وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات تایید کرد که طرح “فیلترینگ هوشمند” در ایران به مرحله اجرایی در آمده است. محمود واعظی بدون نام بردن از شبکه اجتماعی موضوع این طرح، توضیح داده که فاز اول فیلترینگ هوشمند “روی شبکه‌ای که بیشترین فشار برای فیلترینگ روی آن بود” با موفقیت اجرا شده است. خبرگزاری فارس پیش از این گزارش داده بود که شبکه اجتماعی مدنظر، ایسنتاگرام است. همچنین به گفته وزیر، تا زمانی که از وایبر “استفاده صحیح” بشود، این شبکه ارتباطی هم مسدود نخواهد شد.
توصیه به استفاده از مشابه‌های داخلی
هنوز جزییات فنی و ساز و کار فیلترینگ هوشمند به طور دقیق مشخص نیست اما وعده ماه گذشته وزیر ارتباطات برای اجرای فاز اول فیلترینگ هوشمند محقق شده و به نظر می‌رسد که خطر فیلترینگ کلی شبکه محبوب و پرطرفدار اینستاگرام برطرف شده باشد.
محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته است که “ فاز اول فیلترینگ هوشمند روی شبکه‌ای که بیشترین فشار برای فیلترینگ روی آن بود با موفقیت اجرا شد و سعی می‌شود ظرف شش ماه آتی این طرح روی تمام شبکه‌های اجتماعی اجرایی شود”.
تقریبا با قطعیت می‌توان گفت که اشاره وزیر به اینستاگرام (INSTAGRAM) - بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین شبکه اشتراک عکس در دنیا- است؛ همان شبکه‌ای که دفتر رهبری و ریاست‌جمهوری هم در آن حساب دارند.
به گفته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، با اجرای این طرح، “دولت به مردم اجازه خواهد داد تا از سایت‌هایی که ۹۵ درصد مطالب آن مفید است استفاده کنند و ۵ تا ۱۰ درصدی که محتوای مجرمانه دارند، حذف خواهند شد”.
واعظی در خصوص فیلتر کردن وایبر و دیگر شبکه‌های اجتماعی تلفن همراه هم گفت: “نمی‌خواهیم به دلایل اقتصادی مردم را از آنچه به صورت صحیح استفاده می‌کنند، محروم کنیم.”
او در عین حال تاکید کرد که استفاده از شبکه‌های اجتماعی خارجی “مورد توصیه ما نیست”، اما تا زمانی که “مردم استفاده صحیح کنند”، این شبکه‌ها مسدود نمی‌شوند: “شبکه‌های اجتماعی ایرانی در کشور داریم که همان خدمات را به صورت رایگان ارائه می‌دهند و مردم می‌توانند از این شبکه‌ها استفاده کنند.”
به گفته وزیر ارتباطات، در فاز دوم اجرای فیلترینگ هوشمند، دولت قادر به تفکیک محتوای مجرمانه از سایر بخش‌های سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی خواهد بود.
جالب این که سال گذشته و در چنین روزهایی تعداد زیادی از کاربران ایرانی که با استفاده از فیلترشکن در شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و توییتر حضور دارند، خبر دادند که اینستاگرام، فیلتر شده است. ساعاتی بعد خبر به خبرگزاری‌ها و وبسایت‌های داخلی هم رسید. اما در نهایت، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در گفت‌وگو با فارس چنین توضیح داد: “برای فیلتر دامنه اصلی اینستاگرام هیچ دستوری صادر نشده است. البته قبلا دستور فیلتر چندین صفحه مجرمانه از این سایت توسط کارگروه صادر و اجرا شده است.”
خرداد ماه امسال، نه کارگروه متولی تعیین مجاز و غیرمجاز در اینترنت ایران که خود دستگاه قضایی وارد عمل شد و حکم به فیلترینگ این شبکه اجتماعی داد. دلیل صدور و ابلاغ این حکم قضایی به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وجود “ شاکی خصوصی” عنوان شد. با این حال ایسنتاگرام باز هم از خطر فیلترینگ جست و چاره‌اندیشی دولت برای جلوگیری از گسترده‌تر شدن دایره فیلترینگ به طرح فیلترینگ هوشمند منجر شد.
روحانی و راه دشوار عمل به وعده‌ها
فیلترینگ هوشمند، راهکار دولت در پاسخ به ملت قوه‌قضاییه درباره فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی بوده است. تلاش برای فیلتر کردن اینستاگرام، واتس‌آپ و وایبر، شبکه‌های اجتماعی و ارتباطی پرطرفدار در میان ایرانیان، از سال گذشته آغاز شد. حتی “کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه” حکم به فیلتر شدن واتس‌آپ داد اما دولت در اردیبهشت ماه امسال، نخستین اقدام عملی خود را در برابر گسترده شدن دایره فیلترینگ انجام داد و با نپذیرفتن حکم این کارگروه به دستور رییس‌جمهوری، عملا از آن سلب اختیار کرد.
دبیر کارگروه که معاون قضایی دادستان کل کشور است، همان زمان واکنش تندی به این تصمیم نشان داد اما این اعتراض راه به جایی نبرد. با این حال وقتی محسنی اژه‌ای، دادستان کل کشور ترفیع درجه گرفت و به معاونت ریاست قوه قضاییه هم رسید، حمایت از عبدالصمد خرم‌آبادی، معاونش را فراموش نکرد و به دولت اولتیماتوم داد اگر واتس‌آپ و وایبر را فیلتر نکند، قوه قضاییه وارد عمل خواهد شد.
سخنان سخنگوی قوه‌قضاییه در روز نوزدهم آبان ماه، نشانه‌ای از توافق بر سر یک راه‌حل بین دو قوه بود. محسنی‌اژه‌ای عنوان کرد که وزارت ارتباطات قول داده بدون مسدود کردن دسترسی به شبکه‌های اجتماعی، از “فضای مجرمانه و فساد” جلوگیری کند. همچنین دادستان تهران نیز هشدار داد که “اگر وزارت ارتباطات به هر دلیلی نتواند به قول‌هایی که داده عمل کند دادستانی ورود پیدا می‌کند و جلوی این موضوع را می‌گیرد.”
حسن روحانی حتی پیش از این که در جایگاه ریاست جمهوری قرار بگیرد، وعده‌هایی در زمینه آزادی ارتباطات و اطلاعات داده بود که در دو سال اخیر هم تکرار شده است. او در نخستین سفر خود به آمریکا مورد خطاب جک دورسی، رییس و یکی از بنیانگذاران توییتر، قرار گرفت که می‌پرسید: “عصر به خیر رییس‌جمهور، آیا شهروندان ایران می‌توانند توییت‌های شما را بخوانند؟” رییس‌جمهوری پاسخ داده بود: “عصر به خیر جک، همان طور که به کریستین امانپور هم گفتم تلاش می‌کنم تا مردم کشورم بتوانند به راحتی به تمام اطلاعات جهانی دسترسی داشته باشند، چون این حق آنهاست.”
اما این وعده محقق نشد تا مهر ماه امسال و در جریان سفر دوم، در حالی که تیم رسانه‌ای و تبلیغاتی روحانی از شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده در ایران استفاده می‌کردند، این بار دک کاستولو، مدیر ارشد اجرایی(مدیرعامل) توییتر در قالب یک توییت از روحانی بپرسد: “آقای رییس جمهور! از توییت‌های‌تان از محل سازمان ملل متحد لذت می‌بریم. دوست داشتیم که مردم ایران هم از آن‌ها لذت ببرند. کی این اتفاق خواهد افتاد؟”
این سوال بی‌پاسخ ماند و بعید است جواب روشنی هم برای آن وجود داشته باشد. روحانی در چند نوبتی که از آزادی در حوزه ارتباطات و اطلاعات دفاع کرده با واکنش شدید برخی از چهره‌ها از جمله رییس قوه‌قضاییه مواجه شده است که کار را به تقابل دو قوه در این حوزه کشاند. حالا هم باید منتظر ماند و دید که آیا طرفداران پرقدرت فیلترینگ در ایران تن به طرح فیلترینگ هوشمند خواهند داد یا خیر. از سوی دیگر هنوز مشخص نیست که این ایده بتواند در نهایت رضایت شهروندان ایرانی را فراهم می‌کند؛ کاربرانی از سرعت پایین اینترنت و فیلترینگ گسترده گله‌مندند و همچنان برای استفاده از دو شبکه پرطرفدار توییتر و فیس‌بوک باید از فیلترشکن استفاده کنند.
عکس: صفحه اینستاگرام منسوب به حسن روحانی
