جلال یعقوبی
یک ماه بعد از سفر به امریکای لاتین و در اوایل آبان ماه 1379، خاتمی در ادامه برنامه تنش زدایی خود در حوزه سیاست خارجی ایران به ژاپن رفت. این سفر که نخستین سفر یک مقام بلند پایه ایرانی پس از چهل و دو سال به کشور ژاپن بود، بعدازظهر روز دوشنبه نهم آبان آغاز شد و طی چهار روز ادامه یافت. به گزارش خبرگزاری دولتی ایرنا، حجم مبادلات بازرگانی ژاپن و ایران در سال میلادی قبل، سه میلیارد و هفتصد و شصت میلیون دلار بود که نشانگر گستردگی سطح روابط اقتصادی دو کشور تلقی می‌شد.
خاتمی شامگاه روز دوشنبه و پیش از آغاز سفرش به ژاپن در جمع خبرنگاران حاضر شد در سخنان خود با اشاره به جنبه های اقتصادی و تجاری سفرخود، تأکید کرد که در همه زمینه های فرهنگی و سیاسی و بین المللی و “ازجمله تلاش برای برقراری صلح پایدار جهانی، مبارزه با مواد مخدر و تثبیت امنیت پایدار در منطقه و جهان” با مقامات ژاپنی سخن خواهد گفت.
در روز اول سفر، سید محمد خاتمی به همراه کمال خرازی، وزیر امور خارجه و بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت به میان ایرانیان مقیم ژاپن رفت. همچنین در این روز، او با رادیو و تلویزیون رسمی ژاپن و دو روزنامه پرتیتراژ این کشور مصاحبه ای اختصاصی برگزار کرد.
خاتمی در گفتگو با روزنامه یومیوری، درباره توافق ایران و ژاپن برای همکاری در زمینه گسترش میدان نفت خیز آزادگان تأکید کرد که مذاکرات کاملا مثبتی در این زمینه انجام شده است. او همچنین حرکت اصلاح طلبی را یک حرکت پایدار و برگشت ناپذیر توصیف کرد.
صبح روز چهارشنبه، یازدهم آبان اولین دیدار رسمی خاتمی و یوشیروموری، نخست وزیر ژاپن پس از انجام مراسم استقبال رسمی، انجام شد. این دیدار به صورتی خصوصی انجام گرفت. رئیس‌جمهور ایران همان روز در مجلس نمایندگان ژاپن نیز حاضر شد و سخنانی ایراد کرد. خاتمی پس از رئیس جمهوری کره جنوبی که دو سال پیش در این مجلس سخنرانی کرد، دومین رئیس دولتی بود که نمایندگان به سخنان او گوش فرا می دادند. خاتمی گفت: “برای من سخن گفتن در پارلمان از دو جهت مغتنم است، یکی از آن رو که مجلس مظهر اراده ملت و حاکمیت ملی است و دیگر از آن جهت که عرصه گفتگو، تفاهم و تصمیم گیری مشترک است.” وی ادامه داد: “اساساً حاکمان خودکامه و مستبد بر جامعه بی قانون و فاقد ساختارها و نهادهای سیاسی حکومت نمی‌کردند، بلکه آنان پایمال کنندگان قوانین و معارضان نهادهای مشروع مردمی بوده‌اند.» خاتمی افزود: «قدرت، به ویژه قدرت سیاسی، همواره نیازمند نظم و نظارت است تا به خودکامگی و قانون ستیزی منجر نگردد و از خدمت به ملت رو برنتابد.” خاتمی سپس تأکید کرد: “در تلقی ما، دموکراسی به عنوان استقرار حکومت و نظارت بر نظام سیاسی، نه تنها با دین ناسازگار نیست بلکه جانشین آن که در تاریخ هم سابقه‌ای سیاه دارد، یعنی استبداد و تکیه بر زور برای تحمیل حکومت، معارض با تعلیمات پیامبران خدا و به خصوص پیامبر عظیم‌الشأن اسلام و مخالف خواسته های انسان متفکر، مختار و آزاد است.”
رئیس جمهوری همانروز، در جمع مدیران و صاحبان صنایع ژاپن نیز سخنرانی کرد. وی در بخشی از سخنان خود با اشاره به کوشش های انجام گرفته در اقتصاد ایران و مشکلات و محرومیت های موجود، گفت: “یقین دارم که تصمیم گیری به موقع مؤسسه ها، نهادها و شرکت های ژاپنی به حضور در فرایند سرمایه گذاری، انتقال دانش فنی و تولید، متضمن نتایج و منافع مشترکی برای دو کشور خواهد بود.” بعد از ظهر روز چهارشنبه یازدهم آبان، خاتمی به همراه یوشیرو موری، نخست وزیرژاپن، دور دوم مذاکرات خود را به انجام رسانده و بیانیه همکاری های مشترک دو کشور در آستانه قرن بیست و یکم را امضا کردند.
در این بیانیه با تاکید بر نقش بیشتر بخش های خصوصی در زمینه توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور، آمده بود: “دو دولت راه های مختلف، از جمله همکاری های فنی را برای تسهیل وتحرک فعالیت های اقتصادی بخش خصوصی دو کشور، شامل، تجارت سرمایه گذاری وتبادل هیأت های تجاری را بررسی خواهند نمود.طرف ایرانی اهمیت همکاری را به ژاپن ارائه داده و مورد توجه قرار داد و انتظار بالای خود را برای استمرار مشارکت و برنامه های مختلف توسعه در ایران شامل برنامه سوم پنج ساله اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی وبرنامه های توسعه صنعتی مانند همایت از خط مشی صنایع کوچک و متوسط را اعلام نمود.”
در این بیانیه درباره گسترش همکاری در زمینه جهانگردی، اهمیت ثبات بازار نفت تقدیر از ترویج گفتگوی تمدن ها، همکاری در مورد مبارزه با مواد مخدر، محکومیت تروریسم بر تمامی اشکال آن، محکومیت کاربرد سلاح های کشتارجمعی، اظهار تاسف از خسارات وارده بر شهروندان فلسطینی و همچنین پیشنهاد اصلاح در سازمان ملل نیز توافق هایی انجام گرفته بود.
رییس جمهور ایران در پایان مذاکرات خود با نخست وزیر ژاپن دریک نشست مطبوعاتی شرکت کرد. وی با ابراز امیدواری از نتایج مذاکرات انجام شده متذکر شد که روابط دو کشور وارد مرحله جدیدی از همکاری های همه جانبه خواهد شد.
خاتمی روز پنج شنبه با امپراتور ژاپن دیدار و گفتگو کرد امپراتور ژاپن گر چه قدرت اجرایی ندارد، لیکن طبق قانون اساسی این کشور، نماد وحدت و مظهر کشور تلقی می شود.همچنین خاتمی با حضور در دانشگاه صنعتی توکیو در جمع دانشگاهیان این کشور سخن گفت. سخنان خاتمی که همزمان در تمامی دانشگاههای ژاپن منتشر می شد یکی از مهمترین حوادث این سفر تلقی شد.
خاتمی در سخنان خود به رویکردی جدید از چگونگی گفتگو و تفاهم میان دو تمدن ودو زبان ودو فرد اشاره کرده وآن رابه نام«اشارت» در زبان عرفان برابر گرفت.او معتقد بود: “بیاییم به صدای دیگری که از اعماق وجود فرهنگ ما و شما به گوش می رسد، توجه کنیم طریقت ذن به ما می آموزد که انسان حیوانی حراف است اگر منطق وفلسفه ارسطویی با تعریف انسان به عنوان «حیوان ناطق» در واقع نخستین گام را در راه طراحی متافیزیک واندیشه فلسفی غربی بر می دارد، ذن به ما فضیلت ومزیت سکوت را می آموزد. فقط با شنیدن چنین سکوتی است که می توانیم سخن بگوییم. عرفان اسلامی وطریقت ذن به ما می‌آموزد که چگونه می‌توانیم واقعیت واحدی را که هنوز با زبان پاره پاره نشده است، تجربه کنیم.اگر چنین شهودی از واقعیت برای ما حاصل شود، آن وقت زبان ما زندان ما نخواهد بود.” خاتمی پس از پایان سخنان خود به پرسش های دانشجویان ژاپنی پاسخ گفت.
خاتمی همان روز با وزیر صنایع وتجارت بین المللی ژاپن، وزیر آموزش وپرورش ژاپن، اعضای انجمن دوستی پارلمانی ایران وژاپن، ایران شناسان ژاپنی وروسای دو شرکت بزرگ ژاپنی «سومی‌تومو» و«میتسوبیشی» نیز دیدارهای انجام دادوجمعه شب به ایران بازگشت.رییس جمهور پس ازبازگشت به ایران دستاوردهای مختلف این سفر از جمله اعطای تسهیلات سه میلیارد دلاری نفتی از طرف ژاپن به ایران و علاقمندی ژاپن جهت سرمایه گذاری در میدان نفتی آزادگان را تشریح کرد.