اعتراضات اخیر در آمریکا که به جنبش وال استریت(Wall Street Movement)معروف شده است، پدیده نوظهوری نیست و برخلاف ذوق و شوق عده ای به معنای مرگ سرمایه داری نیز نیست. سرمایه داری بحران های جدی تری را پشت سر گذاشته است و علیرغم تحلیل و علاقه مخالفان آن هم چنان زنده مانده است، چه رسد به جنبش های طبقه متوسط که هیچ گاه عمق ایدئولوژیک نداشته است. مخالفت ها و مشکلات اخیر آمریکا مقطعی است و چون اساس نظام سرمایه داری را نشانه نگرفته است، پس از مدتی فروکش خواهد کرد، همچون اعتراضات و شورش های دهه 1930 که گرچه تغییراتی را در نظام لیبرالی به وجود آورد اما شاکله اصلی نظام سرمایه داری باقی ماند. حال با این سوال مواجه می شویم چرا با وجود مخالفت ها و اعتراضات دوره ای، سرمایه داری هم چنان با قوت و قدرت باقی مانده است و زنده؟ پاسخ آن این است که اصل سرمایه داری ریشه در جان انسان ها دارد. سه مولفه اصلی سرمایه داری عبارتند از: یک: مال اندوزی دو: جان دوستی و سه: قدرت طلبی. حال چه کسی می تواند ادعای مرگ سرمایه داری را داشته باشد. کسی که چنین ادعایی کند باید پیش از آن ثابت کرده باشد که انسان ها عاری از این سه مولفه هستند و از آن جایی که این ادعا هیچ گاه و به هیچ طریقی اثبات پذیر نیست، پس مرگ سرمایه داری هم توهمی بیش نیست. بنابراین سرمایه داری شاید با تغییراتی همراه باشد، اما اصل آن ثابت خواهد ماند. در جنبش وال استریت نیز اگر توجه کنیم درمی یابیم اعتراض کنندگان مشکلاتی با برخی از قوانین و بعضی از سیاست های جاری دارند، از جمله افزایش مالیات ها ولی کمتر گروه و دسته ای هست که ادعای تغییر نظام را داشته باشد. گروه های معترض خواهان اصلاح برخی از قوانین هستند. قوانینی که زندگی عمومی برخی از شهروندان آمریکایی را دچار مشکل کرده است. این خواسته ها چه نسبتی با تغییر کلی نظام سرمایه داری دارد؟ در کدام یک از شعارهای آن ها دیده اید که معترضان مبانی تمدن آمریکایی را نفی کرده باشند. تمدنی که مبتنی بر آزاد اندیشی و آزادسازی های اقتصادی است.
همانطور که اشاره شد هر بحرانی را که نظام های سرمایه داری پشت سر گذاشته اند، به تبع آن تعدیل ها و تغییراتی منطقی داشته اند که در عین حفظ اصل نظام سرمایه داری، مشکلات خود را شناسایی کرده و آن ها را ترمیم کرده اند. به عنوان مثال در بحران های گذشته، بواسطه برخی از مشکلات مدل دولت های رفاهی به میان آمد. دولت های رفاه در واقع ترمیم و اصلاح مشکلات و معضلات نظام سرمایه داری بود. یکی از نظریات مطرح ترمیمی، نظریه کینز بود. نظریه ای که معتقد بود دخالت دولت بیشتر باید شود و دولت وظایفی در برخی حوزه ها به عهده گیرد. بر اساس این نظریه و نظریات بعد از آن، دولت تعهدات بیشتری پیدا کرد تا فشار بر روی طبقات متوسط وضعیف جامعه کاهش یابد. به عبارتی بحران و اعتراضات منجر شد به یک راه حل تازه، اما راه حلی که در دل نظام سرمایه داری قرار می گیرد. بعد از نظریه دولت رفاه، نظریات نئولیبرال ها حاکم شد که محدودیت های سرمایه داری را برداشتند اما باز شاهد محدودتر شدن دولت ها بودیم. یعنی مدام کشاکشی بین دموکراسی، مساوات و سرمایه داری برقرار بوده است و هر بار وزن یکی بیشتر می شده، اما هیچ گاه، هیچ یک به کلی تعطیل نشده اند و هیچ یک نتوانستند به کلی دو مولفه دیگر را از صحنه به در کنند. به وجود آوردن تعادل بین این مولفه ها نیز وظیفه دولت است. به همین دلیل گاه کوچک می شود و گاه گسترده می شود. به همین دلیل گاهی مداخله اش را بیشتر می کند تا روابط را تنظیم کند و در مواقعی دیگر نقش خود را به حداقل می رساند تا تنظیمات صورت گرفته، به هم نخورد. به طور کلی دولت در نظام های سرمایه داری وظیفه اش تهیه نقشه راه است و این نقشه متناسب با شرایط و بحران ها تنظیم می شود.
در پایان باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که اگر صحبت از زنده بودن همیشگی سرمایه داری می کنیم، تفاوت آن را با لیبرالیسم نادیده نگیریم. گرچه سرمایه داری و لیبرالیسم در بسیاری از شاخصه ها مشترکند، اما اساس سرمایه داری غیر از لیبرالیسم است. لیبرالیسم تفکری است که معتقد است باید به همه آزادی داد تا همگان از آن متنفع شوند و تفاوت ها برطرف شود. اما در مقاطعی این اتفاق افتاد و تفاوت ها به قوت خود باقی ماند. به همین دلیل بود که نخبه گرایان و طبیعت گرایان گفتند تفاوت بین انسان ها گریزناپذیر است و بالاخره نمی توان تفاوت ها را به کلی از میان برد. اما سرمایه داری همانطور که در بخش نخست آمد با اساس صفات و طبیعا انسان آمیخته است. مگر هر انسانی از هر فرصتی بهره نمی گیرد جهت مال اندوزی یا قدرت طلبی؟ یا کدام انسانی را سراغ دارید که جان برایش عزیز نیست؟ بنابراین حساب سرمایه داری را باید از مشابهانش همچون لیبرالیسم جدا کرد.
منبع: هفته نامه آسمان –ـ شماره دوم(دوره جدید)