چند روزی است که آلودگی هوای تهران دوباره به مرز هشدار رسیده است. حکایتی تکراری که سالانه نزدیک به 16 میلیارد دلار خسارت مالی برای ایران به دنبال دارد و خطرات بی شماری برای شهروندان. مساله آنقدر حاد شده است که حتی یوسف رشیدی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران هشدار داده که دیگر زدن یا نزدن ماسک هم فایدهای ندارد. با این وجود هنوز خبری از تشکیل کمیته اضطراری آلودگی هوا نشده است.
آلودگی هوا موضوعی است که هر سال در پاییز و زمستان مطرح می شود اما پیشگیری و کاهش آن معمولا در حد چند طرح باقی می ماند و دوباره با تغییر فصل به فراموشی سپرده می شود. بحران آلودگی هوا در سال گذشته یعنی سال 89 بی سابقه بود، به طوریکه تهران 120 روز هوای بسیار ناسالم و تنها یک روز هوای سالم را تجربه کرد. حالا انوشیروان محسنی بندپی نایب رئیس فراکسیون محیط زیست و عضو کمیسیون بهداشت پیش بینی کرده قطعا رکورد این بحران در سال 90 شکسته می شود، چراکه در این مدت هیچ قدمی برای حل مشکلاتی که به این بحران دامن می زنند برداشته نشده است.
سازمان هوا‌شناسی اعلام کرده وضعیت آلودگی هوای تهران از روز دوشنبه هفته گذشته تشدید شده و این وضعیت تا مدت زیادی پایدار خواهد بود. در همین حال روز دوشنبه، 21 آذرماه شروع “وارونگی” هوای تهران در سال 90 بود. پدیده وارونگی دما، شرایطی است که با هوای سرد، خشک و آسمان صاف، درجه حرارت پائین جو کمتر از طبقه فوقانی آن می‌شود و در شهرهای بزرگ از جمله تهران این پدیده هر سال به آلودگی بیشتر هوا می‌انجامد.
افزایش 60 درصدی بیماران
کارشناسان بر اساس تجربه پیش بینی میکنند که این شرایط تا یک ماه ادامه داشته باشد؛ شرایطی که میتواند تعطیلی ادارات و مدارس و افزایش چشمگیر بیماریهای تنفسی را در پی داشته باشد. سال گذشته نیز به دلیل شدت آلودگی هوای تهران، دولت چند روز را تعطیل اعلام کرد.این در حالیست که بر اساس آمار، در شش ماه نخست امسال ، تهران یک روز هم هوای پاک نداشته است. در روزهای تشدید آلودگی هوای تهران، شمار بیماران تنفسی “تا 60 درصد” افزایش می‌یابد.
وزارت بهداشت مرگ و میر سالانه ناشی از آلودگی هوا را در طول سال، چهار هزار نفر اعلام کرده که شماری از کارشناسان و نمایندگان مجلس آن را نادرست و رقم قربانیان حاصل از آلودگی را بیش از این تعداد می‌دانند. روزنامه همشهری در همین ارتباط با استناد به آمار سازمان بهشت زهرای تهران و نظر کارشناسان، آماری را منتشر کرده که بر اساس آن عارضه‌های قلبی و سکته مغزی به ترتیب رتبه اول و دوم عوامل مرگ و میر در تهران را به خود اختصاص دادهاند؛ مرگ هایی که گفته می‌شود آلودگی هوا در بروز آن موثر است. به نوشته این روزنامه در مهر و آبان امسال هر روز 310 شهروند تهرانی دچار مرگ ناشی از آلودگی هوا شده‌اند.
مساله آلودگی هوای تهران و تاثیر آن بر سلامت شهروندان آنقدر جدی و خطرناک است که محمود خدا دوست رئیس مرکز تحقیقات پزشکی قانونی کشور روز گذشته در هشداری جدی یادآور شد: “تحقیقات نشان داده که ریه افراد سیگاری که در شمال کشور زندگی می کنند با ریه افراد غیرسیگاری در تهران از نظر بیماری و مصدومیت برابر است.”
کار گروه بی نتیجه
با این حال تنها اقدامی که در طول یک هفته اخیر برای بررسی وضعیت آلودگی هوا در تهران انجام شده تشکیل کارگروه فوق العاده کاهش آلودگی هوای پایتخت بود. جلسهای به گفته مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران در آن “تصمیم خاصی در رابطه با کاهش آلودگی هوای تهران گرفته نشد.” به گفته آقای رشیدی در این جلسه تنها تصمیم‌هایی درباره افزایش سختگیری معاینه فنی خودروها و خودروهای دود‌زا گرفته شد. محمدرضا محمودی، معاون عمران استاندار تهران نیز گفته قرار است صداوسیما، در برنامه‌هایی از مردم بخواهد در فصل سرما از وسایل نقلیه عمومی مانند مترو اوتوبوس که به خوبی گسترش یافته‌اند، استفاده کنند. تمام تصمیمات نهادهای ذی ربط برای کاهش آلودگی هوای پایتخت ایران به همین دو مورد محدود می‌شود.
تلاش برای انکار بحران
محمودی گفته است: “اگر سازمان محیط زیست، شهرداری تهران و دانشگاه علوم پزشکی هشدار بدهند که شرایط خطرناک است، کمیته اضطراری تشکیل می شود درباره تعطیلی تهران و زوج و فرد شدن تردد، تصمیم گیری می کند. اما هنوز به ما شرایط بحرانی اعلام نکرده اند.”
شاید این ضعف تصمیم گیری از آنجا نشات گرفته باشد که هنوز از مراجع رسمی تعیین درجه آلودگی هوای تهران صدایی هماهنگ شنیده نمیشود که بتوان بر اساس آن تصمیمی هماهنگ اتخاذ کرد. در میان آمارمراجع مختلف از میزان ذرات معلق در هوای تهران تا پایان روز دوشنبه، 21 آذرماه میتوان از 130 تا 200 را مشاهده کرد. میزان آلودگی هوا، به چند درجه سالم، ناسالم، هشدار، اضطرار و بحرانی تقسیم بندی شده است. از صفر تا 100، هوای سالم تنفس می شود، از 100 تا 200، شرایط ناسالم بر شهر حاکم است. از 200 تا 300، نام شرایط هشدار را بر خود دارد که کم کم ریه های مردم به عنوان فیلتر تصفیه ها، هوای پاکتری بازدم می کند. از 300 به بعد هم که دیگر جای نفس کشیدن نیست.
استانداری تهران می‌گوید “هنوز تا رسیدن به عدد 200، فرصت هست” اما در مقابل کارشناسان و برخی اساتید دانشگاههای علوم پزشکی گفتهاند هیچ فرصتی در کار نیست، چرا که درجه آلودگی هوای تهران به مرز 200 رسیده است.
موضوع آلودگی هوای کلانشهرهای ایران و به ویژه تهران نخستین زنگ خطر جدی خود را 16 سال پیش و در سال 1374 به صدا درآورد و مطالعات کارشناسان در نهایت پنج سال بعد، منجر به تصویب برنامه‌ای با عنوان “برنامه جامع مبارزه با آلودگی هوای تهران” شد؛ طرحی که تازه قرار است با دوازده سال تاخیر از سال 91 به اجرا در بیاید.
این طرح از جمله شامل خروج خودروهای فرسوده، استانداردسازی خودروهای نو، استانداردسازی سوخت و ارتقای کیفیت آن به یورو 4 و موتورسیکلت به یورو3، توسعه فضای سبز شهری، مدیریت ترافیک و استفاده از انرژی‌های نو است.
در میان عوامل موثر در آلودگی هوای تهران از پائین بودن کیفیت سوخت خودروها، فرسودگی خودروها و تغییرات زیست محیطی چون خشکیدگی تالابها و از بین رفتن جنگلها به عنوان عوامل اصلی یاد می‌شود.
هم سوخت غیر استاندارد است و هم خودرو
به گفته مدیر عامل ستاد مرکزی معاینه فنی خودرهای تهران، 80 درصد آلودگی هوای پایتخت ناشی از آلودگی تولید شده توسط خودروهای فرسوده و یا سوخت مورد مصرف در خودروها است. مجلس شورای اسلامی زمان معاینه فنی خودروها را از دو سال به پنج سال کاهش داده و تصویب کرده اما صدرالدین علی‌پور می‌گوید معاینه فنی تا 23 درصد در کاهش آلودگی هوا نقش دارد و این قانون باید مورد تجدید نظر قرار بگیرد.
مجلس در تبصره 14 قانون بودجه 85 برای از رده خارج کردن خودروها بودجه ای را اختصاص داد. قرار بود هر سال 200 هزار خودروی فرسوده عمومی 15 ساله و خودروی شخصی 20 ساله از رده خارج شوند.چون بررسیها نشان می دهد که یک خودروی فرسوده نسبت به خودروی صفر 10 برابر آلایندگی دارد. اما این موضوع اجرا نشد و نه تنها خودروهای فرسوده خارج نشدند بلکه حمل و نقل عمومی هم به طور مطلوبی توسعه نیافته است.
در حال حاضر بیش از دو میلیون دستگاه خودرو فرسوده در کشور تردد می‌کند، این در شرایطی است که روند خروج آنها بسیار کند است. دبیر انجمن خودروسازان نیز در این زمینه به روزنامه دنیای اقتصاد گفته است که فرسوده‌ها حدود 30 برابر خودروهای نو، آلایندگی دارند و دو برابر نیز سوخت می بلعند.
کارشناسان حمل و نقل و محیط زیست بارها تاکید کردهاند که توسعه مترو یکی از اصلیترین راههای کاهش آلودگی هوا است. با این حال دعوای دولت و شهرداری تهران که بارها توسط محمدباقر قالیباف دعوایی سیاسی خوانده شده که “دود آن به چشم مردم میرود” باعث شده تا توسعه متروی تهران با موانع جدی روبرو شود.
قانون تخصیص تسهیلات ارزی به متروی کشور به میزان 2 میلیارد دلار در سال 88 تصویب شده بود که باید در سال 89 اجرا می شد، اما با مقاومت هایی که از سوی دولت صورت گرفت این قانون اجرا نشد و امسال هم به طور کل حذف شد. علت حذف قانون تخصیص تسهیلات ارزی این بود که اعتبار جایگزینی برای مترو در لایحه بودجه عمومی دیده شود، چراکه در این صورت امکان تخصیص اعتبار از سوی دولت به مترو احتمال بیشتری خواهد داشت. در حالیکه این روزها نمایندگان امیدی به این اتفاق هم ندارند.
این در شرایطی است که شهروندان ایرانی مجبورند تن به استفاده از خودروهایی بدهند که استانداردهای لازم محیط زیستی را ندارند. آنگونه که وحید نوروزی، مشاور معاون شهردار تهران در امور محیط زیست گفته: “خودروسازان برای اینکه استاندارد خودروهای خود را از یورو2 به یورو3 ارتقاء دهند مقاومت زیادی انجام می‌دهند برای اینکه مایل هستند هزینه کمتری در این راستا صرف کنند و برای پوشاندن این کم‌کاری خود تقصیر را به گردن نوع سوخت انداختند و خواهان تغییر سوخت شده‌اند. خودروسازان تعهد اجتماعی در بحث محیط زیست و امنیت زیست‌محیطی ندارند.”
از سوی دیگر شهروندان مجبورند خودروهای فرسوده و یا غیر استاندارد خود را نیز با سوختی غیر استانداردتر و آلوده کننده به کار بیاندازند. آنطور که کمیته محیط زیست شورای شهر تهران اعلام کرده بر اساس اندازه‌گیری‌های انجام شده، میزان بنزن در هوای شهرتهران ۳۰برابر حد مجاز و در جایگاه‌های سوخت ۲۱۰ برابرحد استاندارد است.
بر طبق مصوبه هیات دولت در سال 84 قرار بود وزارت نفت، استانداردهای تولید سوخت را تا سال 89 به یورو 3 برساند که هنوز این اتفاق رخ نداده است.
خبرآنلاین در مصاحبه با “طراح تولید بنزین در مجتمع‌های پتروشیمی” به نقل از وی گزارش کرده که این طرح به دلیل اینکه به طور مناسب اجرا نشده، به آلودگی هوا دامن زده است. فریبرز پناهی به خبرآنلاین گفته: “روند اجرایی تولید بنزین در مجتمع‌های پتروشیمی بدون استفاده از روند اصلاح و بهسازی بود. طرح بنده این نبود که استفاده کردند.”
استاندارد اروپا برای آلاینده‌های بنزین موجود در هر متر مکعب پنج میکروگرم و در ژاپن سه میلیگرم در متر مکعب است در حالیکه در تهران بیش از 50 تا150 میلیگرم در متر مکعب است که حداقل 12 برابر بیشتر از استانداردهای جهانی است.
پس از آنکه ایالات متحده فروش بنزین به ایران را تحریم کرد، ایران بخش عمده‌ای از نیاز خود را با توسل به شرکت‌های پتروشیمی داخلی که محصولات دیگری تولید می‌کردند جبران کرد.
