رابین وایت
آیت الله العظمی حسینعلی منتظری به عنوان یک روحانی مخالف در ایران شناخته می شد. او در ابتدا حاکمیت خودکامه شاه را به چالش کشید و سپس با انقلابی به مقابله برخواست، که خود در پدید آمدنش سهیم بود. سؤال بزرگ اکنون در تهران این است که آیا مرگ ناگهانی وی ناشی از علل طبیعی، رویاروئی بزرگتری را میان رژیم و جنبش سبز مخالف دولت رقم خواهد زد یا خیر؟
منتظری که در سن 87 سالگی در شهر مقدس قم درگذشت، یکی از معدود آیت الله العظمی های موجود در اسلام شیعه بود. انتقادات صریح او که زمانی به عنوان جانشین آیت الله العظمی خمینی بنیانگذار انقلاب ایران منصوب شده بود، به جنبش سبز اعتبار بخشید و حاکمیت خودکامه ای را که در دست روحانیونی با رتبه پائین تر از او قرار داشت، خشمگین و غضبناک کرد.
منتظری به دنبال انتخابات بحث انگیز 22 خرداد، پیروزی محمود احمدی نژاد را علناً زیر سؤال برد و به نیروهای امنیتی کشور هشدار داد که باید در قبال رفتارشان با معترضان، در پیشگاه خدا پاسخگو باشند. منتظری در نامه عمیق و مهم اخیر خود به جمعی از روحانیون و روشنفکران ایران نوشت: «هدف انقلاب تنها عوض کردن نام ها و شعارها و سپس اجرا کردن همان سرکوب ها و آزارهای متداول رژیم قبلی نبود. همه می دانند که من مدافع دولت دینی هستم، البته نه به شیوۀ فعلی آن. تفاوت در این واقعیت نهفته است که من می خواستم مردم، خود ولی فقیه را انتخاب کنند و بر کار او نظارت داشته باشند… اکنون شرمسارم که زیر این عنوان، استبداد حاکم شده است. چیزی که اکنون شاهد هستیم، دولتی تحت نظارت های نظامی است و نه دولتی تحت نظارت ادیبان و روشنفکران.»
تحول منتظری، تمثیلی از خود تجربه انقلاب و مهر تأییدی بر شکاف موجود میان روحانیون است. شائول بخاش نویسنده کتاب سلطنت آیت الله ها، می گوید «منتظری کار خود را مانند یک رادیکال و معمار اصلی نظام دولتی که بخش اعظم قدرت را در اختیار رهبر عالی قرار داد، شروع کرد. او در دهه 1980 حامی جنبش اسلامی جهانی، گروهی که خود را متعهد به صدور انقلاب ایران می دانستند، نیز بود. فرزند وی محمد، در لبنان به همراه جنبش آزادی بخش فلسطین دوره می دید.
با این حال، منتظری در دهمین سالگرد انقلاب ایران جرأت انتقاد از رژیم به دلیل عمل نکردن به قول ها و آرمان های اولیه را یافت. او اعدام های فله ای مخالفان را محکوم کرد و از دولت خواست «اشتباهات گذشته» را جبران کند. منتظری پس از صدور فتوای خمینی برای کشتن سلمان رشدی نویسنده کتاب آیات شیطانی، هشدار داده بود: «مردم دنیا به تدریج به این نتیجه می رسند که کار ما در ایران، تنها کشتن مردم است.»
بخاش افزود: «او بعداً در زندگی اش به مدافع حقوق شهروندی تبدیل شد، چیزی که در اولین سال های انقلاب با بی توجهی وی مواجه شده بود.» او از همه چیز، آزادی مطبوعات گرفته تا آزادی بیان، را مورد حمایت قرار می داد.
منتظری به دلیل صریحه الهجه بودنش، از سال 1997 به بعد تحت بازداشت خانگی زندگی کرد. مدرسه دینی او را نیز تعطیل کردند. دفتر او گاه و بیگاه هدف حمله قرار می گرفت، متعصبان بر روی دیوار خانه اش می نوشتند «رافضی زمانه» و نگهبانان نیز مانع از تماس وی با دیگران می شدند. از سال 2000 بود که وی با استفاده از اینترنت، به خارج از سلولش دسترسی پیدا کرد و با سایر روحانیون و حامیان قواعد خود ارتباط برقرار کرد.
با درنظر گرفتن رتبه بالای دینی و دیدگاه های صریح آیت الله منتظری، جای تعجب نیست که وی هدف کینه توزی علی خامنه ای رهبری فعلی ایران قرار بگیرد. کریم سجادپور از مؤسسه بین المللی صلح کارنگی می گوید: «وقتی منتظری ادعا می کند جمهوری اسلامی نه جمهوری است و نه اسلامی، خامنه ای واقعاً جوابی ندارد. مواضع او در این حقیقت متجلی شد که مرگش، هزاران ایرانی را به قم جاری کرد. آیت الله العظمی با موجی از احترام در خانه اش روبرو شد و وب سایت های مخالفان از وقوع تظاهرات جدید علیه رژیم در تعدادی از دانشگاه ها خبر دادند. چند فیلم ویدئویی منتشر شده، طرفداران وی را در حالی نشان می دهد که شعار می دهند: «منتظری، راهت ادامه دارد» و «منتظری سبز ما، آزادی ات مبارک».
جنبش سبز با درگذشت وی، یک چهرۀ معنوی را از دست داد. سجادپور می گوید: «درگذشت وی قطعاً ضربه ای برای مخالفان است، اما قاعدتاً نباید بر آینده آن تأثیر شگرفی بگذاد. ضمناً می تواند سبب تسهیل تظاهرات بیشتر شود، خصوصاً با درنظر گرفتن اینکه مرگ وی در ماه محرم رخ داده است.»
سجادپور گفت: «چیزی که منتظری را منحصر به فرد می کند، راستی و درستی اوست. با درنظر گرفتن قدرت و ثروتی که اغلب روحانیون سیاسی ایران به دست آورده اند، تنها عده محدودی از آنها نظیر منتظری دنیا را ترک خواهند کرد: درحالیکه ، مورد احترام مردم باشند و به راستی و صداقت آنها خدشه ای وارد نیامده باشد.»
منبع: تایم- 21 دسامبر
