در هفته گذشته با بالا گرفتن بحث در مورد احتمال ایجاد ائتلاف منطقه‌ای علیه گروه “دولت اسلامی” در عراق، مطبوعات عربی بیشترین تحلیل‌های خود را به نقش ایران در این ائتلاف احتمالی اختصاص داده و تحلیل‌گران عربی به فراخور خط مشی کلی رسانه‌های خود، مواضعی له یا علیه ایران اتخاذ کرده اند.
لینا الخطیب مدیر مرکز خاورمیانه‌ای کارنگی در مقاله خود در سایت این مرکز، دستیابی ایران و عربستان به یک توافق برای مبارزه با “دولت اسلامی” را تنها راه موفقیت هرگونه ائتلافی علیه این گروه می‌داند.
وی نوشت: “انتظار می‌رود که آمریکا بدون موافقت هم‌پیمانان منطقه‌ای خود، هیچگونه مشارکتی در عملیات پیشرفته علیه دولت اسلامی نداشته باشد؛ اما اگر واشنگتن تلاش کند تا ائتلافی بین‌المللی یا منطقه‌ای علیه دولت اسلامی شکل دهد، موفقیت آن مرهون توافق بین تهران و ریاض خواهد بود تا هرکدام از نقش خود در آینده منطقه اطمینان حاصل کنند”.
به نوشته الخطیب “ایران به احتمال زیاد با سناریویی شبیه به عراق در سوریه موافقت می‌کند بدین ترتیب که بشار اسد کنار رفته و فردی دیگر به جای او ریاست جمهوری را بر عهده بگیرد. نباید فراموش کرد که هدف نهایی ایران حفظ اسد نیست؛ بلکه به دنبال حکومتی در سوریه است که منافعش را تامین کند، اما مشکل اینجاست که ایران هنوز هیچ جایگزینی برای اسد در سوریه نمی‌بیند”.
لینا الخطیب معتقد است که “عربستان هم بدون تضمین نقش خود در آینده سوریه و عراق پس از شکست دولت اسلامی، در هیچ ائتلافی شرکت نخواهد کرد و در نتیجه هرگونه فعالیت عملی علیه دولت اسلامی منوط به توافق بین ایران و عربستان است”.
در این شرایط عربستان از روز چهارشنبه میزبان نشستی بین‌المللی برای “بررسی راه‌های مبارزه با تروریسم در منطقه” است. در این نشست که قرار است کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به همراه اردن، ترکیه، مصر و آمریکا مشارکت داشته باشند، هیچ دعوتی از ایران به عمل نیامده است.
مونالیزا فریحه در مقاله‌ای در روزنامه لبنانی النهار نوشت: “هنوز زود است که بتوانیم بگوییم ایران به تلاش‌های آمریکا برای ایجاد ائتلاف منطقه‌ای علیه دولت اسلامی پیوسته است، اما دلایل و نشانه‌های زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد علیرغم عدم مشارکت ایران در بحث‌های مربوط به این ائتلاف، این کشور به تفاهمی با آمریکا برای مقابله با دشمن مشترک دست یافته است. به عنوان مثال شکستن محاصره شهر امرلی بدون مشارکت شبه‌نظامیان شیعه تحت رهبری سپاه پاسداران امکان‌پذیر نبود”.
فریحه می‌افزاید: “ایران گشایش قابل توجهی نیز در قبال عربستان از خود نشان داده است. حسین عبداللهیان معاون وزیر خارجه ایران به ریاض رفته و با وزیر خارجه عربستان دیدار کرد و هر چند که مفاد این ملاقات فاش نشده اما قطعا از یک دیدار عادی فراتر بوده است. در عین حال ایران حسین صدقی را نیز به عنوان سفیر جدید خود در ریاض منصوب کرده که پیامی مثبت برای عربستان در بر دارد. صدقی پیش از این در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی به عنوان دوره‌ی طلایی رابطه ایران و عربستان هم این منصب را بر عهده داشت و بدین ترتیب حسن روحانی قصد دارد تا به طرف سعودی نشان دهد که دوره ویرانگر محمود احمدی‌نژاد و مواضع وی در قبال عربستان خاتمه یافته است”.
با این حال فریحه معتقد است که “همکاری احتمالی بین ریاض ـ واشنگتن و تهران در مبارزه با دولت اسلامی هنوز با مشکلات عدیده‌ای مواجه است که به دیگر پرونده‌های منطقه مانند سوریه، یمن، بحرین و لبنان مربوط است”.
در همین ارتباط، ولید شقیر در روزنامه الحیات نوشت: “ایران تلاش‌های زیادی برای مقابله با داعش در عراق می‌کند. از یک طرف پیشمرگه‌ها را مسلح کرده و از طرف دیگر جلوی تهدید بغداد را گرفته است، اما آمریکا در مقابل تحریم‌هایی اضافی علیه ایران اعمال می‌کند و این نشان می‌دهد که کشورهای غربی به هیچ وجه قصد ندارند مبارزه ایران با داعش را امتیازی برای این کشور تلقی کنند”.
به نوشته شقیر “ایران به دنبال باز پس‌گیری سلطه خود در عراق است و مبارزه‌اش با داعش در همین چارچوب می‌گنجد. تهران مجبور شد تا با کنار رفتن نوری المالکی موافقت کرده و وعده کشورهای عربی و غربی برای تشکیل دولتی ائتلافی در عراق را جدی تلقی کند، اما به خوبی مشخص است که از دید تهران این یک اتفاق گذرا است که می‌تواند آن را کنترل کرده و سیطره خود بر عراق را بار دیگر محقق کند”.
شقیر معتقد است که جنگ با داعش از نظر آمریکا بسیار طولانی خواهد شد، چرا که “همزمان با این جنگ، پرونده‌های دیگری نیز مثل جنگ روسیه در اوکراین و جنگ مستقیم و غیر مستقیم ایران در کشورهای منطقه نظیر یمن ادامه دارد و همین امر باعث تردیدهایی جدی در واشنگتن برای تصمیم‌گیری در مورد داعش شده است”.
در عین حال نظرات دیگری نیز در مورد نقش ایران در مبارزه با داعش در کشورهای عربی وجود دارد. برخی معتقدند که ایران در مبارزه با “دولت اسلامی” راه و روشی دوگانه را در پیش گرفته و قصد دارد از شرایط ایجاد شده به سود خود بهره‌برداری کند.
بشیر هلال در روزنامه الحیات نوشت: “یک روز پس از آنکه ارتش عراق با کمک حملات هوایی آمریکا موفق شد شهر امرلی را از دست داعش آزاد کند، ایران اصرار داشت تا ثابت کند آمریکا هیچ نقشی در این زمینه نداشته و کشورهای غربی سعی دارند پیروزی ارزشمند کسب شده را به سود خود مصادره کنند. این قبیل موضعگیری‌ها نشان می‌دهد که ایران باور دارد آمریکا به شکل مستقیم در شکل‌گیری داعش نقش داشته و فضا را برای تحرک آن مهیا کرده است”.
به گفته هلال “ایران سال‌هاست که به شکل مستقیم و غیر مستقیم مشغول مذاکره و همکاری با آمریکا در منطقه است و از متهم کردن آمریکا و استمرار در دشمنی با این کشور اهداف مشخصی دارد. ایران به این ترتیب قصد دارد تا دشمنی با آمریکا را بهانه قلع و قمع داخلی قرار داده و در عین حال این دشمنی را به ابزاری برای تهییج هواداران خود تبدیل کند و همزمان نه تنها نفوذ خود در منطقه را گسترش دهد، بلکه پایه‌های نظام تئوکراتی و تمامیت‌خواه خود را مستحکم‌تر کند”.
هلال همچنین معتقد است که “ادبیات تند تهران نمی‌تواند این حقیقت را مخفی کند که تهران به تنهایی قادر به مبارزه با داعش نیست و چاره‌ای ندارد مگر اینکه با ائتلاف آمریکایی ـ منطقه‌ای علیه داعش همراه شود و دست از سیاست “یا همه یا هیچ” بردارد تا در نهایت راه‌حلی پیدا شود. ایران ضعیف‌تر از آن است که بتواند شرط و شروط خود را به دیگران تحمیل کند و در عین حال آن اندازه نیز عاقل نیست که درک کند رفتار مخرب نباید داشته باشد”.
امیل خوری تحلیلگر لبنانی روزنامه النهار اما با نظریه ایران در مورد داعش و فعالیت‌هایش در عراق تا حدودی موافق بوده و با ذکر شواهدی بر این نکته تاکید دارد که حضور داعش، کشورهای منطقه را در برابر دو راهی تجزیه یا فروپاشی حکومت‌های سنتی قرار داده است.
به نوشته الخوری، تفاهم بین واشنگتن ـ ریاض و تهران برای مبارزه با داعش عملا ایجاد شده اما هر کدام از سه طرف در این تفاهم به دنبال اهداف خود هستند.
داوود البصری تحلیلگر عراقی در روزنامه السیاسه کویت در مثالی برای اهدافی که ایران در عراق دنبال می‌کند، نوشت: “مشکل خطرناک در تعیین حیدر العبادی به عنوان نخست‌وزیر عراق اینجاست که وی قصد دارد هادی العامری را به عنوان وزیر دفاع تعیین کند. العامری رهبر گروه بدر و درجه‌دار سپاه پاسداران ایران و یکی از سرسخت‌ترین پیروان آیت‌الله خامنه‌ای است و بدین ترتیب ایران با در اختیار گرفتن وزارت دفاع، عملا به شکل مستقیم عراق را تحت اشغال خود درخواهد آورد”.
البصری موضعگیری آمریکا در قبال تحرکات ایران در عراق را بسیار عجیب توصیف کرده و نوشت: “امثال هادی العامری مانند میخی عمل می‌کنند که ایران در زمین عراق کوبیده و به این ترتیب باب جدیدی را برای تامین منافع مشکوک خود در منطقه باز کرده است”.