من هفته های اول روی کار آمدن دولت رئیس جمهور اوباما را به مطالعۀ یکی از بزرگترین چالش های او پرداختم: ایران. با سفر به سراسر نقاط ایران تلاش کردم بفهمم در حال حاضر چه چیز برای مردم این کشور از اهمیت بیشتری برخوردار است. برخی از خردمندانه ترین حرف هایی که شنیدم، از انتظامات مقدس ترین حرم ایران بود.
امام رضا، یکی از مکرم ترین شخصیت های اسلام شیعه، در مشهد بخاک سپرده شده است. قرن هاست که مؤمنان برای عبادت از صحن های بیرونی به این مکان می آیند. از غیرمسلمانانی مانند من خواسته می شود از ورودی تک نفره داخل شوم و از این رو، مجبور بودم از ایست های بازرسی زیادی عبور کنم که در این میان، مترجم ایرانی من به شوخی به یکی از مأموران انتظامات گفت، “تدابیر امنیتی اینجا شدیدتر از نیروگاه اتمی اصفهان است!” مأمور انتظامات در جواب گفت، “این حرم مهم تر از نیروگاه اتمی اصفهان است.”
تا آن زمان تقریبا ً دو هفته بود که در ایران بودم و با بنگاه داران، کاندیداهای ریاست جمهوری و مردم بازار صحبت کرده بودم و اینکه شاید حق با مأمور انتظارات باشد، من را تحت تأثیر قرار داد. ما در غرب بر غنی سازی سوخت هسته ای ایران، که سمبل پرستیژ ملی و همچنین قدرت واقعی این کشور است، تمرکز کرده ایم. در حالیکه، حرم امام رضا نمایانگر چیزی بالاتر از اینهاست، شاید چیزی عمیق تر: آداب و رسوم برجستۀ دینی ایران، تاریخ شکوهمند آن، نفوذ گستردۀ فرهنگی آن و وجه نقد. مشهد یکی از شهرهای مهم توریستی بشمار می رود که محل زندگی آیت الله علی خامنه ای بوده است و مانند سایر شهرهای کشور در حال آماده شدن برای انتخابات ریاست جمهوری است.
در این شهر 2.5 میلیون نفری، می توانستم آنچه را که تحلیلگران داخلی و خارجی به من گفته بودند، به چشم ببینم. شناخت ایران مستلزم آن است که آمریکایی ها با همۀ پیچیدگی های زندگی ایرانی روبرو شوند، نه فقط مسائلی که مستقیما ً مایۀ نگرانی واشنگتن بشمار می روند.
راهنمایم به من گفت، هر ساله 12 میلیون نفر زائر به این مکان سفر می کنند. رونق اقتصادی مشهد نیز مانند سایر نقاط ایران تحت تأثیر تورم قرار گرفته است. در یکی از خیابان های فرعی نزدیک حرم، با یک کارمند بازنشستۀ بانک بنام علی که اکنون صاحب یک هتل کوچک توریستی است، دیدن کردم. او در حال صرف چای در لابی هتل به من گفت، درآمدهای اهالی محل در حال افزایش است، اما قیمت کالاهای خانگی مانند یخچال “چهل یا پنجاه درصد” افزایش یافته است.
این قبیل نگرانی های اقتصادی موضوع انتخابات ریاست جمهوری خواهد بود. رئیس جمهور احمدی نژاد با چالش های متعددی از جمله محمد خاتمی روبروست. او در حال حاضر با جسارت برای دور دوم ریاست جمهوری تلاش می کند. در حقیقت، وقتی به مشهد رسیدیم، فهمیدیم که رئیس جمهور نیز در شهر است.
برندۀ انتخابات ریاست جمهوری ماه ژوئن بر جهت گیری آیندۀ ایران مؤثر خواهد بود، اما حرف آخر را در سیاست خارجی ایران نخواهد زد. این امتیاز متعلق به مردی اهل مشهد است: خامنه ای. یک دیپلمات در تهران می گوید، رهبر پیر انقلابی ایران همواره “یکی از تندروهای” به شدت محافظه کار است که علاقه ای ندارد به این موضوع فکر کند که ایران نیاز دارد به غرب نزدیک شود. با این وجود، اگرچه دموکراسی در ایران محدود است، اما حتی احمدی نژاد نیز اخیرا ً دریافته است که عاقلانه است تمایل خود را برای مذاکره با آمریکا نشان دهد.
این موضوع لزوما ً به این معنا نیست که همۀ سران ایران با خواسته های آمریکا، خواه دربارۀ تروریسم و یا غنی سازی هسته ای، موافقت خواهند کرد. ایران نیز مانند آمریکا تعریف کاملا ً مشخصی از منافع خود دارد. ایرانیان بندرت از یاد می برند که کشور آنها هزاران سال یک قدرت سیاسی و فرهنگی بوده است و این قدرت به طرز چشمگیری در حرم امام رضا نمایان است.
غیرمسلمانان اجازه ندارند وارد اتاق های اندرونی حرم شوند، اما در یکی از همین ورودی ها، جمعیت زائران مشتاق من را بداخل یک اتاق بزرگ هول دادند. از دم در شاهد بودم که همۀ دیوارها و طاق پوشیده از کاشی های آینه دار بسیار کوچک است. یک غربی ممکن است احساس کند که وارد بزرگترین تالار رقص جهان شده است، گرچه راهنمای من می گوید، بسیاری از زائران احساس می کنند وارد بهشت شده اند.
من صرفا ً خواهم گفت، کاشی های آینه دار مانند خود ایران هستند: زیبا، پیچیده و ظریف. شما می توانید نیمی از عمر خود را برای دنبال کردن هر یک از تشعشعات نور صرف کنید.
منبع: واشنگتن پست، 8 مارس، 2009
حرم امام رضا مهم تر از نیروگاه بوشهر
