شدت آلودگی هوا در تهران و دیگر شهرهای کشور، کنشگران مدنی را بر آن داشته است تا با کمک گروه‌های مردم‌نهاد و اقشار مختلف جامعه، راهی برای کاهش آلودگی هوا پیدا کنند. “گردهمایی شهروندان در اعتراض به آلودگی هوا” عنوان نشستی است که در همین راستا ۱۰ بهمن ماه توسط نهادی به نام “کانون شهروندی زنان” برگزار شد. نرگس محمدی فعال زنان و حقوق بشر که در این نشست حضور داشته، در این خصوص به “روز” می‌گوید: “طیف‌های مختلف فعال عرصه مدنی در این نشست حضور داشتند. دلیل این حضور هم این است که مساله محیط زیست به مرحله ای بحرانی رسیده و این مساله با زیست هر شهروند ایرانی گره خورده است.”
این فعال حقوق بشر در ادامه عنوان می‌کند: “برای اظهار نظر درباره آلودگی هوا و قدم برداشتن در راه کاهش آن لازم نیست کارشناس حوزه خاصی بود، چرا که ابعاد ماجرا دیگر برای همه شهروندان روشن شده است. کافی است در تهران و یا دیگر شهرهای آلوده مثل اهواز، اراک، اصفهان و حتی شهرهای کوچک‌تر که الان آلوده هستند نفس بکشیم؛ یا به آمار سرطان و بیماران ریوی و قلبی و مرگ و میری که وجود دارد نگاهی بیاندازیم. طبق آمارهای رسمی بین ۲۰ تا ۲۰۰ نفر مرگ روزانه در شهرهای آلوده وجود دارد.”
نرگس محمدی معتقد است اراده جدی برای حل معضل آلودگی هوا در حکومت وجود ندارد. او با اشاره به تحرک اخیر مجلس برای ادغام سازمان حفاظت محیط زیست با سازمان جنگل‌ها و مراتع می‌گوید: “چرا در زمان هشت سال دولت آقای احمدی‌نژاد که عملا سازمان محیط زیست تشریفاتی بود مجلسیان به این حوزه ورود نکردند و حالا بر خلاف منافع ملی و در حهت منافع سیاسی خودشان چنین پیشنهادی می‌دهند؟”
محمدی همچنین معتقد است احمدی‌نژاد در خصوص تولید سوخت با کیفیت در داخل و توزیع آن در جایگاه‌های فروش بنزین دروغ گفته، چرا که آنچه به دست مردم رسیده سوخت غیراستاندارد و سمی بوده است و از این رو می‌توان رئیس جمهور سابق را متهم اصلی آلودگی هوای فعلی دانست.
او در ادامه این گفت‌وگو می افزاید: “همه خطر را درک کرده‌اند، برای همین گروه‌های متشکل از کنشگران مدنی، هنرمندان، آموزگاران، حقوق دانان، فعالان دانشجویی، کارگری، زیست محیطی و جنبش زنان، پژوهشگران، کارشناسان، روزنامه نگاران در «گردهمایی شهروندان در اعتراض به آلودگی هوا» شرکت داشته‌اند.”
نرگس محمدی، نقش فعالیت‌های مدنی دربهبود وضعیت جامعه را از همه جهات مهم تلقی می‌کند و می‌گوید: “من خوشبین هستم که با فعالیت‌های مدنی می‌شود تغییراتی در جهت بهبود شرایط مردم و جامعه به وجود آورد. آلودگی هوا مساله‌ای ست که مستقیما با زندگی مردم در ارتباط است و تلاش بیشتر فعالان مدنی را می‌طلبد.”
اراده‌ای برای حل معضل آلودگی وجود ندارد
به نظر می‌رسد یکی از اصلی‌ترین عوامل آلوده‌کننده هوا، سوخت غیراستاندارد خودروها است. این هم مساله‌ایست که شاید به سادگی قابل حل نباشد اما به نظر می‌رسد اراده قاطع، سریع و عاجلی هم برای رفع آن وجود ندارد. این را نرگس محمدی فعال حقوق بشر می‌گوید و ادامه می‌دهد: “این مساله خیلی مهمی است و دولت باید به طور اخص به آن نگاه بکند. چه در عرصه بین‌المللی که تحریم‌ها شامل آن است و چه در عرصه داخلی در پالایشگاه‌ها و یا در صنعت خودروهای تولید داخل.”
نرگس محمدی در ادامه می‌افزاید: “وقتی بنزین تحریم شد، یکی از نگرانی‌های شهروندان این بود که مساله سوخت چه خواهد شد. من خاطرم هست که آقای احمدی‌نژاد طی مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های مختلف اعلام کردند که ما به خودکفایی ملی در عرصه تولید سوخت منطبق بر استانداردهای بینن المللی رسیدیم.ما آن موقع شاهد چنین گفته‌هایی هم در رسانه‌های عمومی بودیم و هم از طریق دولت این پیگیری می‌شد. اما چندی پیش خانم ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور اعلام کرد که ما بنزین منطبق بر استاندارد یورو چهار در ایران و حتی در تهران نداریم.”
او با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد تولید بنزین با کیفیت و استاندارد دروغ بزرگی بود که به مردم گفته شد، یادآوری می‌کند: “ما به ازای این دروغ چیست؟ همین سرطان‌هایی که وجود دارد، همین مرگ‌ومیرهایی که اتفاق می‌افتد. در نماز جمعه اعلام می‌کنند که جرم کسانی که آلودگی هوا ایجاد می‌کنند معاونت در قتل است و خسارت دیدگان می‌توانند از عامل آلودگی هوا شکایت بکنند. به نظر می‌رسد که شخص رئیس‌جمهور سابق مقصر اصلی و عامل اول است. چرا که بنزین غیر استاندارد در سطح تمام شهرها و استان‌ها در باک مردم ریخته، مواد سمی و شیمیایی تولید کرده و مردم مبتلا به سرطان شده‌اند و حالا ما شاهد آمار بالای مرگ و بیر بر اثر آلودگی هوا هستیم.”
این فعال مدنی همچنین عنوان می‌کند: “اینکه فقط رئیس و سازمان حفاظت از محیط زیست این فریادها را بکشند و این اعلام خطرها را بکنند کافی نیست. بایستی یک اراده جدی در قانون‌گذاری توسط مجلس شورای اسلامی داشته باشیم. در حوزه اجرایی دولت باید اقدام کند و قوه قضاییه هم عزم جدی داشته باشد تا پیش‌گیری از این جرم را شاهد باشیم.”
مجلس چرا در زمان احمدی‌نژاد سئوال نکرد؟
از نظر نرگس محمدی، برای حل بحران آلودگی هوا باید فعالیت نهادهای مدنی بیشتر شود و افکار عمومی بیشتر این اخبار و اطلاعات را به صورت شفاف از طریق مسئولین پیگیری کنند و مطلع باشند چه اتفاق‌هایی در حال رخ دادن است. اعتراض به آلودگی هوا یکی از اعتراضات جدی است که دولت باید جدی بگیرد.
او کارنامه دولت‌های احمدی‌نژاد در زمینه محیط زیست را قابل قبول نمی‌داند و می‌گوید: “با وجود اینکه همه متوجه آلودگی هوا درتهران و دیگر شهرهای آلوده بودند اما متاسفانه در هشت سال دوره آقای احمدی‌نژاد سازمان محیط زیست یک سازمان کاملا تشریفاتی بوده که هفت سال حتی شورای عالی محیط زیست را تشکیل نداده و نتیجه هم همین اوضاعی است که وجود دارد.”
او اما به عملکرد دولت یازدهم و معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست خوشبین است: “خوشبختانه بعد از دولت آقای روحانی، خانم ابتکار که تجربه دولت آقای خاتمی را هم داشتند و یک چهره بین‌المللی در عرصه محیط زیست هستند روی کار آمدند. حداقلش این است که این بحث را کاملا علنی و شفاف به مجلس بردند و در سطح دولت مطرح می‌کنند. در رسانه‌ها دارند با افکار عمومی صحبت می‌کنند و اگر این اقدام بتواند با نهادهای محیط زیستی هماهنگ بشود و تمام نهادهای مدنی و تمام اقشار جامعه پای کار بیایند آن وقت موفقیت بیشتری حاصل خواهد شد.”
او تاکید می‌کند: “واقعیت این است مساله آلودگی هوا بیشتر از استاندارد نبود سوخت است و مردم خیلی در آن حوزه تعیین کننده نیستند. بایستی اراده‌ای از سوی حکومت برای حل آلودگی هوا وجود داشته باشد، در کنارش مردم هم کمک کنند. مردم هم نقش دارند اما آن نقش تعیین کننده الان دست حکومت است. اما می بینیم در همین اوضاع بد آلودگی، مجلس شورای اسلامی اقدام می‌کند برای ادغام سازمان محیط زیست با سازمان جنگل‌ها و مراتع تا بعد آن را ببرند زیر مجموعه وزارت جهاد کشاورزی.”
این فعال مدنی ادامه می‌دهد: “این خبر برای من به عنوان یک شهروند تکان دهنده است. این نمایندگان خودشان و فرزندانشان این هوا را استنشاق نمی کنند؟ گویا به نحوی زندگی خانواده‌شان بعد از منافع سیاسی‌شان قرار می‌گیرد. جای تردید و سئوال است که چطور مجلسیان در زمان آقای احمدی‌نژاد که سازمان محیط زیست رسما تعطیل بود از دولت هیچ سئوالی نمی‌کردند؟ چرا هیچ وزیری را به مجلس فرا نمی‌خواندند؟ این نماینده‌ها همان نماینده‌ها هستند. پس چطور الان به این عرصه، آن هم از نوع ۱۸۰ درجه عکس منافع ملی و درست درجهت منافع گروهی و سیاسی خودشان ورود می‌کنند؟”
