نگاهی به فیلم “فرزند چهارم”، ساخته وحید موساییان
سیاه همچون اعماق افریقای خودم
کارگردان: وحید موساییان، تهیه کننده: وحید موساییان، بازیگران: مهتاب کرامتی، مهدی هاشمی، حسین محب اهری، ناصر گیتی جاه، معصومه قاسمی پور، زهرا برومند، ساناز زرین مهر، حامد بهداد و با حضور افتخاری یاسمین ملک نصر
نویسنده: وحید موسائیان، مدیر تولید: آزیتا موگویی، پشتیبانی تهیه: محمد پور راد، مدیر فیلمبرداری: علی محمد قاسمی، تدوین: حسن حسن دوست، دستیار تدوین: نیما حسن دوست، آهنگساز: فریدون شهبازیان، صداگذار: محسن روشن، طراح صحنه ولباس کامیاب امین عشایری، طراح گریم: سودابه خسروی، صدا بردار: محمد شاهوردی، جانشین تولید: محمد یمینی، عکاس: علی نیک رفتار، دستیار اول کارگردان و برنامه ریز: مسعود میمی، مدیر تدارکات: امرالله تجربه، دستیار تولید: مهرداد زحمتکش، گروه کارگردانی: علی درخشنده. پخش: بنیاد فارابی
خلاصه داستان: رویا (مهتاب کرامتی) بازیگر مشهوری است که حالا به عکاسی رو آورده و به عنوان سوژه، مردم قحطی زده سومالی را انتخاب کرده است…
“فرزند چهارم” هشتمین فیلم وحید موسائیان در کارنامه سینمایی او فیلمی متفاوت قلمداد می شود. این متفاوت بودن از دو جهت است؛ یکی به خاطر این که فیلم به لحاظ گونه ابدا تکلیف خودش را با مخاطب روشن نکرده است و دوم به این دلیل که فیلم در افریقا می گذرد. به لحاظ گونه، مخاطب نمی داند که با فیلمی داستانی طرف است یا فیلمی مستند و گزارش گونه. آدم های اصلی داستان، هر یک به بهانه ای در افریقا و در میان مردم سیاه بخت سومالی حضور به هم رسانده اند؛ رویا افراسیابی که هنرپیشه ای پرآوازه است فقط و محض عکاسی راهی سومالی شده است، کمک رسان هلال احمر با بازی حامد بهداد، بنا بر وظیفه نوع دوستانه سازمان آن جا حضور دارد، مسعود مظفر (مهدی هاشمی) یک تاجر کفش است که به دلیل اشباع بازار از کفش‌های بی کیفیت چینی ورشکسته شده، بنابراین برای سرپا کردن دوباره کارخانه‌اش و به بهانه بازگرداندن برادر همسرش به شاخ آفریقا آمده است.
جدای از این که حضور کدام یک از این شخصیت ها در افریقا موجه تر است، نکته اصلی تردید کارگردان در انتخاب وجه دراماتیک فیلم یا شکل مستندگونه آن است. انتخاب بازیگران صاحب نام و پرطرفدار، یقینا به قصد جذب مخاطب صورت گرفته است اما وقتی درامی واقعی اتفاق نمی افتد، تماشاگر نمی تواند با بازیگران محبوبش هم ذات پنداری کند و در نهایت فیلم را پس می زند. بسیار سعی شده که فیلم قصه ای هم داشته باشد اما قصه هم کلیشه ای و تکراری است و هم در لایه های یک مستند به قول فیلمساز “ارزشی” گم می شود.
فیلم در افریقا می گذرد. اولین تصویری که از افریقا به ذهن مخاطب می رسد، گرسنگی و فقر دهشتناک ساکنان آن است. به این بعد قضیه بسیار پرداخته شده است. سفید پوستان خیرخواه از آسیا آمده بسیار دل رحم و انسان دوست‌اند و در کمک و امداد به مردم قحطی زده افریقا سنگ تمام می گذارند. فیلم پر است از نگاه ترحم آمیز رویا و هم قطارانش به محنت ها و محرومیت های مردم افریقا. رویا از تمام لحظات مصیبت عکس می گیرد، در واقع عکاسی بهانه ای است که او این شرایط فاجعه بار را ببیند و بریده های روزگار سیاهان بی چیز افریقا را با خود به سوغات ببرد. اما نکته ای که از ذهن مخاطب هوشیار فیلم به دور نمی ماند، این است که چرا افریقا؟ و چرا وحید موسائیان در مقام فیلمساز، دوربینش را به همین سمت خودمان نچرخانده تا مصائب و مشکلات مردم خودش را به تصویر بکشد؟ آیا ساختن یک فیلم “ارزشی” که مستعد در بوق و کرنا رفتن است، مهمتر است از نگاهی واقع بینانه و به دور از خودسانسوری به جامعه امروز ایران که اگر نه در گرسنگی‌ای به ابعاد افریقا اما در یکی از تاریک ترین دوران حیات سیاسی اجتماعی خودش سیر می کند؟
فرزند چهارم در بعد گزارشی هم از نقص خالی نیست؛ اتفاقاتی که در فیلم می افتد و می تواند جذابیتی برای مخاطب ایجاد کند، بدون علت مشخصی از جانب فیلمساز نیمه کاره و بی سرانجام رها می شوند. برای نمونه فعالیت گروه های تروریستی که دست به قتل و غارت می زنند، در جریان فیلم روشن نمی شود. آن ها که هستند و چرا دست به خرابکاری می زنند؟ و اگر این پرسش محلی از اعراب ندارد، اصلا چرا در فیلم گنجانده شده‌اند؟ گم شدن آن سه دونده چه تاثیری در شبه اتفاقات فیلم دارد و چرا به سرنوشت آن ها کمترین اشاره ای نمی شود؟
و اما فرزند چهارم با وجود همه این نکته ها از بازی های خوبی برخوردار است. بازی انرژیک و بی حاشیه مهدی هاشمی در کنار بازی خوب مهتاب کرامتی، قدری از کسالت فیلم و خونسردی بی مورد ریتمش کاسته است. بازی حامد بهداد این بار بازی کنترل شده ای است و انگار موسائیان اولین کارگردانی است که توانسته این بازیگر را از حرکات اغراق شده و نمایشی اش دور کند.
وحید موسائیان فیلم های گل چهره، سرزمین گمشده، گوشواره، خانه روشن، تنهایی باد، آرزوهای زمینخاموشی دریا را در کارنامه دارد.
