دکتر رضابراهنی، شاعر و منتقد نامی معاصر- او را در قد و قامت” اسماعیل” ادبیات امروز ایران دیده و همهزتصور خود را در شعر بلنداسماعیل به تصویر کشیده است.
اسماعیل
تقدیم به خاطره ی مخدوش دوستم اسماعیل شاهرودی: ۱۳۶۰ – ۱۳۰۳
اسماعیل
قسم به چشم های سُرخت اسماعیل عزیزم،
که آفتاب، روزی، بهتر ازآن روزی که تو مُردی خواهد تابید
قسم به موهای سفیدت که مدتی هم سرخ بودند
که آفتاب روزی که آفتاب روزی که آفتاب روزی
بهتر از آن روزی که تو مُردی خواهد تابید
ای آشنای من در باغ های بنفش جنون و بوسه!
ای دراز کشیده بر روی تختخواب فنری بیمارستان« مهرگان »!
ای آزادی خوان فقیر بر روی پله های مهربان!
ای اشک های تنهای سپرده به نسیم باد تیمارستان!
ای شاعرتر از شعرهای خود و شعرهای ما!
ای تباه شده در دانشگاه، در مدارس، در کافه ها، میخانه ها
و در محبت زن و فرزند و دوستان نمک نشناسی چون ما!
ای امیدوار به این خیال که زمانی« چرچیل » در خیابان « استالین »
ظهور خواهد کرد
و « رفقایت »برای معالجه ی شاش بندت تو را به « مسکو » خواهند
فرستاد!
ای متناقض ابدی!عاشق« استالین »،« دوگل »، « آل احمد »،
« هوش یمینه »زنی رنگین چشم، و« سیاوش کسرایی »،با هم! ،
ای که در تیمارستان های تهران، خواب بیمارستان های سواحل
« کریمه »را می دیدی!
ای که می خواستی پسرت را به شوروی بفرستی به جایش به
آمریکا فرستادی!
ای که از خانه ی اجار ه ای ات در« امیرآباد » خواب جایز ه ی ،« لنین »
را می دیدی!
از پله های گران قیمت تیمارستانی خصوصی که حقوق تقاعدت را
بالا می کشید،
صلای آزادی در می دادی!
و گمان می کردی« ب»از قماش« کاسترو »ست و « ک»از کرباس
” لنین “!
ای متناقض ابدی! که سادگی روحت به پیچیدگی همه ی عقایدت
می چربید،
و سادگی ات کندوی عسلی بود که انگار فقط یک ملکه داشت، و
زنبورهای دیگرش نبودند!
ای مثل باغی از درختان گردو در ذهن کودکان ساد ه ی شعر!
ای اسماعیل!
ای ایستاده در صف آزمایشگاه های شهر، با شیشه ای بلند در دست،
و جنگلی از تصاویر رنگین بر سر!
ای خوابگرد شرق و غرب!
ای خیانت شده!
ای بی حافظه شده پس از نوبت ها شوک برقی!
ای ناشتای عشق!
ای آشنای من در باغ های بنفش جنون و بوسه!
دکمه های نیمه سیاه و نیمه قهو ه ای پستان های ورم کرده ات بوی
بوسیدن می دهند
دو شانه ی برهنه ات به دو غول یک چشم می مانند که از پشت پوست
مرده جهان را می نگرند
تماشا می کنی
نمی توانی حرف بزنی، به جای حرف زدن بوسه میزنی
بلند نشو، از رختخوابت، بلند نشو، اسماعیل! حرف که می زنی
گریه ام می گیرد که چرا حرف نمی توانی بزنی
ای بهار فقید کلمات بر گلستان مخدوشی از دهانی افسرده، ای
اسماعیل بلند نشو از رختخوابت!
ای همسن شاه، معاصر اختناق، ای شهروند شکنجه!
ای گنجشک در بدر در خانه های اجاره ای!
ای پسر واقعی « ابراهیم » و« نیما »با هم
ای بی خانه، ای بی آسمان، ای بی سقف، ای بی زمین!
ای سایه نشین تنگ دست این عصر تنگ دل
ای شاعر نسلی تهی دست
گورت کجاست تا که به مدد عشق تو را از اعماق آن بیرون کشم؟
ای اسماعیل! ای برادر من، بلند نشو از رختخوابت!
یادت صبحانه ای است که در روز اول انقلاب خوردم
خاطره ی مرگت،
آب غسلی است که شهیدی سوراخ سوراخ شده در انقلاب را دادم
بلند نشو از رختخوابت!
ای که واژه ها را هم یک یک و هم دسته دسته فراموش کردی،
تو را به خدا، بلند نشو از رختخوابت!
-مثل آسمانی که پرندگانش را فوج به فوج فراموش می کند
مثل شبی که ستارگانش را فراموش می کند-
بلند نشو از رختخوابت!
ای پدر زخمی پرندگان گریان آسمان ایران!
ای شعر خوان جوان سی سال پیش برای کارگران!
وقتی که باید از آ نها امضاء می گرفتی که شعرت را می فهمند،
که شعری هست که کارگران هم می فهمند-
ای تبعید شده از شانه ی سوخته ی کویر به روسپی خانه تهران!
تهران، تو را، پیش از آن که بمیری به گوری گمنام بدل کرد
بلند نشو از رختخوابت،
اما به من بگو: گورت کجاست تا ابریشمی از کلمات بر آن بریزم!
مرده باد شاعری که راز سنگر و ستاره را نداند!
زنده باشی تو که این راز را می دانستی!
و از ورای سینه ای سفید که بر آن خیل حوریان خفته بودند
چشم های مورب آهوان باکره را شیر می دادی
ای نهان گشته از چشم منِ بی یار!
ای تنها مردی که جنون« اوفیلیا »ی « هملت » را داشتی!
ای غرقه در مرداب های ساکت، در برگهای پائیز، در شبه جزایر
متروک، در بهمن های فروریخته، در دریاچه های نمک، در تپه های
طاسیده، در آشیانه های پرنده، در آسمان های بی ستاره، در
خورشیدهای بی مدار، در مهتابی های مشرف به خالی، در
کوچه های تهی از قدم های عاشق!
به مدد عشق از گور بیرونت خواهم کشید!
مرده باد شاعری که راز نیزه و خون را نداند!
زنده باشی تو که راز سنگر و ستاره را هم می دانستی!
[ نخستین بار که تو را دیدم، گُمت کردم؛ باز دیدمت، باز
گمت کردم؛ وقتی یافتمت دیوانه بودی. شعر، شعر، شعر
می خواندی؛ شعرها را دوباره می خواندی، و با یک قیچی تیز
و بلند، دنبال حنجره ی یک غول می گشتی. هرگز معلوم نشد که چرا می خواستی
«رؤیایی »را چاقو بزنی. شاید می خواستی بدانی « رؤیا »چه معنی می دهد.
و یک بار هم به زنی « فاحشه » گفتی، خانم بفرمائید،
من اینکاره نیستم. یک بار هم می خواستی از
دهنه ی یک توپ منفجرشوی، چرا که زنی را که خودکشی
کرده بود از مسافر خانه بیرون کشیده بودند و باران روی
صورتش می ریخت و تو می گفتی، نمیر! نمیر! و زن؟ ساعت ها
قبل مرده بود. و بعد مرا به بیماران دیگر تیمارستان معرفی
می کردی. من و« سیمین دانشور »را به خواستگاری زنی رنگین
چشم فرستادی که در تیمارستان عاشقش شده بودی.
« ساعدی »می گفت، دو دیوانه؟ که چی؟ و انگار ما همه عاقل بودیم ! - و
آن شب ای بدعت گزار شاعران زبان پریشی عالم!- به گوش آن
زن رنگین چشم چه می خواندی؟ دلداده ی هاج و واج موهای
سرخت را تماشا می کرد. آیا او زنده است تا سراغ حال
عاشقانه ی چهره ی تو را از رنگ نگاه او بگیرم؟ و یک بار هم گفتی
« زهری » مرد خوبی است و یک نفر پرسید، شاعر خوبی
هم هست؟ و تو به سکسکه افتادی و من باز گمت کردم، باز
یافتمت. مسلول بودی؟ دیوانه بودی؟ سکته کرده بودی؟ از هند
برگشته بودی و من و تو و دخترم و پسرت، رفتیم ،« دربند »یا « درکه » .
و باهم عکس گرفتیم. عکس ها افسرده اند اسماعیل! ،
انگار چشم های زمان بر آنها گریسته اند! عکس های بعد از مرگ
هستند اسماعیل! انگار عکس هایی هستند در دست مادرهای پسر
مرده. به مدد عشق از گور بیرونت خواهم کشید! به مدد عشق از
گور بیرونت خواهم کشید! به مدد عشق از گور بیرونت خواهم
کشید!]
مرده باد شاعری که راز عشق و مرگ را نداند!
زنده باشی تو که راز نیزه و خون را هم می دانستی!
سرت چه پرچم خونینی بود که در خیابان ها می تاخت!
و بنفش آسمان، چه زیبا، چه بهت انگیز، قیقاج چشمهایت را
می شست
همیشه من آسمان را جیغ خواهم کشید، بگذار متوسط ها هرچه
می خواهند بگویند
پنجره را باز کردم
باز کردم تا بادبادکی را که هوا کرده بودی تماشا کنم
اولین شاعری بودی که پای « بادبادک » را به شعر باز کردی
« فروغ »نیز کنار پنجره ایستاده بود
او هم دید که بادبادک بال درآورده است و می رود
متوسط ها ندیدند، که صفای جنون، چشم تماشا می خواست
عینکت را بردار، اسماعیل عزیزم تا ببینی که راست می گویم
از پله ها هو ل هولکی پایین دویدم
مسیر بادبادک را تعقیب کردم از تهران بیرون آمدم
همانطور داشت می رفت. من به دنبال او رفتم. او به دنبال
چه چیز؟
کویر تمام شد. از بالاسرِ تنگه ی هرمز پریدم، می رفت، از بالای
جزایر گل مانند، می رفتم
شیوخ عرب را دیدم در کاخ هاشان که طلاهاشان را مثل شپش
می شمردند
از روی موجها می رفتم، بی خیال، و به فرمان بادها و ابرها
بادبادکی که تو هوا کرده بودی می رفت
از بالا سر کشتی های نفتکش، از کنار ماه، آفتاب، ستاره و
کهکشان ها، بادبادک مثل جبرئیل می رفت
از بالاسر قاره های خیالی، پرنده های نورانی، اقمار مصنوعی کراتِ
ارتجالی حرکت می کرد
می رفت .می رفتم. پایم را از این کره روی کره ی دیگری می گذاشتم
آزاد شده از تنم، از چشم ها، گوش ها، شانه ها، قلب و شش ها و
زانوها و پاشنه ها
رها شده از مَنِ بیدارم
آه، ای جنون! ای مرگ! ای شعر! اسماعیل! عینکت را بردار
تا ببینی که راست می گویم
می رفتم. می رفت. می رفتم.
اسماعیل! ای کسی که گذشته را این همه دوست داشتی، چرا به سوی
آینده رفتی
و مرگ را چون خنجری تصادفی بر گلوگاه بادبادکی پذیرا شدی؟
من وتو اینک بر گوش ابوالهولی نشسته ایم و خدایان را تماشا
می کنیم
و رنگ ها همه شادند!
تو نمرده ای، تو دیوانه تر شده ای، باورکن تو فقط دیوانه تر شده ای
و ما بر دوش ابوالهولی به تماشا نشسته ایم
و سازهای آسمان قطع هی قلب های مارا می نوازند
تو دیوانه تر شدی!
ای دل سپرده بوده به درناها!
تو زیباتر از آنی که بر شانه هایت تنها ملیله دوزی موریانه ها بیفتد
پرواز کن! پرواز کن از قفس خاک!
تو زیباتر از آنی که بر شانه ی آسمان ننشینی و کهکشان ها را مثل
تخمه نشکنی
به مدد عشق از گور بیرونت خواهم کشید
تو نمرده ای، فقط دیوانه تر شدی
و من و تو بر دوش ابوالهولی نشسته ایم
قسم به چشم حیوان ها در تنهایی نیمه شبان جنگل که با معصومیت
مازندران را می نگرند
که من در زیر خاک سفر می کردم که تو را به خاک سپردند
وقتی که در زیر خاک سفرمی کردم در معصومیت جهان را
می نگریستم
چرا من در زیر خاک بوده باشم، و تو مرده باشی؟
در کابوس هایم موش هایی بودند درشت تر از روباه ها
و به سرعت انگشت های « پاگانینی »از این سوراخ به آن سوراخ سفر
می کردند
من آن شکنجه را می شناختم
از پلکان گورها پائین می رفتم، در جایی، در کجا؟ بلخ؟ ری؟
تروی؟ قم؟ رم؟
آتن؟ پکن؟ اصفهان؟ بخارا؟ هیچ!
و چه زندگی هایی داشتم اسماعیل! تنها دیوانگان می دانند که چه
زندگی هایی داشتم
زجر روانم بود که این چنین مرا شطح خوان کرد
فهمیدم که به برادری تو برگزیده شدم
باید با بال مشترک جنون پرواز کنیم
بیهوده نیست که بر دوش ابوالهولی نشسته ایم و خدایان را تماشا
می کنیم
زجر روانم بود اسماعیل که مرا شطح خوان کرد
به گورستان ها و سنگرها و بیمارستان ها بگذر!
بیرون باغ نیست، زندگی نیست، مرگ هم در باغ نیست!
از اهواز تا سرخس پچپچه ی شهدا با نم نم باران و چه چه ی
چلچله ها می آمیزد
اره های تیز در پای زخمی ها فرو می رود
و خمپاره ها خانه ها و خاک ها را با هم به بالا می پرانند
و آدم ها به پشت بام های دورتر پرتاب می شوند
[«سه تا از بچه ها مردند. خودش؟ دکتر می گوید سرش ضربه
دیده. بدجوری. پایگاه مغزش تکان خورده. گلویش را سوراخ
کردند، از آن جا بهش اکسیژن می دهند. شش روز است سقف را
نگاه می کند. باقی، سلامت شما. به خانم سلام برسانید. سایه تان…
حتماً. حتماً».]
و سایه ای از اعماق برمی خیزد
و مسلسل ها جهان را ناگهان مرس می زنند
جنگ است اسماعیل، جنگ است، و اسماعیل ها براستی ذبح
می شوند
و ستاره ای در آسمان زمین ما نیست که نیفتاده باشد
به یاد شبی می افتم که پسرم دو روزه بود
با گونه هایی مثل حباب نارنج
چه نیمه شبی بود در بیمارستان!
زنم از کنار پرده ماه را می پایید که در آسمان بولوار شناکنان
می رفت
تو ناگهان کنار در اتاق با آغوشی از گل ظاهر شدی
«چگونه آمدی؟ ساعت ها از وقت ملاقات گذشته است اسماعیل! »
گفتی:«بیمارستان ها و تیمارستان ها بروی آینده بازند! »
و حالا بلند شو، اسماعیل! به بیمارستان ها و تیمارستان ها و آینده ها
بگذر!
و به گورستان ها و اردوگاه ها، جنگ است اسماعیل، جنگ است و
اسماعیل ها براستی ذبح می شوند
زجر روانم بود که مرا این چنین شطح خوان کرد
ای دیوانه، دیوانه تر از خود، چرا مرده باشی و من ندانسته باشم؟
چرا من زنده باشم و تو مرده باشی؟
جنگ است اسماعیل، جنگ!
بین همسایه و همسایه، پدر و پسر، مادر و دختر
و بیمارستان ها و تیمارستان ها به روی آینده بازند
و این را تو گفته بودی
عینکت را بردار اسماعیل، این جهان قیقاج را با چشم های
قیقاجت ببین
مواظب باش روی مین ها پا نگذاری
جنگ است اسماعیل، جنگ
و کوسه ها از خلیج فارس عقب نشسته اند
ماهی ها کشته شده اند
و از قشقرق موزون موسیقی الکترونیکی نهنگ ها خبری نیست
موشک زمین و موج را با هم می درد
ولی هنوز نفتکش ها دست نخورده باقی مانده اند
-مثل عروسک های پولدار که به رغم دستمالیِ نوکر، گماشته، برادر،
حتی پدر و دوستان پدر
شب زفاف متاعی از معجزه دارند تا تقدیم شاه- داماد تاریخ – بکنند
جنگ است اسماعیل،
و هم نام های تو ذبح می شوند تا شهرهای دوردست جهان چراغان
باقی بماند
را ه ها بسته اند
دهان سنگرها را با تل جسدها قفل کرده اند
زمین به آسمان پریده، اسماعیل!
خونین شهر نفتکشی است بمباران شده که در موزه ای به تماشایش
گذاشته اند
نفتکش ها می غلطند و می روند و از بالاسر نهنگ های هراسان عمان
به سوی اقیانوس سوت می کشند
جهان صبحانه ی رنگینی است که به رغم میل تو، سرمایه ی آن را با
اشتها می بلعد
جنگ است اسماعیل، جنگ است!
با جنون همیشه جوان تو همرنگ است!
پس مرده باد شاعری که راز نیزه و خون را نداند
زنده باشی تو که راز سنگر و ستاره را هم می دانستی
گاهی برای شاعر شدن باید جای ازل را با ابد عوض کنی
از دوزخ باید عبور کنی
قرار بود بعداً عبور کنی، حالا باید اول عبور کنی –مثل دانته-
در کنار بقبقوی کف کرده ی موج به جدار لوله های نفت
حفره ای هست که شیطان آن را کنده
از حفره که پایین برویم، در حجره ها، پشت میله های ابلیسی،
شاعرها را خواهیم دید
که نمی دانند که شاعر هستند، اما هستند، زیرا شاعر کسی است که
دوزخ را تجربه کرده باشد،
حتی اگر شعری هم نگفته باشد
و دوزخ تجربی است
تو آن را تجربه کرده ای، حتی اگر شعرهای چندان عالی هم نگفته
باشی
گفتم که شاعرتر از شعرهای خودت هستی. و انسان باید این طور باشد
شعرهایی هستند که شاعرتر از شاعرهاشان هستند –مثل شعرهای
احمد و شاعرهایی هستند شاعرتر از شعرهاشان- مثل تو
از آن حفره پایین می رویم
موهای سرخ تو و ریش سفید من در چشم ساکنان حجره ها
منعکس است
عینکت را بردار اسماعیل عزیزم، بگذار دوزخ از چشم های قیقاجت
فرو بلغزد!
چه جوانانی! اسماعیل، می بینی؟ چه جوانانی!
بسیاریشان هنوز صورت عشق را بر سینه نفشرده اند
و موهای صورت پسرها هنوز درنیامده. و دخترها را می بینی؟
چه پاهای لطیفی دارند!
جنگ است، اینجا هم جنگ است اسماعیل!
گریه نکن! فریاد نکن! دهنش را ببندید، قوانین را به هم زده است!
گریه نکن اسماعیل، جنگ است!
نفت از کنار حجره ها بالا می رود
چه معجون عجیبی! چاه های نفت در کنار حجره هاست و در
حجره ها جوانان نشسته اند!
آه، چه نفتی! شیرظلمت است این نفت!
و نفتکش ها در سکوت پر می شوند
و جوانان در سکوت پیر می شوند
و در اعماق زمین، و در بالاسر، و بین دست یک بدن،
جنگ است اسماعیل، جنگ است!
مرده باد شاعری که راز حجره و چاه را نداند
زنده باشی تو که این راز را می دانستی
هر تاریخی لایه ای از ناخودآگاهی دارد
با هر دگرگونی
من و تو از ناخودآگاهی بیرون می پریم
-مثل دختران طناب باز که به سرعت طناب را از بالا سر و زیر
پاشان می گذرانند-
در آن سو که پایین آمدیم، احساس می کنیم در، آگاهی، هستیم ولی
هیچ آگاهی ای کامل نیست
موجی بلند – مثل دیوار بتون آرمه ای که انفجار شدید کجش
کرده باشد-
می آید و ما را در خود فرو می برد
در حجره های کنار چاه ها، چشم هامان را باز می کنیم
عینک هامان را برمی داریم، به میخ آویزان می کنیم
و منتظر پرش بعدی می مانیم
برای شاعر شدن، تنها کلمه کافی نیست!
کسی که دوزخ را تجربه نکرده باشد، مصداق «یقولون مالا یفعلون »
خواهد بود
دوزخ باید تو را بطلبد
تو هم باید دوزخ را طلبیده باشی
این، آن کشمکش اعماق است
زجر روانم مرا شطح خوان کرد
[ دوزخ از هر نوع: دوزخ رانده شدن از بهشت، دوزخ جدا شدن
از معشوق، دوزخ قهر ابدی پسر، دوزخ تفرعن حاکمان، دوزخ
غارت زیبایی از معابر، دوزخ بی نوازشی زندگی، دوزخ
بدگمانی، دوزخ سین جیم درونی در کابوس های بی انتها، وقتی
از که موش ها به بزرگی روباه ها هستند و گورستان های «رم »از
« قم »، « بلخ »از« ری »و « تروی » و « بخارا »از« اصفهان »
قابل تمیز نیستند، دوزخ حجره های نشانده شده در کنار لوله های نفت]
زجر روانم مرا شطح خوان کرد
برای شاعر شدن، تنها کلمه کافی نیست
تجربه ی دوزخ به اضافه ی کلمه یعنی شاعر
وقتی از پشت پنجره ی تیمارستان خیابان را می دیدی و برگ ها
می ریختند
و حافظه ات یاری نمی کرد که برگ ها را کجا دید ه ای
وقتی می خواستی رهگذران برگردند و تو را ببینند، ولی همه سر در
گریبان عبور می کردند
-و تازه یک عده می گفتند چرا شعر اینها فصیح نیست!-
آه، ای مجنونِ پشت میله های درون!
صورتت را که می دیدم، انگار به ته چاه عمیقی نگاه می کردیم
و فصیح تر از آن صورت دیگری نداریم
آه، ای اسماعیل، ای دوزخیِ سر سرخ کرده در تابه ی وحشت!
دوزخ به اضافه ی کلمه یعنی شاعر!
زجر روانم بود که مرا شطح خوان کرد
ای بدگمان به پزشک و پرستار، به زن و معشوق و پسر، ای بدگمان
به خویشتن!
ای مفتش عقاید خود چند لحظه پیش از شُکِ برقی!
ای خوابگرد، ای بی خواب، ای چشم دوخته به قرص های خواب!
و قرص هایی که قرار بود بخش چپ مغزت را راه بیندازند!
ای بدگمان به قلب، به کلیه، به مثانه!
آموخته بودی که هر عضو بدن حافظه ای مخصوص دارند
«حافظه ی کلیه ام مخدوش شده است !»
-انگار کلیه کامپیوتر است-
ای تجسّد زجر رگ و پی!
سر هیولایی ات را از پشت پنجره ی تیمارستان به سوی خیابان
برگردان!
فصل دارد تکرار می شود و برف از پارو بالا می رود
وخروس های کز کرده زیر طاقی بقالی ایستاده اند
و لنگ های حمام پایین تیمارستان در پشت بام یخ بسته اند
و ماشین ها با زنجیر چرخ هاشان زمین را بی رحمانه کتک می زنند
برق از نوک موهای سرخت فرو می رود و به یک چشم زدن از ناخن
پایت بیرون می جهد
و حافظه ی اندام هایت مخدوش می شود
و تو حافظه نداری
و حتی مرا که لبهایت را می بوسم، نمی شناسی
برای شاعر شدن تنها حافظه کافی نیست
دوزخ به اضافه ی کلمه یعنی شاعر
زجر روانم مرا شطح خوان کرد
دانستن این نکته« حافظ »را « حافظ » کرد ، « سعدی »را « حافظ »
نکرد
«سعدی »دوزخ و فردوس نداشت
مثل اسبی که برآمدگی کفلش را داغ کرده باشند تا صاحب پِِیدا
کند،
ما از آنِ عصرِ خویش شده ایم
ما آن داغ را نمی بینیم، اما تماشاگرانِ ما آن را می بینند
ولی علامت ما از آن داغ، بالاتر و عمیق تر بود
مثل مسی که به هنگام سکه خوردن چنان تند و عمیق سوختیم که
مسخ شدیم
ما با صدای مشترک مسخ شده ای آواز می خوانیم
دوزخ در آواز ماست، نیاز به فردوس در آواز ماست
ولی نشانی فردوس را نمی دانیم، تنها نیازش را می دانیم
من نیاز به فردوس دیگری دارم
فردوس تو در گام های استالینی است که زمانی در خیابان « چرچیل »
ظهور خواهد کرد
فردوس من فردوس تو نیست
من« استالین »و« چرچیل » را نابود شده می خواهم، اسماعیل!
دوای چپ فلج تو در جیب آن« رفقا » نیست
شاش بند تو تلمبه اِی دیگر می خواهد اسماعیل، اسماعیل!
چشم بندت را از روی چشمت بردار، اسماعیل!
شعر تو مشتی است که در سینه ی توگره شده است
ازل و ابد آنجاست
دوزخ و فردوس آنجاست
سینه را گشاده کن
آن مشت را به جهان هدیه کن، اسماعیل!
-مثل گلوله ای که به هنگام فرورفتن یک سرانگشت اثر می گذارد
ولی در آن سو، خندقی متلاشی از گوشت و عصب و استخوان
می سازد-
این است معامله ای که عصر ما با ما کرده است!
از روی خندق متلاشی لباس مرتبی پوشیده ایم
راه می رویم، دوستانمان را می بوسیم، در جلسات مربوط به
دموکراسی می نشینیم
در حالی که، مسئله اصلاً این نیست! چیزی در درون ما مدام
می سوزد و می پوسد
پی ها، مویر گها، سرخرگ ها پاره می شوند، خونریزی ادامه دارد
خندق دارد درشت تر از تن ما می شود. ما خود همان خندق دهان
باز کرده هستیم
و آ نوقت ، یکی مان می شود اسماعیل، دیوانه ای دوقبضه،
که هم «استالین »را خدا می داند، و هم زنش، به پسرش، به
برادرش، به دوستانش بدگمان است
و می خواهد استالین بیاید و او را از دست همه نجات دهد
خندق درشت تر از تن تو می شود
اسماعیل، ای چهره بر خاک نرم جهان نهاده تا پایان ابدیت!
حقیقت تو چیزی جز این نیست
من نباید حرفی از گل نازک تر به تو می زدم، ولی حقیقت تو چیزی
جز این نیست
چشم بندت را برداری می فهمی، چشم بندت را بردار!
از حجر ه های تو در توی کنار چاه های نفت که بالا خزیدم، به لبه ی
چاه رسیدم
کابوس هایم با من آمدند و در کنار کابوس های بیرون صف کشیدند
کابوس های بیرون بهتر از کابوس های درون نیستند
هوشنگ می گوید، چرا چیزی جز تفسیر طبری می خوانم؟ رسیده ام
وسط جلد دوم، نثر خوبی است.
دختر هفده ساله ی « نون »را مجبور کرده اند که راجع به پدرش به
« رفقا »گزارش بدهد
وسعت خندق را می بینی؟
«پدرم مرد خوبی است! از مادرم جدا شده. گاهی با آد م های
مشکوک قهوه می خورد
اگر لازم باشد، به خاطر حزب می کشمش!»
و بعضی ها معلوم نیست کجا هستند. احمد در یک چاه درون چاه،
درون چاه فرو رفته.
می گویند غلام سر و سبیلش را تراشیده. تا حال بی گیس و سبیل
ندیدمش
و جنگ ادامه دارد. در همه جا.
و دختر « نون »گزارش می دهد :« می کشمش! » و این است خندق!
ای آشنای من در باغ های بنفش جنون و بوسه!
ای اسماعیل! ای چشم بند به چشم تا کنار مذبح رفته، ای سربریده!
عینکت را از روی چشم های قیقاجت بردار
عینک زده های دیگر می آیند
و زنان اشباحی هستند که فقط لب های کبود و چانه های تبخال زده شان
را می بینی
از گیسوهای زیباشان خبری نیست
صورت های بی سرِ یک بُعدی دارند
و از شب و روز آفاق بی خبرند
دست بر شانه ی نفر جلویی گذاشته اند و از کنار چاه نفت بالا
می آیند
و هیچ کس چیزی نمی گوید
و چیزی هم نیست که بگوید
و فقط از سنگرهای پدر و پسر، پدر و دختر، از سنگرهای همسایه و
همسایه، صدای تیر شنیده می شود
و بدن های راست در باران های خونین به زمین می خورند
و باران که بند می آید، ماهی خائن را می بینی که از پشت دکل های
نفت بالا آمده است
چه مهتابی اسماعیل، چه مهتابی! با نورش نیمه جان ها را لو می دهد و
بعد، مسلسل ها، ستاره ها را مُرس می زنند
و موشک، خانه ها را مثل اسباب بازی به هوا می پراند
و آ نچه در بازگشت به سوی زمین برمی گردد به خرمن افشان می ماند
که سریع تر از یک خرمن پایین می آید
آفتاب که می زند، نخل ها در برابر دکل نفت
به کودکان دبستانی صف بسته در برابر ناظمی سخت گیر می مانند
جنگ است، اسماعیل، جنگ است،
و بعضی از جسدها را بی نام و نشان دفن می کنند
و بعضی ها را با نام و نشان
و موش و موریانه چه می دانند که مردگان شناسنامه ی تاریخی دارند
یا نه
آفتاب بر گورستان و گلستان یکسان می تابد
و باران خادم و خائن نمی شناسد
اسماعیل!
برویم از بالای نخل ها موهای زنهای اهواز را جمع کنیم
چه چشم هایی داشتید شما پیش از شروع شلوغی
می توانستیم از کودکی عاشق شما شده باشیم
بی آ نکه از قانون یا شرع ترسی داشته باشیم
و حالا کجایید؟
غلطک ها از روی استخوان های شما زمین را صاف می کنند
خیل موریانه ها مردمک چشم تان را به نیش می کشد
و شما مرده خواهید بود تا روزی که دیگر بار زنده شوید!
خوزستان!
هشتاد سال جهان شیر سیاه تورا نوشید
حق داری که حالا خون سرخ بخواهی
اما فروشندگان تو اینان نبودند
ویلاهای آنان در سواحل کالیفرنیا و جنوب فرانسه در آفتاب
برق می زند
انگار سپیده دمان ماهی ها از آب بیرون می آیند
از درخت های بلند و پیر باغ بالا می آیند
و زمانی که پیرمردها در کنار پیرزن ها یا مردهای جوان در خواب
بی اختیار غلت می خوردند
و صورت مرد در حلقه ی بازوی زن می افتد
ماهی ها پنجره ها را می لیسند، شیشه ها را می لیسند، ستون ها را
می لیسند
صبحانه را در آلاچیق خواهند خورد، بعد از شنای مختصر، و
به حال نیمه تحریک
و بعد از ظهر، از دریا، ویلا را مثل تخم مرغی اتمی یا ئیدوژنی
خواهند یافت
که قرار است روزی مثل ستاره ای گمنام منفجر شود
قطعاتی از سنگهای آن ستاره بر سر ما هم خواهد بارید
و وقتی که اندام برهنه ی آمریکایی را در آب تماشا می کنند
بی آ نکه بخواهند
به یاد رعیت های به خط ایستاده ی خود در گرگان و مازندران می افتند
و مطمئن می شوند:«ایرونی جماعت آدم بشو نیست!»
در غروب به انتظار هواپیماهایی هستند که تتمه ی دوشندگان خوزستان
را می آورند
کسانی که برلیان ها را در احشاء زنانه از مرز خارج کرده اند
و یا کنج بکارت طاول زده ی دختران تازه قاعده شده
و یا در اپول های کلفت پالتوهای زمستانی
و یا در گچ ساق مصنوعاً شکسته شان
با نامه هایی که نشان می دهند مرض های خیالی آنان در ایران
علاج پذیر نیست
و می خندند، از ته دل
وقتی که در«اوین»بودند، روزانه پانصد رکعت نماز می خواندند
اول بلد نبودند، بعداً یاد گرفتند
و فقط یک نیت داشتند: از جنوب فرانسه و کالفرنیا محروم نمانند
و حالا می گویند:«داشتم به خاله جون می گفتم: اگه پشت گوشم را
دیدم، ایران را هم می بینم.
پدر سوخته ها لیاقت ما را نداشتند.»
و پول خوزستان، به شکل دیگری در زمین، بانک، صنعت، عیش،
دورگردن و انگشت زن های خواب آلوده
ریشه می اندازد
خوزستان!
دوشندگان تو جوانان ما نبودند
دارندگان باغ های سبز بودند
کسانی که هوس هاشان هنوز هم به بلندی البرز است، و حتی به
بلندی ابرهای بالاسر البرز
و صبح که می شود از کوه بالا می روند، پشت به جهان مرگ و جنگ
و با جلدی از« خاطرات و خطرات »،یا « گلستان سعدی »
« مونتسکیو » و یا دیوان بغلی حافظ
و برای احتیاط تقویم کوچکی که چاپ « ناصرخسرو »یا « قم »باشد
و از آن بالا تهران را نگاه می کنند: گودالی از خاک و دود و ابهام
انگار شهر را کامیونی هیولایی با صدایی شوم در زیر پای البرز و
بالای شانه ی کویر خالی کرده
اطمینان دارند که در بازگشت، با غها و ویلاهاشان سر جاشان
خواهند بود
و نیز هم هی قباله های داخل صندوق های قدیمی با آن خط های
پیچیده، اثر انگشت ها و امضاها و مهرها
از کوه بالا می روند تا آن بالا پیپی چاق کنند
آخرین اخبار« بورس »« نیویورک »را از مردان دیگری که رادیو به
دست، تازه به بالای کوه رسیده اند، بگیرند
می نشینند، صفای کوه را در سینه فرو می دهند، فال حافظ می گیرند
و حافظ، که نه فقیر را ناامید می کند و نه غنی را
اینان را هم به شیوه های خاص خود گول می زند
چرا که هنگام پایین آمدن از کوه
رؤیای سقوط حکومت چنان مستشان می کند
که لبخند زنان سرازیر می شوند
و می خواهند به سرعت به فرودگاه برسند
تا اخبار جدید را از مسافران چند روزه بگیرند
و البته آمریکایی ها دارند می آیند
مرگ شاه هم شایعه ای بیش نبوده:
«به شما گفته بودم که روزی پشیمان خواهید شد که گذاشتید مرا
بیرون کنند!»
و به خانه می رسند
سینه های رگ کرده ی دخترهاشان
-نوکرها و گماشته ها در غیاب پدرها چه خدمتی به شوهرهای
آینده ی این دخترها کرده اند!-
شوهرهای قباله دار می طلبند
شوهرهایی که سبیل پرپشت انقلابی دارند
و خیلی هم« درویش » هستند
و آنهایی که در اداره ای کار می کنند، آبخورهاشان را قیچی کرده اند
تا گمان نرود نماز نمی خوانند
و شوهرها منتظر مرگ پدرها هستند
-چرا که اینجا هم نسل بعدی به وظیفه ی خود مؤمن است و قرار
است از نو شروع کند-
و پدرها، پس از« انفارکتوس »دوم،آرام،در زیر آلاچیق،
از پشت سبیل سفید یا حنابسته خرناسه می کشند
و اگر بیدار باشند، از پشت پشه بند، اندام تُرد کلفت رعیتی را می پایند
و دست به سوی قرص مبهمی می برند تا شاید فرجی دست دهد
و با نوستالژی به مشتمال دهاتی جوانی می اندیشند
که در همان نوبت اول می آموزد چه چیزی ارباب پیر را سرحال
می آورد
و نسل سوم فرزندان شعرهای «سپهری »را می خوانند
چرا که جایی را نمی کوبد
و شعرهای « شاملو »را می خوانند
چرا که نفهمیدن آن ها برایشان آسان تر است
و همین ها هستند که پس از فرار از ایران، موقع پرواز بر فراز
آمریکا می گویند:
«چه ملّتی! آه، چه ملّتی! همه جا سرسبز است! ساختمان، شهر،
مزرعه، کارخانه!
ملت ایران بی غیرت است! لوله هنگش هم ساخت خارجی است!»
خوزستان! دوشندگان تو اینان بودند!
جوانان ما نبودند
اینان بودند
و آنانی که اصلاً هوا و آسمان و شعر و ستاره را نمی فهمند
و تنها با احتکار پنیر و مرغ و پودر ظرفشویی حالت نعوظ پیدا
می کنند
و مثل موش ودام فضله می اندازند
و یکی دو دندان افتاده، نفسی متعفن و شکم هایی به درشتی
بشکه های نفت تو دارند
و شب و روز می آشامند و می خورند
و با جیب های پر از دلار از میدا ن های«زنده باد و مرگ بر… »
می گذرند
و با زبان بی زبانی می فهمانند که مرگ بر آمریکای شعار دهندگان
مشکلی را حل نمی کند
که بعد از انقلاب هم پول از پاروی تاجرها بالا می رود
و کله پاچه، سیر و سیرابی و ودکای قاچاق یا خانگی می خورند
در« ویدئو »فیلم های هندی ، « رنگارنگ »،و فیلم «پاگنده به آفریقا
می رود» می بینند
دلشان می گیرد یا غشغش می خندند
و هر دو سه ساعت از حجره به شمیران تلفن می کنند
مبادا عیال با معمار خانه ی نوساز روهم ریخته باشد
و فشار خون را هنوز هم به کمک آبغوره پایین می آورند
و غم اصیلشان این است که چرا کاباره ها و کافه های ساز و ضربی را
بسته اند
-وآخر آدم پولش را کجا خرج کند؟-
و اگر گرفتار شوند ثابت می کنند که همیشه خمس و زکاتشان را
داده اند
و به فکر پول هایی هستند که در تیغه ی پشت فریز پنهان کرده اند
خوزستان ! دوشندگان تو جوانان ما نبودند
اینان بودند
و آنانی که جنگ ها را می سازند، ولی هرگز آن ها را نمی جنگند
آدم های بسیار بسیار شیک، مبادی آداب و با کراوات
که از پله های هواپیما با پیام مودت از سوی رئیس جمهریشان پایین
می آیند
و چه لبخندی و چه دست دادنی! و صورت بعضی از زن ها را هم
می بوسند
و خطاب به ده ها دوربین، چشم های حیران مردهای گرمازده و
زن های نیمه لخت
-آخر جنگ ها همیشه در مناطق گرمسیری درمی گیرند- از صلح
صحبت می کنند
و دگمه ی کراواتشان در گرمای خاورمیانه،« ریو »،« ال سالوادور »،
« سواتو »و« بنگلادش »
بر غبغبشان فشار می آورند
اینان عاشق شعر« رابرت فراست » صدای ،« فرانک سیناترا » و فیلم های ،
قدیمی« جان وین » هستند
و معتقدند « باب دیلن » و« جان بائز »فقط جیغ می کشند
و « گینز برگ »و« فرلینگتی »و« بلای »مشتی عوام فریب هستند
و« نوام چامسکی »و« دنیل الزبرگ »در همان زمان « نیکسون »باید
ترور می شدند
اینان حتی نمی فهمند که « نیما »و « فروغ »ی هم در کار هستند
و سالی چهار بار هم می روند «چک آپ »
همراه نگهبانان امنیتی مستراح ها، پشت«فن کویل »ها و پشت اسکلت
تشریح را با مین یاب وارسی کرده اند
و به اطبای معالج لبخند نمی زنند
چرا که ممکن است از لبخند سوء استفاده شود
و فشار سنج ناگهان ماری یا بمبی از آب درآید
این قبیل وقایع در فیلم های آمریکایی اتفاق می افتد، چرا در واقعیّت
اتفاق نیافتد؟
و مردان محترمی هستند که از موزه ی هنری پدرسالار« راکفلر »بارها
دیدار کرده اند
و از او برای هر مملکتی عینک مخصوص گرفته اند
بهترین کلکسیون پروانه و شاپرک را در اختیار دارند
و به انگلیسی به آنان می گویند:«Beautiful people! »
و گرچه هم هی کودتاهای جهان را آنان به راه انداخته اند
جنایتکار شناخته نمی شوند، مگر عکسش ثابت شود
و شب و روز نفت می دوشند و می نوشند
خوزستان!
گوشَت را باز کن!
دوشندگان واقعی تو اینان هستند!
جوانان ما نبودند، نیستند!
شعری را که در خانه ی اجاره ای گفته شده باشد از صد فرسخی
می شناسیم
«خانم شهلا مختاری »،از نسل « سرتیپ مختاری »« مینی ژوپ »پوش
دوران شاه، روسری به سر عصر انقلاب
حاضر است حتی حجابی از سنگ و ساروج هم سرش بکشد تا مبادا
آب از آب تکان بخورد
چهار کلاس سواد، چهار خانه ی چهار طبقه ی چند میلیون تومانی
«قبلاً هر طبقه را دوازده هزار تومان به آمریکایی ها اجاره داده بودم
ماه بودند! بعد از انقلاب؟ خوب می دانید دیگر…»
و ما لبخند می زنیم. آپارتمان را می خواهیم
اجاره ها که بالا رفت، قانون به او اجازه می دهد که ما را بیرون
بریزد
«این همه کتاب!
به قرآن هاشان نگاه نکنید!
حتماً کمونیست هستند
فردا اگر گفتند هرکسی در هر آپارتمانی که نشسته است، مال او،
چه خاکی به سرم بریزم؟
هزار دلار فریدون، هزار دلار مرجان، هزار دلار طوس می خواهند
می دانید دلار چنده؟
بریزید پایین! همه چیزشان را! ثبت دستور تخلیه داده!»
خوزستان!
دوشندگان تو اینان بودند و هستند
شعری را که در خانه ی اجاره ای گفته شده باشد، از صد فرسخی
می شناسیم
از کنار توتستان راه می افتند
دوتا دوتا، سه تا سه تا، و گاهی تنها،
و پشت سرشان زن ها و پیرمردها و بچه ها به فاصله می آیند
تمشک دندا ن ها و انگشت های پسرها را رنگ کرده
اتوبوس های سر کوچه در میان گرد و خاک پر می شود
و گرچه از زیر قرآن رد شده اند، قلب هاشان می طپد
آخرین بوسه ی مادر زیر چادر نرم
مادر – چنان مرغی که باشد نیم بسمل -
بعدها در طول راه، خاطره اش از قلب بالا می جوشد و لبالب با
چشم می ایستد
چشم های جوان اشک ها را قورت می دهند
و ناگهان کلمات، بوسه ها، تنور و تپاله و کاهگل واسب،
و کامیون هایی که فقط صداشان از جاده ی دور می آمد،
معنی پیدا می کنند
و اتویوس، بوی نا، عرق، بوسه و بوی «آه، جوان نمی دانی به
کجا می روی »می دهد
و این تفنگ ها! پس این ها تفنگ هستند؟
انگار قلم هایی هستند برای رقم زدن نامه های عاشقانه
ناشیانه به دستهاشان نگاه می کنند
واقعاً هم قرار است تیراندازی کنند؟ باورشان نمی شود
«کی جنگ را شروع کرد ؟»بوی خیس صورت مادر از حافظه
می جوشد، لبالب با چشم می ایستد
« مهم این نیست. مهم این است که جنگ هست !»و این قدم اول
است
در شناسایی زمین، تاریخ، محبت مادر، عشق آن چشم های دخترانه
به « من »روستایی ای که پشت سر مانده است
و مفهوم جوان معادل مرگ می شود
و از قطار که پیاده می شوند، و به ستون یک، و بعد به صف که
می ایستند
تازه یادشان می آید که در شهرهای پشت سر پاییز بود
و سوز اول، برگ ها را پریده رنگ کرده بود
در این جا آسمان آفتابی است مه در نیم وجبی کلاهخود می ایستد
«به چپ، چپ! به راست…»و از پشت تپه ها صدای غرومب-
غرومب می آید
پس به این زودی؟
و قلب ها می طپد
شاید در دره ها و تپه ها، فیلمی جنگی را با ابعاد آسمانی نشان
می دهند
و عواطف انسان بوی خیار تازه پوست کنده ای را می دهد که از
تُردی قیامت می کند
و از تپه سرازیر می شوند
و بعد ، صدایی شوم نزدیک می شود، می درد، می رود
چیزی به این درشتی و تیزی چگونه از پرده ی گوشی به این ظرافت
فرو می رود!
و آنوقت مغز جهنم می شود
و صف، بیست متری از تپه بالا می پرد، در گرد و غبار لحظ های
معلق می ماند
و بعد به سرعت به سوی زمین کشیده می شود
جوانان ده ما با هم چال شده اند
صف بعدی، از کنار توتستان شما با وقار جوان حرکت می کند
مدافعان تو اینانند، خوزستان
در پشت تپه ها و روی رود و داخل ساختمان های شرکت، در دهات
جنوب و کلبه های عرب
فیلم جنگ بازی می شود
بعد ها، جنگ واقعی تر می شود
کلاهی دست باف بر سر
ژ – 3 بر پشت گردنش، انگار ضلع افقی صلیبی بر دوشش
قمقمه بر روی لگنش، قدری از یک نارنجک معمولی بزرگ تر
و تقاطع قطارهای فشنگ از شانه تا شکم و تا پهلوهایش
و شلوار اونیفورم که تا بالای زانو چیده شده
و پاها که در خزه ی خیس مرداب فرو می رود
و پشه ها که ستاره های دنباله دار روز هستند
و حالا یاد گرفته که از ستارخان هم بهتر بجنگد
شیر تو، خوزستان ! نوش این جوان باد
اگر از مین ها به سلامت بگذرد، اگر زنده بماند
و بعد می آموزند که به جای پیرمردان داوطلب، برای انهدام مین ها
فن دیگری به کار گیرند
گلّه های الاغ های جنوب را به روی میدان های مین یله می کنند
در برابر صداهای شوم راکت ها، بمب ها و توپ ها، انفجار هر الاغ از
صدای بشکن بلندتر نیست
و آنگاه خیز برمی دارند به جلو
الا غهایی که از وحشت رم کرده اند یا مانده اند، بر بالای تپه
می ایستند
با گوش های بر افراشته و عرعرهایی که کسی نمی شنود
به هزار کلک الاغ ها را جمع می کنند
از کنار دیوار راه می روند
کفش کتانی یا گیوه به پا، و یا پا برهنه
و قدم های کوتاه و بلندشان در تضاریس گل و آب، منعکس
گرچه آفتاب عمق زمین را می پوساند
و آب نزدیک است جوش بیاید
مارها در این نقطه از وحشت خمپاره ها دررفته اند
در این جا پرنده هم صدای « راکت »را می شناسد
و جوان سرش را می دزدد، می دود، قیقاج
در اطرافش انگار گلوله ها هستند که جا خالی می کنند
انگار به تصادف زنده است، ولی فن جنگ را که یاد گرفتی به قصد
زنده ای
درست در وسط مرداب کم عمق می افتد
سرش تا زیر چشم هایش از زمین بلند است
وشماره ی 26 روی سلاحش خوانده می شود
و حشرات، پروانه ها، و خزند ه هایی که نمی شناسدشان،در اطرافش
می لولند
انگشت بر روی ماشه، با ذهنی متمرکزتر از ذهن یک عاشق
یا ذهن میکل آنژ، موقع کار بر روی چهره ی عیسی بن مریم
روبرو را می پاید
خوزستان !
دوست واقعی تو اوست
دشمنان واقعیات را نشانش بده !
از پشت سر صدایی می آید:
«بدو !بدو!»
از میان درخت هایی که اگر او نبود، حتماً از آنِ« وان گوک »بود،
می دود
انگار بخشی از رنگ های دیوانه ی آفتاب زده است
انگار روی بوم می دود
می ایستد، گوش می دهد
- آهو را دیده اید که چگونه به صدای مشکوک گوش می دهد-
شکارچی او، فیلی است با پاهای قیچی
تانکی است که خرناسه می کشد، زمین را قیچی می کند، می آید
دیوار را اندازه ی هیکل خود خالی می کند، نزدیک می شود
«منفجر کن !»
و دود آسمان را پر می کند
توپی که می افتد، گل و لای رود را بر روی درخت های سه چهار
ساله پرتاب میکند
« بدو !بدو !بدو!»که ستاره می بارد
«مسلسلت مانده! ورش دار !»
خوزستان !
مدافعان تو ایناند
و مردمی که از شهرهای ویران خارج می شوند
با قایق، الاغ، تاکسی، قطار، اتوبوس، شتر
از بره ها و گاوها و خانه ها و آد مها، هر آنچه را که مانده است،
می برند
و صدایی که می گوید :« مسلسلت مانده! ورش دار! »
و در دور دست، دختری رخت های مانده را شسته است
رخت ها را روی بند پهن می کند
و هلی کوپتر که می نشیند
باد آنچنان شکل لباس های روی بند را هذیانی می کند
که انگار چشمی حشیش زده منظره را تماشا کرده است
مردی بر روی تپه نشسته است. می گوید:
«ما یملک من غم من است
شش بچه که در زیر آوار می پوسند
زنم که دختر عمویم بود، منفجر شده است
حرف نمی توانم بزنم. بو خفه ام می کند»
حتی « دانته »هم اینقدر شبیه « دانته »حرف نمی زند
انگار دو گونه را از داخل دهان به یکدیگر دوخته اند
گونه هایی از این فرو رفته تر در صورت هیچ زنی ندیدم
بر روی تل خاک، زن و مرد نشسته اند، گریه می کنند
در این جا عربی زبان فصاحت نیست، تدبیرِ مصیبت است
«بدو!بدو!بدو!»که ستاره می بارد
«به چادرها برس!برس !»
در آهنی تیر باران شده، سوراخ نشده، سقوط کرده، ولی فقط
یک قدری
انگارمردی است که پس از سکته ی قلبی، لباس های قبلی اش را پوشیده
در باز نمی شود:«از کنارش برو تو! مسلسلت را بردار! لازمش
داری!»
سیگارم را روشن کن! هنوز عادت نکرده ام که فقط یک چشم
داشته باشم!»
«بیا! این هم آتش! مسلسلت را بردار! »
چرا چهره های رنج کشیده این همه اصالت دارند؟
« عیسی »،« حسین » ،« داوینچی » ،« داستایوسکی » ،« مادرِ » ،
« گورکی »
و زنی که زور می دهد تا بچه اش به دنیا بیاید
و همه چیز نشان می دهد که سرِ زا خواهد رفت
این چهره ها به ذات انسان نزدیک ترند
لوله ی تانک، درگل فرونشسته
درپشت کیسه شنی، جسدی چمباتمه زده
چقدر صورتش اصالت دارد!
دهقان مکزیکی نیست که« ریورا » نقاشی کرده باشد
صورتی از ده شماست
آیا بشریت از این نقطه به جاهای دیگر رفته است؟
وقتی که سه نارنجک با هم در آشیانه ی مسلسل می افتند
اجساد، علاوه بر متلاشی شدن، کج می شوند
در حالت زنده، سر از بدن، این همه فاصله ندارد
مثل اینکه گردن کش آمده، طولانی، کج و فنری شده است
وکمر، هرگز تا این حد به دور خود نمی پیچد
و سر، این همه راحت، هرگز روی سنگ نمی خوابد
«کلاهخودش را بردار، لازمش داری !»
سگ هایی که اجساد شهرهای خوزستان را پاره پاره کردند، در آن جا
کشیک می دهند
شهرها را ویران کرد ه اند
ولی هیچ کس خاک را ویران نمی تواند بکند
آبادان را دیگران ساختند، ویرانش کردند
خرمشهر را ساختند، ویرانش کردند
خود بسازید تا ویرانش نکنند!
فقط خاک ابدی است، فقط انسان ابدی
فقط مبارزه ی شورِ هستی با کشش مرگ ابدی است
خوزستان!
شهرهای جهان را چراغان کردی!
آمدند، ویرانت کردند!
تیره و تارت کردند!
کفن آنچنان سفید است که از پشتش چشم های سیاه شهید به چشم
می خورد
« چشم هاش را ببند! »
«نه! بازش زیباتر است! »
« کسی که دیگر نخواهدش دید! »
«از کجا معلوم ؟»
خوزستان! تو شهیدی هستی با چشم های باز مشکی
« دارسی »تو را در کفن پیچید، با چشم های باز مشکی
از پشت کفن چشم هایت برق می زند
بلند شو، راه بیفت
«از کجا معلوم؟ از کجا معلوم که صدایت را بشنود؟ »
مسلسلت را بردار، خوزستان! مسلسلت را لازم داری!
از کجا معلوم که نشنود!
چرا مرا خفه کرده اید؟ از کجا معلوم که شهیدان عالم صدایم را
نشنوند؟
ای جوان زیبای شهید شده در سپیده دمان!
پیچیده در کفن نرم سپیده دمان!
از کفن بیرون بیا!
مسلسلت را بردار!
ای قربانی ایثار سراسری خود شده! ای جوان!
مسلسلت را بردار!
از کجا معلوم که صدایم را نشنود؟
وه، که چه لحظات زیبایی گه گاه به دست می آید!
جنگ، لحظه ای می ایستد
تانک ها و کامیون ها در کنار بره ها توقف می کنند
بره ها گو ش های بلندی دارند
چوپان از تماشای چرخ های بزرگ کامیون لذت می برد
ای جنگ، جاودانه بایست!
غذای مختصر، جانماز، ژ- 3 این ورِ مُهر، و قبله گو هرجا که باشد
و بعد، چلاندن لباس های خیس در کنار رود
و لبخند
و ناگهان همه چیز دوباره به راه می افتد
تفنگ به دوش، کودکی به بغل
«بدو! بدو! بدو! »که از همه جا در روز روشن ستاره می بارد!
خوزستان!
مدافعان تو اینانند!
ای جنگ، جاودانه بایست!
خوزستان!
شیر سیاه تو ارزانیِ شیران جوان خاک باد!
بمب که در خوزستان می افتد، حجله ها بر سر کوچه های ایران
شعله می کشند
بمب که می افتد، فرودگاه های ایران،
غربال جسدها را بین گورستان های شهرها قسمت می کنند
«سبز خواهم شد می دانم می دانم .»
بعضی از جسدها را در تو می کارند، خوزستان!
و بعضی ها را از تو به بیمارستان ها و گورستان های ایران صادر
می کنند
راه ها بند می آید
آژیر آمبولانس ها به گوش می رسد
خوزستان!
برای کشف مجدد اعماق تو، در هر وجب خاکت یک جوان
می کاریم
حالا تو زمین ما هستی
حالا تو گورستان ما هستی
حالا تو مرگ ما هستی
و جنگ ادامه دارد
حالا تو جوان ما هستی
حالا تو جوانی ما هستی
ولی صدای مرگ جوان تو به شمال تهران نمی رسد
بمب در شمال تهران نمی افتد، و اگر بیفتد فقط تماشا دارد
صدای مرگ به صاحبقرانیه، فرمانیه، زعفرانیه و در بند نمی رسد
و ویلاهای شمال مصون مانده اند
از خلال برگ های بهاری تو در مازندران
بدنه ی مرمرین و یا چوبیِ ویلاهای مقاطعه کاران و مدیران کل،
بفهمی نفهمی، به چشم می خورد
در پشت پرد ه ها گرگ و میش و سگ و گربه با هم عشقبازی
می کنند
و«فریدون »خان بطری را از زیر میز در می آورد
صدای ریختن «اسکاچ »روی یخ اشتهایش را باز می کند
و گرچه اگر یک«تنیس »و «سونا »روزنرود، نقرسش عود می کند
شوفر آقا پیاده می شود تا شانه های تخم مرغ را پشت ماشین بگذارد
«پارسال دلار بیست تومان بود، حالا سی و هشت تومان شده! فردا
به صد تومان هم خواهد رسید!
و تازه می خواهند اجاره ها را بالا نبرم
هوا را هم کوپنی بکنند
من یکی ککم نمی گزد
آدمی نیستم که تو صف بایستم
به من چه که جنگه؟
می خواستن از اولش شروع نکنند!»
و جوان ما در خوزستان می میرد
و در الهیه و دروس، باد از میان شاخه های تازه گل کرده می گذرد
انگار انگشتی چوبین به سرعت به پهلوی نهال های جوان کشیده شده
و صدای آب، خواب بعد از ظهر را مطبوع تر می کند
قمار در پشت کرکره های کشیده و اتاق های پر دود تا سپیده دم ادامه
می یابد
و«فریدون »خان ورق را که می کشد، می گوید:
«یک موی کثیف شاه را با هزار قبضه ریش بلند عوض نمی کنم !»
و انگار مسئله از آغاز سر همین قضایا بوده است!
یک برادرش در یکی از تیمارستان های جنوب فرانسه بستری است
«راستی قیمتِ فرانک چطور است؟ »
برادر دیگرش را دزدکی داخل آدم های معمولی در بهشت زهرا
خاک کرده اند
قصد دارد شش ماه بعد، تیمسارِ شاه را جزو شهدای خوزستان جا-
بزند
می گوید و می خندد « بی هوده شهید نداده ایم !»
«فریدون »خان به بلوف زدن عادت دارد
و از خاطرات چرچیل سخت لذت می برد
و تیمسار، موقعی که زنده بود، حکیمانه داد سخن می داد:
«جنگ فقط پیشروی نیست. عقب نشینی هم هست!
گویا این ها همینطور الله اکبر می گویند و پیش می روند. به همین
دلیل این همه کشته می دهند!»
و یک نفر می گوید:«ولی تیمسار،آمریکا هم ساکت ننشسته!»
تیمسار می گوید «آن مسئله دیگری است. خواهش می کنم مثل
تلویزیون حرف نزنید!»
و انگار مسئله کشش جوان به سوی مرگ با این فورمول ها حل
می شود
نه!مرگ در میان ماست
ما را به جلو می راند
خوزستان را به جلو می راند
مرگ مضمون هستی نسل های ماست
انفجاری بزرگ که از اعماق شکفته است
نفَسی مشترک که بر چهره ی جوانان جهان می دمد
و جنگی است که ادامه دارد
در پشت جبهه و در جبهه، بین پدر و پسر، مادر و دختر، شمال و
جنوب، تیمسار و سرباز، و زمین وآسمان
نفَسی مشترک بر چهره ی اسماعیل های جوان می دمد
و پیش از آ نکه قوچ برسد، ابراهیم تیغ را کشیده است
و شاعری که معنای این شهادت را نداند، مُرده به دنیا آمده است
آه، اسماعیل، برادر من!
نه سطح بلکه شطح
نه جوبار بلکه شط
شطی از شطح از من می گذرد تا من جانی جوان پیدا کنم
سائق مرگ چون شطی از شطح من جاری است
سرود جان جانان جهانم را سر خواهم داد
بشنو اسماعیل، برادر من!
من امید به روزهای بهتری دارم
هر دو سوی ایثار را می بینم
می گویم:
سقوط سرخ سیاوشان معصوم فراموشمان نخواهد شد
سقوط سرخ سهراب های معصوم
سقوط سرخ اسفندیار های معصوم
در کنار سقوط سرخ اسماعیل های معصوم فراموشمان نخواهد شد
پچپچه های یَل هامان را به هنگام افتادن
در کنار شیون های مادرها در گورستان ها
خواهیم شنید
صداهای گمنامان را در کنار صداهای نامداران
خواهیم شنید
وقتی که تک تیرها را در سپیده دمان
در کنار مناجات ها و تکبیرها خواهیم شنید
قلب هامان از غم منفجر خواهند شد
سنگ های گورها را خواهیم شمرد
و خواهیم گفت اگر این ها تمامی سنگ ها هستند،
پس هم هی مرده هامان در کجا هستند؟
خاک را در آغوش خواهیم کشید
و آ نگاه نهیبی از جسدهای برهنه شده، با دنده های برشته شده در
زیر ستاره های سوزان
خواهیم شنید
غم های مادرهای ساکت را
در کنار غم های مادران مویه گر
به روشنی خواهیم شنید
مردگان را از یکدیگر جدا نخواهیم کرد
که اگر ما هم جدا کنیم، خاک و تاریخ جدایی را نخواهند
خواست
به چشم خود خواهیم دید که سروهای آزاد هر دو سو به هم سلام
می کنند
و صدای سلام را با گوش جان خواهیم شنید
صورت های جوان هامان فراموشمان نخواهند شد
عینک ها را از صورت همه ی شهدا برخواهیم داشت
وصدای بوسه های هر دو سو را، نه در خواب، که در بیداری
خواهیم شنید
حفره ها، حجر هها، چا ه ها و جنگ ها را خواهیم کشت
و همه ی فرزندانمان را به دور یک سفره خواهیم نشاند
و صدای آشتی شباب را از دور کاسه ی غذایی مشترک
خواهیم شنید
آه، ای اسماعیل! پسر آدم، پسر ابراهیم، پسر نیما، پسر دامغان،
پسر رستم، پسر ایران!
ای پسر خانه های اجاره ای در تهران، ای پسر تیمارستان های
جهان!
ای پسر گورستان، خوابیده در کنار پسرهای دیگر!
مرده ای و نمی شنوی چه می گویم
اگر بگویم بهار، می گویی من مرد ه ام
اگر بگویم خدا، می گویی من مرد ه ام
اگر بگویم مرگ، می گویی مرگ مسئله مردگان نیست، من
مرده ام
اگر بگویم شهادت، می گویی من مرد ه ام، شهادت در این ور خط
معنی ندارد
جنونت اجازه نداد بدانی که در انقلاب چه می گذرد
سکته ی مغزی اجازه نداد بدانی که در جنگ چه می گذرد
و حالا هم مرگت اجازه نمی دهد بدانی در مرگ چه می گذرد
من هم نمی دانم چون نمرد ه ام
باید بمیرم تا بدانم که در مرگ چه می گذرد
و آنوقت در آن ور خط هستم، و مرگ برایم مفهومی ندارد
من تو را شهید می خوانم
تو با شهادت تدریجی مردی
شهادتت پنجاه و پنج سال طول کشید
روزی استخوان هایت را به خوزستان خواهم برد و در آن جا خاکت
خواهم کرد
بگذار یک نفر را هم یک شاعر، شهید بخواند
حتی اگر او شهید نشده باشد
من امید به روزهای بهتری دارم
قسم به چشم های سرخت که آفتاب روزی بهتر از آن روزی که
تومردی، خواهد تابید
وقتی که تو را تشییع کردند، من در زیر خاک سفر می کردم
بهار بر سر قبر تو خواهد آمد، حتی اگر من نتوانستم سر قبر تو
بیایم
امید به روزهای بهتری دارم
وطن را تو یافتی اسماعیل
وطن خاکی است که تو را در بر گرفته است
من امیدهایم را از این سوی زمین به آن سویش بردم
و نیز به اعماق زمین
هرکسی باید سهم خود را بپردازد
من نیز چنین کردم
تا از زبان، وطنی برای دربدری هایم بسازم
حاسدان فرومایه خار در پایم کردند
اما کسی که به دست خود دشنه در قلب خود کرده است، از
خار و خاشاک چه باک دارد؟
زمانی زیبایی عشق را درک کردم
که از اعماق زمین، در میان کابوس هایم
ابروی یارم را بر لب چاه دیدم
ماه هرگز این همه به من نزدیک نشده بود
یاد گرفتم که بی تکلف کلمات را به هم نزدیک کنم
در سایه ی یارم بنشینم
و از سکوت بخواهم که سرودش را سر بدهد
آیا ققنو س های جوان از خاکسترم سر بر خواهند کشید
تا ستارگان آسمان را باج بگیرند؟
نمی دانم
ولی می دانم که یغما شده ای چون من به آسانی تسلیم نومیدی
نمی شود
دیگر چیزی ندارم که به یغما برود
وانگهی
کسی که گونه بر گونه ی زیبایی ماه سوده باشد
- و پس از اینهمه دربدری-
یاد می گیرد که آسان بمیرد
وقتی که مرگ این همه آسان باشد
چرا بر روی خاک نومید باشم؟
ما در برابر گورستان ها صف کشیده ایم
معنای لحظه ی حاضر را می فهمیم که به صراحت می گوید:
«حتی اگر در این لحظه که من هستم شما همه بمیرید، باز هم من
گذرا هستم!»
پس چرا، چرا استخوان های خست همان مأیوس باشند؟
قلبی به بزرگی طشت خونین خورشید دارم
که آن را به آینده تقدیم می کنم
حتی اگر فردا
خود اسماعیل دیگری باشم
اما من وظیفه ای دارم اسماعیل !
باید سرود جان جانان جهانم را سر دهم
حال که من این شعرم را می نویسم
شاعری در پشت سر من ایستاده است
شاعری که من و شعرم را با هم مثل شعری می سراید
اوست که شاعر بزرگ است
مثل فردوس در پشت سر«آدم » است
زبانی است در بوته ی آتش
مثل جبریل است که قاری و راوی نخستین است
مثل رستم است که فردوسی و شاهنامه را با هم می سراید
مثل شمس است که مولوی را می رقصاند
مثل پیر مغان که حافظ و شعرش را با هم می گوید
نمی شناسمش
ولی یقین دارم از من بزرگ تر است
دایره ای عظیم است که محیطی وسیع تر از جام چهره ی من دارد
مثل «رینگ » به اطراف یک مشت زن
مثل تشک که وسیع تر از اندام کشتی گیر است
مثل شولایی از کهکشان ها بر دوش من
آن شاعر بزرگ را عبادت می کنم
رابط من با آخرت شاعران بزرگ است
مثل آهنگسازی که موقع آفریدن آهنگ، آن را ضبط می کند
و ناگهان موقع باز شنیدن نوار، می بیند موسیقی دیگری را هم
ضبط کرده است
یک موسیقی بزرگ تر از موسیقی خود او، ولی مربوط به آن
که مثل سائق شطح مرگ در هستی حضور می یابد
و رابط او با موسیقی کهکشان ها می شود
مثل هم هی مرگ ها و زندگی ها، و زندگی ها و مرگ ها، که با هم در
آینده میعاد دارند
و معاد شعر و شاعر در آنجاست
من این را گفتم
و این را هم بگویم:
شعر زیبا شدن شاعر به سوی کلمات است،
وقتی که آسمان کهکشانش را بر روی کف دست آن کسی که
من دوستش دارم، می بارد
وقتی که خروس جنون از اعماق صبحِ رؤیا
بانگ «برخیز! » می زند
و من بلند می شوم، نگاهش می کنم، غسل می کنم تا شعر عاشقانه
بگویم
شعر عاشقانه هم شهید است
چرا که قلمروش کشتارگاه بوسه هاست
شتابزده می بوسمش، می ترسم زمان بگذرد، خوب نبوسیده
باشمش
اقبال! سرنوشت! تصادف! زمان!
کمکم کنید تا بمانم، تنها لمحه ای دیگر، یا هزاره ای دیگر
در تقاطع مهتاب های پیشانی اش در نور
در کنار رواق گونه هایش
خم شده از پنجره های باران زد هی جعد گیسوهایش
می خواهم ابدیت را جسته باشم
روح روح روح
زمان زمان زمان
رؤیا رؤیا رؤیا
هم هی مجردهای جهان را در پیاله ای می ریزم و پیاله را سر می کشم
تا معشوقم ممکن شود
ای ناممکن، ممکن شو!
ای رؤیای مکرر، ای بارقه ی اتاق های تو در تو
اسطوره ی ستاره ی سبز
ستاره ی هزار پر
بیدار شو! بروی ! برون آی از من خفته ی جان من و جان جهان!
شانه هایم عطش بوسه های تو را دارند
غافلگیرم کن!
جوانم کن!
زیر و رویم کن تا از پهلوی پُر ترانه ی تو زاده شوم!
هم هی غمم را بکش!
مرا بر روی خنجری شاد برقصان!
ای رقص جان و جانان
مرا بخندان
می خواهم برای آینده ی جهان و زبان آواز بخوانم
ای معشوق!
مادرِ شهرهای مسکینانی چون من باش!
مگذار من به حنجره ی عاشقان خیانت کنم
سنگفرشی از دست های تغزل را زیر پایم بگستران
عطر خلوت خلود باش
وقتی که من بوسه ی نامرئی را می بوسم
من زاد ه ام تا برقصم
مرا بر نوک خنجر غزل بنشان!
بر تارک آن صیقل بی پایان مرا برقصان!
ای اسطوره ی ستاره ی سبز
ای محال صادق
ممکن شو!
ای گذشته بگذر تا من عطر آینده را به صدا در آورم!
جان جانان جهان، جانم باش!
ای سیب سرخ بر عطر بشقاب پرنده ی عطر ازل درفردای ابد
ای زیبای مسکن مسکینی چون من
ای جولان لب های جادو
ای خانه ی بود و نبود
ای سینه ی عشرت باغ جنان
و جنون
ای سُرورِ عاج شتابناک عطر
ای کوزه ی گریز بر بام کوهستان بهار
آینده
ای زمانِ پس از رحلت زبان
زن!
مرا از نو بزای!
و روی زانویت مرا بنشان!
و گذشته بودن مرگ را
به من بیاموز
اسماعیل دیگر و دیگر و دیگر
سر بر روی سنگ بگذار
نترس!
قوچ عصر نو از ناکجای ناگاه عطا می شود
جان جانان جهان، جانم باش!
جان جانان جهان، جانم باش!
جان جانان جهان، جانم باش!
بهمن 60 – فروردین 61 – تهران
