ابتکار بی‌پاسخ خاتمی

نویسنده

بامداد روز پنجشنبه، هجدهم دی ماه 76( 8 ژانویه 1998)، سید محمد خاتمی در یک گفتگوی طولانی با کریستین امانپور، خبرنگار CNN ، یکی از مهمترین اقدامات خود برای حل مساله ایران و امریکا را انجام داد. چنین اقدامی در طول سالهای پس از قطع رابطه دو کشور از سوی هیچ‌یک ازمقامات بلندپایه جمهوری اسلامی انجام نشده بود.

خاتمی در آغاز این گفتگو میلاد حضرت مسیح (ع) و حلول ماه مبارک رمضان را تبریک گفت و سپس با تأکید براینکه به ملت بزرگ آمریکا احترام می‌گذارد به سابقه تمدن آمریکا اشاره کرد. او سپس از شهدای آمریکا و از جمله «آبراهام لینکلن» سخن گفت و سپس تاکید کرد که در آمریکا هیچگاه آزادی و دینداری در برابر هم نبوده است . او سپس به تاریخ ایران و مبارزات آزادیخاهانه مردم و انقلاب ایران اشاره کردو پس از آن گفتگوی خاتمی با خبرنگار CNNآغاز شد.

اولین بحث در باره ماجرای گروگان گیری بود. خاتمی گفت آنچه که رخ داد، باید در مجموعه حوادث مورد ارزیابی قرار بگیرد. و افزود:«ملت ما احساس ناخوشایندی از سیاستهای آمریکا داشت و همان جور که گفتید در بحبوحه شور انقلابی کارهایی می شود که همه اینها را نمی شود مهار کرد.» در ادامه این گفتگو خبرنگار CNN از شعار مرگ بر آمریکا ،سوزاندن پرچم آمریکا و گروگانگیری سخن گفت ورئیس جمهور ایران پاسخ داد:” من می گویم که مسائل را باید با همه جوانب و ریشه هایش یافت. اگر شعاری در ایران داده می شود شما بعنوان یک خبرنگار از همه کسانی که شعار می‌دهند بپرسید که آیا شعار آنها متوجه مردم آمریکا است؟ همه خواهند گفت، نه تنها ، به مرگ مردم آمریکا راضی نیستیم، بلکه آنها را مردم بزرگی می دانیم. حتی منظور، نابودی و براندازی حکومت آمریکا هم نیست بلکه سمبلی است از مرگ نوعی رابطه میان ایران و آمریکا، ببینید این شعار در جواب آن جسارت بزرگی است که وزیر دفاع اسبق آمریکا به ملت ایران می‌کند و می‌گوید ریشه ملت ایران را باید خشکاند. یا جواب حمله به هواپیمای مسافربری است که حدود 300 نفر زن و مرد را با فرمان فرمانده ناوگان آمریکایی سرنگون و نابود کردند. بر فرض که این اشتباه بود، تحقیر بعدی این است که در آمریکا به همین فرمانده مدال می دهند یا در کنگره آمریکا بیست میلیون دلار تصویب می‌کنند، برای براندازی حکومت ایران، ملت ما سیاست خارجی آمریکا را در جهت براندازی و مقابله با این ملت تلقی می کند و در واقع مرگ به این نوع رابطه را می گوید. هیچگاه هیچکس قصد جسارت به ملت آمریکا را ندارد. » خاتمی سپس درباره احتمال مذاکره با سیاستمداران آمریکایی به خسارتهای تاریخی که آمریکا به ایران وارد کرده اشاره کرد و گفت:« دولت آمریکا به صراحت اعلام کرده است که در کودتای سال 1332 علیه دولت ملی مصدق شرکت داشته و دولت ایران را سرنگون کرده و بلافاصله بعد ازآن، حکومت کودتا را با چهل و پنج میلیون دلار وام تقویت کرده است. دولت آمریکا قانون کاپیتولاسیون را بر ما تحمیل کرده است. بعد از انقلاب رفتاری که دولت آمریکا داشته است، رفتاری متمدنانه نبوده و با ما دشمنی کرده است. […] بی اعتمادی بسیاری وجود دارد. اگر مذاکره براساس احترام متقابل نباشد، هیچ وقت آن مذاکره به نتیجه نمی رسد. شرط مسئله این است که آمریکائیان در سیاست خارجی شان از عقلانیت ابزاری دست بردارند و دیگران را شیء به حساب نیاورند. حرمت حق هرکسی را قبول کنند و به عقلانیت مفاهمه ای که در متن تمدن آمریکا هم نهفته است روی بیاورند. در این دیوار بلند بی اعتمادی اولاً باید رخنه ای ایجاد شود تا زمینه ای برای تغییر وضعیت و مطالعه در وضعیت جدید پیش بیاید.»

اشاره‌ی مکرر خاتمی در سالهای بعد نیز با همین عبارت دیوار بلند بی‌اعتمادی و اینکه باید رخنه‌ای در این دیوار بوجود آید بارها تکرار شد. این سخن اشاره به این مساله بود که امریکا برای حل مسشکل باید گامهایی بردارد تا شرایط داخلی مناسب در ایران نیز برای مذاکره فراهم شود.

ادامه این گفتگو به بحث در باره مسائل داخلی ایران اختصاص یافت و مباحثی نیز درباره‌ی مشکلات داخلی رئیس‌جمهور رفورمیست ایران مطرح شد که ارتباطی با بحث ما ندارد.

به این ترتیب گفتگوی تاریخی خاتمی با CNN به پایان رسید و بلافاصله واکنش‌های گسترده خارجی و داخلی را در پی آورد. در همین رابطه سخنگوی کاخ سفید گفت: «آمریکا سیاست خود را درباره محدود کردن مبادلات فرهنگی با ایران بازنگری خواهد کرد.» مایک مک کوری سخنگوی کاخ سفید در یک گفتگوی مطبوعاتی گفت : «باتوجه به اظهارات مثبت رئیس جمهوری ایران، مشاوران سیاست خارجه بیل کلینتون ، سیاست آمریکا را در محدودیت تبادل فرهنگی بازنگری خواهندکرد.» مک کوری با این حال گفت که هنوز زود است تا بتوان پیش بینی کرد پس از این بازنگری چه کاری باید پیش گرفت. وی اظهارات محمد خاتمی را بسیار مثبت ارزیابی کرد و قدردانی رئیس جمهوری آمریکا را از این اظهارات اعلام کرد. سخنگوی کاخ سفید گفت: «ما از این حقیقت که وی خواهان گفتگو با ملت آمریکا و بین دو تمدن بزرگ است استقبال می کنیم.» مک کوری در خاتمه تأکید کرد که بهترین راه بهبود روابط دو کشور مذاکرات مستقیم بین واشنگتن و تهران است.

در واکنش رسمی سخنگوی کاخ سفید چند نکته مثبت و هم چند نکته منفی وجود داشت. مک کوری از یک طرف سخنان رئیس جمهور ایران را مثبت ارزیابی کرده و حتی قدردانی کلینتون از آن را علام می‌کرد و از طرفی هیچ گام عملی و روشنی برای حل بحران پیشنهاد نمی‌کرد. این سردرگمی و عدم نمایش حسن نیت در دولت دموکرات کلینتون موجب شد که فضای روانی ایجاد شده توسط خاتمی در داخل ایران به سرعت فروکش کند و مواضع مبارزه‌جویانه مجددا غلبه کند.

از طرف دیگر این سخنان نشان می‌دهد که در اواخر دهه نود واشنگتن تمایل زیادی برای مذاکره با تهران داشته و این نکته را بارها اعلام کرده است. برخلاف امروز که هرگونه مذاکره‌ای منوط به پیش‌شرط پذیرش تعلیق غنی‌سازی اورانیوم شده است و حتی باوجود تلاشهای رسمی دولت بنیادگرای ایران و سخنان غیرمنتظره احمدی‌نژاد مبنی بر آمادگی‌اش برای مذاکره با بوش؛ تمایلی از طرف امریکا به این مذاکره ابراز نمی‌شود!