به تعبیر یک خبرگزاری نیمه دولتی آیت‌الله خامنه‌ای “یکی از مهمترین تصمیمات عالی نظام جمهوری اسلامی در تاریخ سی و چند ساله حضور مهاجرین افغانستانی در ایران” را گرفته و دستور داده که “هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبتنام شوند”. در متن گزارش این خبرگزاری آمده این تصمیم تازه نیست اما تاکنون رسانه‌ای نشده است. این درحالی است که به هزاران شاهد و نشانه کودکان افغانی که در ایران زندگی می کنند تا چند سال پیش از امکان آموزش بی بهره بود و گاه سخت گیری هایی در مورد آن ها اعمال شده است.
در زمستان سال گذشته هم عنوان شد دانش‌آموزان افغانستانی در شهرستان پاکدشت، از سوی معلم مدرسه به شدت تحقیر و تنبیه شده‌اند. این ماجرا بازتاب بسیاری پیدا کرد و باعث اعتراضات بسیاری شد. دو سال پیش سایت بی بی سی فارسی از نویسندگان و روزنامه نگاران افغان که دوران کودکی خود را در ایران گذرانده اند دعوت کرد تا خاطرات خود را بنویسند. مجموعه تکان دهنده ای فراهم آمد که ده ها افغانی صاحب نام از محدودیت های زندگی خود به ویژه در مورد تردد در دوران جنگ و پیاده شدن طرح های مختلف در استان های مختلف کشور نوشتند و نکته جالب این که بیشترشان نظر دادند که بر ما سخت گذشت اما امنیتی داشتیم که نه در وطن و نه در هیچ نقطه نزدیک نبود و رنج هایی می بردیم که مردم ایران هم در آن سهیم بودند.
پایانی بر محدودیت‌های تحصیلی مهاجران؟
خبرگزاری تسنیم، منتسب به اطلاعات سپاه پاسداران مدت‌هاست که روندی حمایتی در قبال افغان‌های مقیم ایران درپیش گرفته و نسبت به موارد آزار و اذیت این مهاجران و یا تضییع حقوق آنها واکنش نشان می‌دهد. در شصت و چهارمین مطلب از بخش ویژه این خبرگزاری با عنوان “جان ایران، جان افغانستان” عنوان شده که رهبر جمهوری اسلامی “چندی پیش” دستور داده همه کودکان افغانستانی، چه آنها که دارای شرایط قانونی حضور در ایران هستند و چه آنها که مدارک قانونی حضور در ایران را ندارد باید در مدارس دولتی ثبتنام شوند.
این خبرگزاری تصمیم آیت‌الله خامنه‌ای را “بزرگ و تاریخی” توصیف کرده و آن را همراستا با “روش و منش رهبر معظم انقلاب” می‌داند که با دستور به “تکریم همه مهاجرین افغانستانی” و بیان جمله “تهران، خانه افغانستانی‌هاست»، «سیاست عالی نظام جمهوری اسلامی در مواجهه با مهاجرین افغانستانی” را مشخص کرده است.
تسنیم از سایر رسانه‌ها انتقاد می‌کند که چرا در آذر ماه ۹۳ وقتی رییس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش‌و پرورش با استناد به همین دستور اعلام کرد هیچ گزارشی مبنی بر عدم ثبتنام دانش‌آموزان افغان نرسیده، موضوع را پوشش رسانه‌ای نداده‌اند.
تسنیم در پایان نتیجه‌گیری کرده که “با این تصمیم، یکی از مهمترین موانع رشد و پرورش جامعه مهاجر در ایران به زودی برداشته خواهد شد. مدارس ایرانی از این پس از دانش‌آموزان مهاجر افغانستانی، بدون اینکه قرار باشد کاغذها و مهرها و مدارک روی آنها ارزش‌گذاری کند ثبتنام به عمل خواهند آورد و سال تحصیلی جدید، یک سال تاریخی و شیرین برای همه مهاجرین افغانستانی خواهد بود.”
ایران و تحصیل مهاجران افغان
مطابق آمار رسمی، تعداد مهاجران قانونی افغان در ایران در مرز یک میلیون نفر است اما برآوردهای غیررسمی متفاوتی از تعداد مهاجران غیرقانونی یا بدون مجوز هم وجود دارد که تا ۵۰۰ هزار نفر هم عنوان شده است.
وزارت کشور و نیروی انتظامی هر تبعه خارجی غیرمجاز را مجرم می‌داند و آنهارا دستگیر و وادار به خروج از کشور می‌کند. مشاهدات بسیاری از بدرفتاری و برخوردهای تحقیرآمیز نسبت به مهاجران غیرمجاز افغان در ایران گزارش شده است. در سوی مقابل مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور مدعی است که حتی اتباع غیرمجاز هم می‌توانند برای کودکان خود اجازه تحصیل دریافت کنند و مجوز تحصیل به مجوز اقامت وابسته نیست.
این اداره کل همچنین از حضور ۳۲۰ هزار دانش‌آموز، ۱۱ هزار دانشجو و ۱۵ هزار فارغ‌التحصیل پناهنده در ایران خبر داده که به لحاظ تابعیت تفکیک نشده‌اند اما حدس زده می‌شود که بخش عمده‌ای از آنها افغانستانی باشند.
وزارت آموزش و پرورش هم اعلام کرده که هزینه تحصیل دانش آموزان افغان در مدارس ایران مجموعا مبلغی در حدود ۵۰۰ میلیارد تومان برآورد شده و کمیساریای عالی پناهندگان، تنها ۱۰ میلیارد تومان از این مبلغ را به ایران پرداخت می‌کند.
از تنبیه و تحقیر تا محرومیت از تحصیل
تنبیه چهار دانش‌آموز افغانستانی از سوی معلم و وادار کردن آنها برای فرو بردن دست در توالت مدرسه روایتی بود که دی ماه سال گذشته از سوی روزنامه شهروند منتشر شد و افکار عمومی را بسیار متاثر و خشمگین کرد.
مدیر مدرسه ابتدا اصل تنبیه دانش‌آموزان مدرسه ویژه افغان‌ها را تکذیب کرد و سخنان دانش‌آموزان این مدرسه را صحنه‌سازی آنها و خانواده‌هایشان دانسته بود که “می‌خواهند با این حرف‌ها مدرسه‌شان با مدارس ایرانی ادغام شود.” کمی بعد اما با جنجالی شدن موضوع، مدیران آموزش و پرورش وارد میدان شده و توضیح دادند که دانش‌آموزان تهدید به این تنبیه شده بودند اما فرو کردن دست در توالت هرگز اتفاق نیفتاده است. روزنامه شهروند هم از سوی این وزارتخانه تهدید به شکایت شد تا پیگیری رسانه‌ای این ماجرا از دستور کار خارج شود.
روزآنلاین نیز در زمستان سال ۹۲ به محدودیت‌های تحصیل کودکان افغان در ایران پرداخت و خانواده‌هایشان به هوای داشتن یک زندگی بهتر پا به مرز ایران گذاشته‌اند اما فرزندانشان به سختی اجازه تحصیل پیدا می‌کنند. شیرزاد عبداللهی، کارشناس مسائل آموزشی در همین زمینه به “روز” گفته بود: “تحصیل دانش آموزان اتباع بیگانه، در مراکز سمپاد (تیزهوشان )، مدارس نمونه دولتی و هنرستان‌ها ممنوع است. در آزمون سراسری دانشگاه ها در سال ۹۲، داوطلبان افغان و عراقی مجاز به انتخاب رشته در دانشگاه‌های مناطق ممنوعه برای تردد اتباع غیر ایرانی و یا انتخاب برخی رشته‌های تحصیلی نبودند. اگر چنین محدودیت‌های آموزشی برای ایرانیان در کشورهای دیگر ایجاد شود، دولت و مردم واکنش نشان می‌دهند. بر اساس این قاعده اخلاقی که آنچه به خود نمی پسندی به دیگران روا مدار، دولت و ملت ایران هم نباید نسبت به اتباع خارجی در حوزه آموزش رفتار تبعیض‌آمیز داشته باشند. ضمن اینکه ما با افغان ها به قدری مشترکات تاریخی و فرهنگی و زبانی داریم که فقط به صورت قراردادی و رسمی می توانیم افغان‌ها و ایرانی‌ها را دوملت جدا تصور کنیم.”
به گفته این کارشناس پرسابقه، “حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد کودکان افغان مقیم ایران در مدرسه حضور دارند. چنین آماری البته ایده آل نیست اما قابل قبول است. به نظرم این درصد حتی از درصد کودکان مشغول به تحصیل در داخل افغانستان بالاتر است. اما به هرحال حضور حتی یک کودک ایرانی و یا افغان بیرون از مدرسه، به دلیل فقر یا نداشتن مدارک اقامتی آزاردهنده است.”
پرویز کاوه سردبیر روزنامه “هشت صبح” چاپ کابل نیز پیش‌تر در گفت‌وگو با روز عنوان کرده بود: “بارها کودکان و دانش‌آموزان افغان از تحصیل محروم شده‌اند و زمینه تحصیل برایشان فراهم نشده است. در برخی موارد که گزارش‌ها می‌گویند و عکس‌ها و شواهدش در اختیار رسانه‌های افغانستان قرار گرفته، برخی افراد و اهالی محل خواهان ممنوع شدن ورود افغان‌ها به آموزشگاه شده‌اند که این یک برخورد خلاف موازین حقوق بشر در خصوص افغان‌های مهاجری است که در ایران زندگی می‌کنند. این نوع رفتار تلاش برای ضایع کردن حقوق آموزشی شهروندان افغان است. من فکر می‌کنم نهادهای مدنی و رسانه‌ها چه در ایران و چه در افغانستان مسئولیت دارند در برابر چنین اقداماتی، از جانب هرکسی باشد، قد علم بکنند، بایستند و مبارزه بکنند.”
