طی ابتکاری بی بدیل، کلیسای جامع واشنگتن روز ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴ میزبان جمعی از مسلمانان امریکا بود تا نماز جمعه را در شبستان داخلی این کلیسا برپا کنند.
چنین اقدام بی سابقه ای در حالی انجام می شود که کلیسای یاد شده نه تنها یک کلیسای متروکه و دور افتاده نیست بلکه کلیسای جامع (کاتدرال) پایتخت امریکاست که مهم ترین مراسم دینی پایتخت از جمله مراسم درگذشت روسای جمهور امریکا در آن برپا می شود.
چنین ابتکاری، از سوی اسقف این کلیسا با علم و آگاهی و به صورت تعمدی انجام پذیرفته تا تاکیدی باشد بر ضرورت “بردباری دینی” حتی اگر مستلزم آن باشد که نماز جمعه مسلمانان در یک کلیسا برگزار گردد.
خانم جینا کامپل اسقف این کلیسا که با موافقت او نماز جمعه در این کلیسا برگزار گردید از چنین رویدادی ابراز خشنودی نموده و گفته که این کلیسا در راستای گفتگوی ادیان و افزایش بردباری دینی پیش از این نیز میزبان مراسم دینی بودایی ها و مسیحیان ارتودکس بوده است. در نشانی از اوج تسامح دینی، او گفته: “کلیسای جامع واشنگتن مکانی برای عبادت همه مردم است.”
ابتکار برپایی نماز جمعه مسلمانان در این کلیسا نتیجه رابطه دوستی سفیر مسلمان کشور افریقای جنوبی با خانم جینا کامپل و همچنین هماهنگی پنج موسسه اسلامی امریکا بود. در این مراسم برای اولین بار بانگ اذان در درون این کلیسا برپاخاست و شخص سفیر مسلمان افریقای جنوبی (ابراهیم رسول)خطبه های نماز را قرائت کرد.
مدیران پنج موسسه اسلامی که در برگزاری نماز جمعه در کلیسای جامع واشنگتن نقش داشتند، بازتاب این ابتکار را در میان مسلمانان بسیار مثبت ارزیابی کردند.
سایت موسسه علامه محمدحسین فضل الله (مرجع متوفی شیعیان لبنان) نیز این ابتکار را خوشامد گفته و آن را اقدامی پسندیده توصیف کرده است. ذیلا ملاحظاتی چند در مورد چنین ابتکاری را مرور می کنیم:
نفرت پراکنی داعش و بوکوحرام
پذیرای یک کلیسا از برپایی نماز جمعه مسلمانان در حالی است که نفرت پراکنی های داعش و بوکو حرام در حمله به مسیحیان می تواند خشم غیر مسلمانان را در کشورهای غیر مسلمان دامن بزند. شعله های این خشم می تواند مثلا مسلمانی را در امریکا قربانی رفتار داعش و بوکو حرام کند و متقابلا خشم مسلمانان را دامن بزند.
صدور مجوز از سوی یک کلیسا آن هم کلیسای جامع پایتخت امریکا می تواند آبی باشد بر افراطی گری دینی و نزاع مذهبی در امریکا. میزبانی سال های اخیر کاخ سفید برای ضیافت افطار در ماه رمضان دقیقا برای تعامل با جامعه مسلمان امریکاست تا نشانی باشد بر اینکه امریکا نفرت پراکنی گروه هایی مثل داعش و بوکو حرام را به پای همه مسلمانان نمی گذارد.
دیپلماسی گفتگوی ادیان
اقدام کلیسای واشنگتن را نمی توان فقط اقدامی در تقریب ادیان دانست. این اقدام تاثیر مستقیم در کاستن نفرت نسبت به امریکا دارد. چنین اقدامی، کارکرد سیاسی برای دستگاه سیاست خارجی امریکا دارد تا متهم به خشونت ورزی علیه مسلمانان نشود و می توان آن را در راستای “دیپلماسی گفتگوی ادیان” و از جمله جلوگیری از اسلام هراسی در امریکا دانست.
در حالی که خلافت اسلامی داعش توانسته مسلمانان افراطی را از چهار گوشه جهان از جمله از درون امریکا به خود جذب کند، اقدام کلیسای واشنگتن را باید اقدام هوشمندانه در خنثی کردن خشم مسلمانان افراطی امریکا دانست که از سرکوب داعش توسط امریکا خشمگین هستند. از این رو، پرواضح است که اقدام کلیسای واشنگتن هم فروکاستن دعوای مذهبی در امریکاست و هم کمک به دستگاه سیاست خارجی این کشور.
نابردباری دینی
یکی از دلایل برهم خوردن همزیستی مسالمت آمیز در جوامعی که متشکل از ادیان و آیین های گوناگون هستند، نابردباری دینی در این جوامع است.
تسامح دینی (رواداری دینی/ بردباری دینی) عبارت است از اقدام عامدانه برای پذیرش یا اجازه دادن به معتقدات دیگران است.
در این معنا رواداری برابر با “تساهل” یا “مدارا” معنی می دهد. کسی می‌تواند مدارا و تسامح را به کار بندد که بتواند از پذیرش آن سر باز زند ولی با ابراز آن از سوی دیگران مخالفت نمی کند. در این معنا، رواداری عبارت است از “تحمل” یا “تاب آوردن” عقیده و نظر مخالف.
چنین نیست که ضریب بردباری و مدارای دینی در همه جوامع یکسان باشد همچنان که ضریب بردباری و مدارای افراد نیز یکسان نیست.
مدارا و رواداری اندیشه های مخالف از ارزش‌های مهم لیبرالیسم سیاسی است. این بدان معناست که هرچه جامعه ای فاقد ارزش های لیبرالیسم سیاسی باشد ضریب نابردباری، ناشکیبایی و عدم تسامح در برابر عقاید مخالف بیشتر و در نتیجه آستانه خشونت ورزی بیشتر است وبالعکس هرچه عناصر لیبرالیسم سیاسی در جامعه ای بیشتر مشاهده شود، رواداری و تسامح بیشتر و آستانه خشونت ورزی کاهش می یابد.
تسامح و مدارا در ایران و امریکا
بعید به نظر می رسد که اخباری از قبیل اقامه نماز جمعه در کلیسای جامع واشنگتن هرگز مورد پوشش خبری صدا و سیمای جمهوری اسلامی قرار گیرد. در تبلیغات رسمی جمهوری اسلامی، امریکا شیطان بزرگ است که قرار نیست در جامعه باز آن، اسلام و مسلمانان مورد حمایت قرار گیرند.
حال بنگریم سطح مدارا و رواداری با ادیان و آیین ها را در جمهوری اسلامی که بخش بزرگی از پرونده نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی بنا به یافته های گزارشگر حقوق بشر، به نابردباری با پیروان آیین ها و کیش های دیگر اختصاص دارد.
نابردباری با دیگر آیین ها از بهائیت و مذهب اهل تسنن گذشته و اینک گریبان دراویش گنابادی را گرفته که شیعه دوازده امامی هستند.
در حالی که در سرتاسر ایران حتی یک موسسه را نمی توان نام برد که به ترویج فرهنگ مدارا و تسامح فرهنگی بپردازد، اینک موسسات و پژوهشکده های بسیاری در کشورهای غربی از جمله امریکا به ترویج مدارای فرهنگی همت گماشته اند. این کشورها می دانند که کاهش آستانه مدارا و تسامح فرهنگی خطرهای بزرگ را برای جامعه به همراه خواهد داشت.
در جمهوری اسلامی که سطح مدارای دینی بسیار نازل است، سخنان تازه هاشمی رفسنجانی بهترین گواه است تا بدانیم نابردباری دینی چه خطرهای هولناکی را می آفریند. هاشمی رفسنجانی گفته که ریشه های شکل گیری داعش، طالبان و القاعده را باید در مراسم “عمر کشان و لعنت صحابه” جستجو کرد. او گفته: “هی دامن زدیم به اختلافات سنی و شیعه و عمرکشون و لعنت به صحابه، از این کارهایی که خیلی عادی است و بعضی ها هم انجامش را عبادت می دانند. همین کارهایی مثل عمرکشون و لعنت به صحابه و اختلاف انداختن بین مسلمانان نتیجه اش این می شود که ما به این القاعده و داعش و طالبان و این چیزها می رسیم.”
چنین اظهار نظری از سوی یکی از مقامات ارشد جمهوری اسلامی پس از سی و پنج سال شعار “وحدت شیعه و سنی” گواهی بر آستانه نازل مدارا و تسامح حتی با اهل سنت در ایران است چه رسد به ادیان و مذاهبی که اصلا در جمهوری اسلامی به رسمیت شناخته نشده اند.
بدیهی است این آستانه نازل تسامح و تساهل دینی چه خطرات مهیبی را می تواند به همراه داشته باشد. حال مقایسه کنیم وضعیت ایران را با امریکا که کلیسای جامع پایتخت تا آنجا از بردباری دینی برخوردار است که میزبان نماز جمعه مسلمانان می شود بدون اینکه جامعه مسیحیان امریکا به این اقدام اعتراض کنند.