یادداشت های روزانه فروغی، تصویری زنده از دورانی طوفانی
یاداشت های روزانه محمد علی فروغی، که با ویراستاری و به کوشش ایرج افشار منتشر شد، تصویری زنده و عینی از فضای زمان نگارش خود به دست می دهد.
این کتاب یادداشت های روزانه فروغی ۲۷ ساله را در سال های ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۲ هجری قمری، دو سال پیش از انقلاب مشروطه،به دوران سلطنت مظفرالدین شاه و به هنگامی که فروغی نوجوان عضو تحریریه نشریه تربیت و استاد علوم سیاسی بود و تحصیلات عرفی و مذهبی خود را نیز همزمان در مراکز آموزشی جدید و مدارس مذهبی پی می گرفت،در بر می گیرد.
سنت ثبت روزانه حوادث و خاطره نویسی در آن روزگار در میان چهره های فرهنگی و رجال سیاسی ایران باب نبود اما فروغی در یادداشت های روزانه خود تصویرهائی زنده از زندگی خصوصی خود و از فضای علمی، فرهنگی و سیاسی کشور در سال هائی که ایران آبستن انقلاب مشروطه بود،به دست داده و حتا گزارش روزانه آب و هوا را با قلمی زنده و روان ثبت کرده است.
ایرج افشار،محقق و کتاب شناس معتبر ایرانی، یاددشت های روزانه فروغی را بر اساس نسخه دست نویس او،که به کتابخانه مجلس اهداء شده،تنظیم کرده است.
محمد علی فروغی از با فرهنگ ترین،تاثیرگذارترین و مهم ترین چهره های فرهنگی و سیاسی ایران و از درخشان ترین چهره های نسلی است که در آستانه انقلاب مشروطه و در تلاطم این طوفان بزرگ فرهنگی و سیاسی چشم خرد به جهان بازکردند، بر زبان و ادب و فرهنگ کلاسیک فارسی و فلسفه و حکمت ایرانی ــ اسلامی تسلط داشته و با یک یا چند زبان اروپای غربی و مبانی نظری و سیاسی مدرنیته غرب آشنا بودند.
نسل فروغی در عرصه فرهنگی آثاری ماندگار و درخشان خلق و در عرصه سیاست گرایش های لیبرالی را با نوعی ناسیونالیزم معتدل و شور تجدد و تحول خواهی را با واقعیت گرائی پیوند زد. فروغی و دیگر چهره های بزرگ نسل او در تحولات فرهنگی و سیاسی انقلاب مشروطه حضور و تاثیری کارساز داشتند،به دوران سلطنت رضا شاه برای مدرن کردن ایران و بنا نهادن ساختارها و بنیادهای فکری،فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نو با او همکاری کردند و اغلب به تیغ استبداد او دچار شدند.
محمد علی فروغی در سال ۱۲۵۴ خورشیدی متولد شد. پدر او محمدحسین ذکاء‌الملک فروغی از شاخص ترین چهره های فرهنگی دوران قاجار و ادیبی لیبرال منش،نویسنده و محققی توانا و بنیان گذار نشریه تربیت بود که در انقلاب مشروطه تاثیری کارساز داشت.
فروغی در کودکی و نوجوانی مبانی اسلام و زبان های عربی و فرانسه و ادبیات فارسی را از پدر و معلمان خانگی فراگرفت.در نوجوانی برای تحصیل طب به دارالفنون رفت اما پزشکی را رها کرد و به فلسفه،حکمت،سیاست،تاریخ و ادبیات فارسی روی آورد و تحصیلات خود را در مذهب و حکمت اسلامی نیز در مدارس دینی تهران پی گرفت.
محمد علی فروغی در ۱۷ سالگی به تدریس تاریخ و فلسفه در درالفنون پرداخت و در وزارت نوپای انطباعات استخدام شد.پدر او در سال ۱۲۷۳ خورشیدی،یک سال پس از ترور ناصرالدین شاه،نشریه تربیت را بنیان نهاد و فروغی سردبیری این نشریه را نیز بر عهده گرفت.
در سال ۱۲۷۸ خورشیدی مشیرالدوله از فروغی خواست تا معلمی مدرسه علوم سیاسی را بر عهده گیرد و فروغی کتاب های ثروت ملل و تاریخ مشرق را برای تدریس در این مدرسه تالیف کرد.
پس از پیروزی انقلاب مشروطه فروغی و پدر او قانون اساسی بلژیک را،که از ماخذ قانون اساسی مشروطه بود،به فارسی ترجمه کردند و محمد علی فروغی به نمایندگی مجلس اول انتخاب شد
زندگی سیاسی فروغی با افت و خیزهای بسیار همراه بود.فروغی سه بار نماینده مجلس و بارها وزیر شد. در دولت های رضا خان سردار سپه نیز چند بار وزیر بود و پس از سقوط قاجار و آغاز سلطنت سلسله پهلوی، فروغی نخستین نخست وزیر رضا شاه بود و شگفتا که به هنگام سقوط او در شهریور ۱۳۲۰ نیز آخرین نخست وزیر او بود.
فروغی در سال ۱۳۰۷ نماینده ایران در جامعه ملل بود و در کنفرانس خلع سلاح ژنو سخنرانی کرد. رضا شاه در سال ۱۳۱۴ بر فروغی خشم گرفت و او را خانه نشین کرد و فروغی در ۶ سال خانه نشینی خود آثار بزرگان ادب کلاسیک فارسی از جمله کلیات سعدی را تصحیح و برای چاپ آماده کرد و ریاست فرهنگستان اول را نیز بر عهده داشت.
فروغی در شهریور ۱۳۲۰ به عنوان آخرین نخست وزیر رضا شاه و نخستین نخست وزیر فرزند او به جهان سیاست بازگشت اما دولت او عمری کوتاه داشت. فروغی استعفا داد و در سال ۱۳۲۱ به بیماری قلبی در گذشت.
از آثار مهم فروغی می توان به سیر حکمت در اروپا،اصول علم ثروت ملل، تاریخ مختصر ایران،تاریخ مختصر دولت قدیم روم،حقوق اساسی یا آداب مشروطیت دول،تاریخ ملل قدیمه مشرق،حکمت سقراط و افلاطون،آئین سخنوری،تصحیح و شرح فن سماع طبیعی ابن سینا،تصحیح کلیات سعدی و رباعیات خیام،زبده دیوان حافظ و خلاصه شاهنامه اشاره کرد.
منبع: رادیو فردا