همانطور که انتظار می رفت دو طرف ایران و آمریکا تلاش پیگیر خود را برای هموار کردن مسیر تصویب توافقنامه هسته ای وین یا برجام، در تهران و واشنگتن آغاز کرده اند و در تلاشند تا روند های اجرایی با مشکلی مواجه نشود. در آستانه امضای توافقنامه نهایی لایحه ای در مجلس ایران با عجله به تصویب رسید مبنی بر اینکه توافقنامه هسته ای حتما باید درمجلس تایید شود. اما اظهار نظرهای جدید و اینکه احتمالا قرار است تصویب توافقنامه در شورای امنیت ملی انجام شود معنا و مفهومی جز این ندارد که مجلس به لحاظ حساسیت فوق امنیت ملی که این توافقنامه با خود دارد، صلاحیت لازم و کافی را ندارد،برای اینکه در جریان جزئیات توافق قرار بگیرد، در مورد آن اظهارنظر کند، یا آن را به تصویب برساند. بخصوص که بخش هایی از این توافقنامه جزییات امنیتی بسیارحساسی دارد که افشای آن در مجلس ممکن است مورد سوء استفاده جناح های سیاسی قرار گیرد.
طرح مشابهی نیز در آمریکا در جریان است. در جریان جلسات کمیسیون سیاست خارجی سنا برای بررسی توافقنامه هسته ای با ایران، سر فصل همه گقت و گوها این است که تیم وزارت خارجه با برنامه ریزی قبلی توافقنامه را پیش از اینکه در مجلس آمریکا به تصویب برسد راهی شورای امنیت کرد تا اختیارات کنگره و سنا در اظهارنظر تعیین کننده پیرامون این توافقنامه محدود شود.
پیگیری راهکارهای فوق در ایران و آمریکا می تواند حاکی از این باشد که احتمالا رئیس جمهور آمریکا و رهبر ایران در کلیات بر سر این که پرونده هسته ای ایران حتما به نتیجه برسد توافق کرده اند و نامه های خصوصی که از کاخ سفید برای رهبر ایران ارسال می شد بر توافقی دلالت دارد که جابه جایی جزئیات تغییر مهمی در ساختار آن ایجاد نمی کند.
اینکه مذاکره کنندگان ایران و آمریکا در مقاطعی خواهان این نبودند که گفت و گو ها در زیر هیچ سقفی انجام شود و احیانا از سوی هیچ طرفی (یعنی اسراییل) شنود نشود دلالت بر چنین هماهنگی هایی دارد. راهپیمایی خیابانی محمد جواد ظریف و جان کری در خیابان های ژنو از سوی راست ها و دلواپسان ایرانی عملی دور از شان انقلاب مورد ارزیابی قرار گرفت اما اکنون شاید بتوان برخی از جزئیات این گفت و گوهای خیابانی را حدس زد.
برای مثال اوباما تاکید داشت که در جریان مذاکرات موضوع حقوق بشر در ایران حتما مورد رسیدگی دقیق قرار خواهد گرفت و ایران ملتزم به رعایت استانداردهای جهانی حقوق بشر خواهد شد و این التزام جزیی تفکیک ناپذیر از توافقنامه نهایی خواهد بود. مذاکرات به پایان رسید و هیچ گزارشی از مذاکره و پیش شرط آمریکا برای رعایت حقوق بشر شنیده نشد. به این ترتیب می توان گفت که ریس جمهور آمریکا این اظهارات را که صرفا مصرف داخلی داشته برای آرام کردن مخالفان توافق با ایران مطرح کرده است.
رهبر ایران نیز پیش شرط هایی را برای ادامه مذاکرات مطرح می کرد که در وهله اول مانع بزرگی برای ادامه مذاکرات به نظر می رسید و این شروط هر با،ر هم بزرگتر می شد و هم متنوع تر. وقتی توافقنامه نهایی به امضا رسید و مشخص شد که تقریبا هیچیک از پیش شرط ها در توافقنامه نهایی لحاظ نشده دیگر با اطمینان می توان گفت که سخنرانی های هسته ای ایشان نیز مانند اوباما مصرف داخلی داشته است.
اما، استدلال های جان کری برای متقاعد کردن کنگره و سنا به تصویب توافقنامه جزییات جالب دیگری را آشکار می کند که نشان می دهد ایران و آمریکا در جریان مذاکرات بیش از آنچه احتمال می رفت بر سر جزییات با هم توافق دارند. دیروز جان کری در جریان گزارش به مجلس نمایندگان گفته که سپاه پاسداران ایران مخالف توافقنامه است بنابراین توافقنامه برجام یک توافقنامه کاملا موفق و هماهنگ با منافع آمریکاست.
شاید این اظهار نظر جان کری را بتوان کلیدی ترین عنصر هماهنگی کل سیاست خارجی ایران و آمریکا در برخی از جزییات به حساب آورد. یعنی، سپاه مخالفت کنترل شده ای را با توافقنامه ابراز می دارد و مقام های سپاه در رده های مختلف مخالفت هایی می کنند که در کل تعریف هماهنگی های پشت پرده بین ایران و آمریکا، از قبل مورد توافق قرار گرفته است. در هر حال، از تنوع اظهار نظرهای با احتیاط مقام های سپاه می توان دریافت که قرار نیست هیچ نهاد یا مقامی مشکلی برای توافق ایجاد کند.
اما نکته قابل توجه و کلیدی دیگری که اثبات می کند دولت آمریکا همه توان سیاست خارجی خود را بر موفقیت توافق با ایران متمرکز کرده اظهار نظر کری در مورد توافقنامه یا نقشه راه بازرسی از تاسیسات حساس ایران است. بر اساس طرح ابتدایی آمریکا، ایران باید موظف می شد تا بازرسی آژانس در هر زمان و هر مکان را بپذیرد. اما آنچه در عمل مورد توافق قرار گرفته است از طرح ابتدایی بازرسی در هر زمان و هر مکان فاصله زیادی دارد.
به عبارت دیگر سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس طی توافقنامه مستقلی توافق کرده اند تا بعدا راهکاری برای نظام بازرسی ها پیدا کنند. به رغم اینکه دولت آمریکا ۲۵ درصد از کل هزینه بازرسی های آژانس را می پردازد جان کری در جلسه گزارش به کنگره تاکید کرده است آمریکا در جریان جزئیات توافق ایران و آژانس قرار ندارد. به عبارت دیگر همانطور که رهبر ایران تصمیم گرفته است که مجلس را از روند جزییات توافقنامه هسته ای دور نگه دارد، ظاهرا دولت آمریکا نیز بازی مشابهی را در پیش گرفته و رسما به کنگره اعلام کرده است که آمریکا از جزییات توافق ایران و آژانس اطلاع ندارد که بسیار بعید است.
اگر روند تماس ها و توافق های دو طرف با این جزییات به هم نزدیک است و طرفین با لطایف الحیل، رعایت حال یکدیگر را می کنند می توان به یک جمعبندی اساسی تری از روند مذاکرات رسید. جمعبندی فوق این است که ایران و آمریکا بنا بر یک احتمال، بیش از آنچه اعلام یا نمودار می شود به یکدیگر نزدیک شده اند. شاید پرسیده شود که پس تکلیف برقراری روابط طرفین چه می شود. بی تردید پاسخ این است که روند مذاکرات هسته ای پر پیچ و خم تر و پر دردسر تر از آن بود که بتوان پرونده برقراری روابط دبپلماتیک ایران و آمریکا را نیز به آن ضمیمه کرد.
اگر دو طرف با این ظرافت و هماهنگی و با رعایت حال یکدیگر دارند زمینه ساز تصویب نهایی توافقنامه در ایران و آمریکا می شوند تا یکی دو سال آینده می توان منتظر بروز یک تحول بزرگ در روابط دو کشور بود. تردیدی نیست چه دمکرات ها انتخابات ریاست جمهوری آینده آمریکا را ببرند چه جمهوریخواهان، برقراری روابط دبپلماتیک با ایران دستاورد بزرگی است که بعد از پرونده هسته ای هر دولتی را در آمریکا اغوا خواهد کرد.