”
اما این خبر ساعاتی پس از انتشار، واکنش رسمی وزارتخارجه جمهوری اسلامی ایران را در پی داشت.
سخنگوی وزارت امور خارجه خبر منتشره از سوی برخی رسانه‌ها مبنی بر احتمال اقدامات تروریستی در سفر ولادیمیر پوتین به تهران را کاملا بی‌اساس دانست. ایرنا با استناد به گزارش اداره کل اطلاعات و مطبوعات وزارت امور خارجه ایران به نقل از محمدعلی حسینی نوشت:” این گونه اخبار، کاملا بی‌پایه و اساس بوده و در راستای فعالیت های روانی دشمنان مناسبات ایران و روسیه منتشر شده است. ”
سخنگوی وزارت امور خارجه افزود:” انتشار این گونه اخبار سراسر کذب، ارزش خبری نداشته و نمی‌تواند هیچ گونه خللی در روند برنامه‌های تنظیم شده وارد سازد. ”
خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی همچنین در واکنش دیگری در این زمینه اخبار این چنینی را “ جنگ روانی سرویس های اطلاعاتی غربی با هدف لغو سفر پوتین به ایران ” دانست.
ایرنا نوشت:“در حالی که تا آغاز نشست سران کشورهای حاشیه دریای خزر در تهران، کمتر از دو روز مانده، سرویس های اطلاعاتی کشورهای غربی، با براه انداختن جنگ روانی و پخش شایعات، تلاشی را برای لغو سفر ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه به ایران، ساماندهی کرده‌اند. مقام‌های کاخ سفید از دو روز پیش، روسیه را از نزدیک شدن به ایران، حتی بخاطر حل و فصل مسایل باقی مانده دریای خزر و تنظیم رژیم حقوقی این دریا، پرهیز داده بودند. ”
همین منبع در ادامه تحلیل خبر خود نوشت:“جان بولتن،سفیر سابق آمریکا در سازمان ملل و از حامیان رژیم صهیونیستی، از جمله این مقام‌ها بود که برای مسکو پیام‌هایی از این دست ارسال کرده بود”. خبرنگاران ایرنا، به نقل از منابعی در آسیای مرکزی هم گزارش کردند که لابی پر نفوذی جهت اخلال در اجلاس مهم منطقه‌ای تهران، از مدتها پیش کار خود را آغاز کرده است. به گفته این منابع احتمالا تلاش سرویس های اطلاعاتی رژیم صهیونیستی و کشورهای غربی، بر محور “لغو سفر پوتین”، متمرکز شده است.
همزمان پوتین نیز که قرار بود پیش از سفر به ایران با خبرنگاران صدا و سیما در مسکو مصاحبه ای داشته باشد این گفت و گو را به تهران موکول کرد.در حالی که خبرگزاری رسمی روسیه و شبکه تلویزیونی اش در هفته گذشته مصاحبه مفصلی با محمود احمدی نژاد داشت.
هفته ای پیشتر ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه در ادامه موضع اش در مورد پرونده هسته ای ایران گفته بود: ”ایران باید «تشویق شود» که برنامه هسته ای خود را کاملا شفاف پیش ببرد.“
به گزارش آسوشیتدپرس، پوتین که بعد از دومین روز مذاکره با نیکلا سرکوزی، رییس جمهوری فرانسه در یک کنفرانس خبری سخن می گفت، افزود: “ما درباره نگرانی هایی که درباره شفافیت برنامه هسته ای ایرانی ها از سوی شرکایمان وجود دارد، (با آنها) نظر مشترکی داریم.“
وی همزمان تاکید کرده بود مدرکی مبنی بر اینکه ایران به دنبال ساخت سلاح هسته ای است، وجود ندارد و شواهد حاکی است که ایران می خواهد بر سر برنامه هسته ای خود با جامعه بین المللی همکاری کند.
اظهارات روز چهارشنبه آقای پوتین در حالی منتشر شد که یک روز پیش از آن، نیکلا سرکوزی، رییس جمهوری فرانسه در پی دیدار با وی گفته بود توانسته مواضع روسیه را بر سر پرونده هسته ای ایران، به مواضع خود نزدیک کند.
با این حال دومین اجلاس سران کشورهای حوزه دریای خزر روز ۱۶اکتبر ( ۲۴مهر ماه) با شرکت روسای جمهوری ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان در تهران برگزار می‌شود. در این اجلاس قرار است طرفین درباره نتایج نهایی نشست‌های هیات‌های کارشناسی پنج کشور به بحث و تبادل نظر بپردازند. سران کشورهای ساحلی خزر، جوانب مختلف مربوط به رژیم حقوقی دریای خزر و راههای دستیابی به توافق جامع در مورد آنها را مورد بررسی قرار خواهند داد. تقسیم سطح دریا، ماهیگیری، کشتیرانی و حفظ ثبات و امنیت دریای خزر ازجمله مسایل مورد بحث در اجلاس تهران خواهد بود.
قرار است روسای جمهوری پنج کشور ساحلی خزر بیانیه نهایی اجلاس را که در آن توافق‌های بعمل آمده در نشست‌های گروه کاری بدست آمده، امضا کنند. گروه کاری خزر سه نشست در ماه اکتبر و دسامبر سال ۲۰۰۶ و فوریه سال جاری میلادی برگزار کرد که در جریان آن در مورد متن بیانیه نهایی اجلاس خزر توافق حاصل شد. این در حالی است که برخی کارشناسان در مورد کسب توافق بین کشورهای حوزه خزر در مورد تقسیم دریا و ثروتهای نهفته در بستر آن تردید دارند. جمهوری اسلامی ایران بهترین گزینه را برای دریای خزر، رژیم مشاع و استفاده مشترک از دریا می‌داند. هر چند در همین مدت در ایران نیز برخی انتقادات در زمینه این پرونده مطرح شده و می شود.
ایران در نشست‌های سطح وزیران و معاونان وزیر خارجه خزر بر تقسیم دریای خزر به پنج قسمت و اختصاص سهم بیست درصد به هر یک از کشورهای ساحلی تاکید کرده است. پیش از این اختلافات بین کشورهای ساحلی خزر در مورد رژیم حقوقی این دریا باعث شد که اجلاس نخست سران خزر در سال ۲۰۰۲در “عشق‌آباد” نتایجی به همراه نداشته باشد.
گفتنی است تا پیش از فروپاشی شوروی، تمام مسایل دریای خزر باتوجه به دو پیمان و توافق ۱۹۲۱و ۱۹۴۰بین ایران و شوروی حل و فصل می‌شد. پس از فروپاشی شوروی و استقلال یافتن جمهوریهای آن بر تعداد کشورهای ساحلی خزر افزوده شد. دریای خزر با توجه به قرار گرفتن حدود دو درصد منابع انرژی جهان در آن بر معادلات انرژی منطقه تاثیرگذار است. این امر باعث اهمیت خاص دریای خزر و دشوار شدن مذاکرات برای تقسیم ثروتهای نهفته در این آبگیر شده است.
روسیه تا چند سال پیش به رژیم مشاع و حفظ قراردادهای ایران و شوروی در مورد خزر معتقد بود اما به تدریج تغییر موضع داده و به مشاع در سطح و تقسیم بستر دریا بر اساس خطوط مرزی معتقد است.
دیپلماسی تقسیم بستر دریای خزر در فاصله سالهای ۱۹۹۲تا ۱۹۹۹میلادی بصورت پنج جانبه بود ولی از آن سال بصورت دوجانبه و سه‌جانبه و تلاش برای رسیدن به نتیجه ازطریق عقد معاهده و یا قراردادهای مرزی مابین روسیه و کشورهای دیگر درآمد.
پروتکل تقسیم بستر شمالی خزر در ۱۳ماه مه ۲۳) ۲۰۰۲)(اردیبهشت ماه ۸۱) در مسکو به امضای روسای جمهوری روسیه و قزاقستان رسید. در ۲۳سپتامبر ۲۰۰۲(اول مهر ماه ،۸۱)نیز در مسکو موافقت نامه مربوط به تعیین محدوده اعمال حاکمیت، مرز آبی و بهره‌برداری از منابع دریای خزر مابین روسیه و آذربایجان امضا شد.
قبل از این توافقات، آذربایجان و قزاقستان نیز یک توافق نامه دوجانبه امضا کردند که به موجب آن سهم هر کدام از منابع بستر خزر در شمال دریا مشخص شد.
اجلاس تهران باتوجه به این واقعیت ها، در شرایطی برگزار می‌شود که برخی اختلافات طرفین در تدوین کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر همچنان باقی است.
کارشناسان معتقدند باتوجه به چالش‌های رو در روی دریای خزر ازجمله آلودگی آن، افزایش عملیات بهره‌برداری از میادین نفت و گاز این دریا و انتقال آنها که در برخی موارد به اکوسیستم و محیط زیست این آبگیر بی‌نظیر خسارت وارد می‌کند، در تدوین کنوانسیون رژیم حقوقی خزر باید تسریع کرد.
نکته حائز اهمیت در این زمینه، توجه به منافع پنج کشور ساحلی در تنظیم این کنوانسیون است تا دریای خزر دریای صلح بوده و نیروهای فرامنطقه‌ای فرصت برای مداخله در این منطقه بدست نیاورند.
به نظر کارشناسان در صورت تعلل کشورهای ساحلی خزر، ممکن است به این دریا آسیب‌های جبران ناپذیر وارد شود و آن را به سرنوشت “دریای آرال” که بر اثر بی‌توجهی از بین رفته دچار سازد.