“10 میلیون تومان پول برای هرطلبه در سال” این حساب سرانگشتی که از گزارش روزنامه ایران نتیجه‌گیری شده، این روزها دستمایه اعتراض و انتقاد روحانیون و مخالفان دولت قرار گرفته است. اعتراضاتی از دو جنس متفاوت: “تلاش برای خریدن حوزههای علمیه” و “مرفه جلوه دادن روحانیون و طلاب”.
خرج طلاب شد یا ساخت و ساز
با وجود حضور چند صد ساله حوزههای علمیه در ایران، هنوز هم زندگی مالی طلاب و روحانیون در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و بخصوص پس از انقلاب اسلامی و قدرت‌گیری روحانیون، شایعات و گمانه‌زنی‌های فراوانی نیز به آن اضافه شده است. با این حال مراجع و منابع رسمی همواره بر استقلال حوزههای علمیه تاکید داشته و سهم این پایگاه‌های دینی را از بودجه کشور ناچیز دانسته اند. اما گزارش اول روزنامه ایران در روز دوشنبه دوم خرداد با تیتر “حمایت بی سابقه مالی دولت از مساجد و مراکز دینی” حکایت دیگری داشت. آن گونه که علی اکبر جوانفکر سرپرست موسسه مطبوعاتی ایران در این سرمقاله مورد تاکید و اشاره قرار داده “بودجه‌ای که دولت وقت در سال 1383 برای حمایت مالی از حوزههای علمیه و مراکز دینی اختصاص داده بود از 35 میلیارد تومان فراتر نرفت اما با دقت و توجه ویژه رئیس جمهور محترم، این مبلغ در سال‌جاری به رقم خیره‌کننده 760 میلیارد تومان افزایش یافته است که حاکی از 22 برابر شدن آن است. چگونه می‌توان رئیس جمهور و دولتی که دارای چنین گرایش و نگرشی به مراکز علوم دینی است، به ضدیت با روحانیت متهم کرد؟ مسئولیت جلوگیری از تکرار اینگونه شبهه‌افکنی‌ها و اتهامات بی‌اساس با کیست؟”
جرانفکر در ادامه گفته است: “مساجد و مصلاهای محل اقامه نمازهای جمعه از مراکز اصلی فعالیت روحانیت معزز محسوب می‌شوند. بودجه اختصاص یافته برای عمران و آبادانی این مراکز از 5 میلیارد تومان در سال 1383 به 390 میلیارد تومان در سال 1390 افزایش یافته است. مدعیان تمامیت خواه باید به این سؤال پاسخ دهند که چگونه به خود جرأت داده‌اند، دولتی با این جهت‌گیریهای ارزشی و کارنامه درخشان عملکردی را در حوزه دین و روحانیت به تضاد با روحانیت متهم کنند؟”
به دنبال درج این مطلب پایگاه روات حدیث” ابتدا بدون چون و چرا در مورد ارقام ذکر شده اعتراض کرد که “وقتی ایشان می گویند که در سال ۹۰، نزدیک به ۷۶۰ میلیارد تومان به حوزههای علمیه اختصاص داده شده است و پس از آن صحبت از ارادت و علاقه رییس جمهور به حوزههای علمیه می‌کنند و این مبلغ را با میزان کمک دولت آقای خاتمی به حوزههای علمیه مقایسه می کنند، مفهوم برداشت چیزی شبیه این می‌شود که ما خیلی بیشتر از خاتمی برای حوزه علمیه پول خرج کردیم!”
اما سید ابوالحسن نواب، موسس و رئیس هیات مدیره مرکز خدمات حوزه های علمیه به این 17 برابر شدن بودجه حوزه های علمیه پاسخ تند و تیزتری داد: “عدد 35 میلیارد تومان که برای بودجه سال 83 ذکر شده غلط است، چرا که در آن سال، 20 میلیارد تومان بودجه به مرکز مدیریت حوزه های علمیه اختصاص یافت و رقمی بالاتر از این به مرکز خدمات حوزه های علمیه داده شد. ثانیا بودجه رشد داشته و وقتی رقم کل بودجه سال 83 حدود 120 هزار میلیارد تومان بوده و بودجه 540 هزار میلیارد تومانی سال 90، قریب 5 برابر شده، طبیعی است که اکثر ارقام بودجه کمابیش افزایش پیدا می کنند و این مقایسه، مقایسه صحیحی نیست. به علاوه بیمه تامین اجتماعی طلاب که یکی از مهمترین خدمات به آنهاست، در زمان دولت آقای خاتمی انجام شد.”
او که در این مصاحبه “یکی از موثرترین افراد در اختصاص بودجه به موسسات فرهنگی و حمایت از آنها” معرفی شده عنوان کرد: “بودجه عمومی کشور متعلق به دولت نیست که بخواهد درباره دادن آن منت بگذارد، در حالی که دولت هم خودش بیشترین مصرف کننده بودجه عمومی است و هم مرجع تخصیص دهنده بودجه به ارگان های مختلف اعم از مجلس و شورای نگهبان و قوه قضائیه و نیروهای مسلح و…. رهبری هم فرموده اند دولت به حوزه بودجه بدهد. اما حق دخالت در امور حوزه ندارد. الان دانشگاه ها هم از دولت بودجه می گیرند، اما این به معنای آن نیست که استادان برجسته دانشگاه به سبب این بودجه مقابل دولت خاضع شوند. در مورد حوزه هم همین طور است. ارائه کمک به حوزه ها وظیفه دولت در جمهوری اسلامی است، لذا نباید دولت به خاطر انجام وظیفه منت بگذارد و یا از آن استفاده سیاسی کند. از نظر علما این بسیار بهتر است که دولت پول به حوزه ندهد، اما مبانی اسلامی را رعایت کند و در تقویت مرجعیت و روحانیت بکوشد، نه اینکه در راستای تضعیف آنها قدم بردارد.”
اما طبیعتا باید مهمترین اعتراض را از آن مدیر حوزه های علمیه کشور دانست. آیت‌الله مقتدایی در همایشی عنوان کرد: “هفته گذشته در یکی از روزنامه‌های کثیر الانتشار آقایی که مسئولیتی دارد، یک امر کذب محض را اعلام می‌کند و آن این است که دولت برای حوزههای علمیه بودجه ۷۶۰ میلیارد تومان در سال ۸۹ اعتبار تعیین کرده است….فردی محاسبه کرده بود که با اختصاص این مبلغ به هر طلبه در سال ۱۰ میلیون تومان می‌رسد، آیا این مسئله درست است، نمی‌دانم چه هدفی با اعلام این مطالب ناروا دنبال می‌شود؟”
فقر و غنای حوزه
میزان حمایت دولت از حوزههای علمیه و یا اختلاف نظر با آن، با انتشار گزارش روزنامه ایران چندان روشن نشد، اما یک مساله بیش از همه به چشم آمد و آن اینکه روحانیت و حوزه علمیه به روایت عمومی از میزان درآمد طلاب و نوع زندگی آنان حساس است و نمی خواهد حتی مبلغی حدود 10میلیون تومان در سال برای هر طلبه هم، بر فرض صحت-، اعلام عمومی شود. بی جهت نیست که ابوالحسن نواب می گوید این رقم اعلام شده مستقیم به دست طلاب نمی‌رسد بلکه “بخش اعظم این بودجه هزینه های عمرانی است که صرف ساخت مدارس و تعمیر، توسعه و تجهیز حوزه های علمیه خواهران و برادران و طلاب خارجی می شود و خوشبختانه شهریه طلاب که از آن روحانیون ارتزاق می کند، هیچ ارتباطی به دولت ندارد و مراجع معظم تقلید آن را از محل وجوهاتی که مردم می دهند، تهیه می کنند.”
در مورد شهریه طلاب در پایگاه روات حدیث می‌خوانیم: “شهریه‌ی طلاب بر اساس تاهل و تجرد و میزان تحصیلات متفاوت است. شهریه در پائین‌ترین سطح یعنی طلبه‌ی مجرد در دوره‌ی مقدمات حدود پنجاه هزار تومان است و در بالاترین سطح یعنی طلبه معیل سطح سه حدود دویست و هشتاد هزار تومان است… از این مقدار حدود سی هزار تومان بابت حق بیمه کسر می‌گردد و نیز به طلاب معیل که مسکن اجاره‌ای دارند ماهیانه سی و پنج هزار تومان کمک اجاره از طرف آیت الله خامنه‌ای پرداخت می‌گردد. هم‌چنین از طرف مرکز خدمات حوزه‌ی علمیه ماهیانه چهل هزار تومان بن کارت به طلاب معیل اهدا می‌شود. در برخی مناسبت‌های مذهبی مبلغی به عنوان عیدی به شهریه اضافه می‌گردد.”
نواب هم همین سطوح دریافتی شهریه را مورد استناد قرار می‌دهد و می‌گوید: “90 در صد روحانیون که در تقسیم بندی غیر شاغل قرار می گیرند، در حد حداقل مردم دریافت می کنند، در حالی که برداشت غیر واقعی در این زمینه در جامعه وجود دارد و اظهاراتی شبیه به سخنان آقای جوانفکر هم به موضوع بیشتر دامن می زند.”
اما دیدگاه‌های منتشر شده پای مطلب میزان شهریه ها در “روات حدیث” تصاویر دیگری پیش رو می گذارند: “ترکوندن دیگه دانشجوی بدبخت باید شهریه بده و درس بخونه اما طلبه مفت مفت شهریه میگیره و درس میخونه بعد هم تو بازار کار هر دو مثل هم حقوق میگیرن تازه اگه طلبه بیشتر نگیره.” و: “ما هم دانشجویان تحصیلات تکمیلی هستیم، اما هیچکس هیچ شهریه‌ای به ما نمی‌دهد اعم از اینکه مجرد باشیم یا معیل. ارشد یا دکترا. صاحب مسکن اجاره‌ای یا شخصی. عیدی هم نمی‌گیریم”.
به نظر می رسد تلاش حوزههای علمیه برای اتکا به وجوهات مردمی و پرهیز از اتکا به دولت در سال‌های گذشته کمرنگ‌تر شده و حالا باید برای میزان رقم دریافتی از دولت چون و چرا کنند.
