قدرت خرید با گرانی نسبت معکوس دارد، در شرایطی که در آمد ثابت است یا کم رشد می کند، هر چقدر که کالاها گران تر شوند، به همان نسبت از قدرت خرید مردم کاسته می شود و به نسبت فقیرتر می شوند. بدین ترتیب، نرخ تورم 27 درصدی که از سوی نهادهای رسمی کشور در پاییز 1387 اعلام شد، به معنی آن است که از قدرت خرید مردم دست کم 27 در صد کم شده است و به همان نسبت فقیرتر شده اند. تازه بسیاری از دست اندرکاران و پژوهش گران براین باورند که تورم و گرانی بسیار بالاتر از این هاست.
روزنامه های منتشر شده در خود کشور، رشد قیمت ها را بسیار بیشتر و سریع تر از رشد درآمدها گزارش کرده اند و به طور پوشیده خبر از روند فزاینده گسترش فقر در کشور داده اند: بیش از 87 درصد از حداقل درآمد هر خانوار، صرف خرید مواد غذایی می شود و تنها چیزی در حدود 13 درصد درآمد برای درمان، اجاره خانه و هزینه حمل و نقل باقی می ماند (1).
براساس برآوردهای روزنامه اعتماد ملی، دستمزد کارگران در سال 1387، تنها 46 درصد هزینه زندگی ایشان را پوشش می دهد. البته از سال 1382 تا کنون حداقل دستمزد تعیین شده برای کارگران افزایش یافته است، اما این افرایش هیچ تناسبی با نرخ تورم نداشته و عملاً کمکی به افزایش قدرت خرید کارگران نکرده است. مثلا اگر افزایش 25 هزار تومانی حداقل دستمزد اسمی در سال 1387 نسبت به سال 1386 را با نرخ تورم همان دوره مقایسه کنیم، دستمزد واقعی به طور چشمگیری کاهش یافته است (2).
روزنامه ابرار اقتصادی هم با همین باور گزارش می کند که با توجه به تعدیل حداقل دستمزد اسمی کارگران در سال 1387 (هزار تومان در ماه 210) با مبنای نرخ تورم، دستمزد حقیقی کارگران در دو سال اخیر به شدت کاهش یافته است. به نوشته این روزنامه حتی اگر حداقل معیشت در نظر گرفته می شد، باید 113 درصد به دستمزد سال 1386 افزوده می شد ولی در حال حاضر بنگاه های اقتصادی توان چنین پرداختی را ندارند (3).
از همین رو و به علت رشد نامتوازن قیمت کالاهای مورد نیاز و سطح درآمدها، مردم کشورمان روز به روز فقیرتر می شوند و بسیاری به زیر خط فقر می افتند.
بنا بر پژوهشی انجام شده توسط استادان دانشگاه تربیت مدرس، 95 درصد، مردم دچار مشکلا‌ت معیشتی هستند و بیش از 9 میلیون نفر زیر خط فقر شدید و مطلق معرفی شده اند(4).
یک نماینده پیشین مجلس کارشناس امور اجتماعی شمار هم میهنان زیر خط فقر را بیشتر و در حدود 10 میلیون نفر می داند (5). اما با توجه به افزایش جمعیت در شرایط رکود و تورم، برآورد بعضی دیگر از اعضای کمیسیون اجتماعی مجلس، جمعیت زیر خط فقر شدید و مطلق را در حدود دوازده میلیون نفر می داند (6).
تازه اگر خط فقر بر مبنای روش میانگین هزینه، میانه هزینه‌های درآمدی و مصرف کالری محاسبه شود، شمار ایرانی های زیر خط فقر دست کم به چهارده میلیون نفر می رسد. در روش میانگینی، 50 درصد میانگین هزینه افراد جامعه، به عنوان مرز خط فقر تعیین می‌شود. در این روش، فقیر شخصی است که کمتر از نصف افراد معمولی جامعه درآمد دارد و قادر به تأمین 2300 کالری حداقل غذای مورد نیاز یک انسان نیست. بنا بر این روش میانگین نرخ خط فقر برای هر فرد در ماه در سال 1385، 73 هزار تومان تعیین شده است که با احتساب تورم آغاز سال 1387، این رقم به بیش از یک صد هزار تومان می‌رسد. به این معنا که اگر درآمد یک خانوار چهار نفره شهری در کشور، کمتر از چهارصد هزار تومان در ماه باشد، آن خانواده زیر خط فقر به شمار می‌رودو بر این مبنا هم اکنون دست کم 35 درصد جمعیت ایران زیر خط فقر زندگی می کنند (7).
ناشی از آنچه شرحش رفت، شمار مستمدان تحت پوشش در کشور به طور مرتب افزایَش یافته است. در حال حاضر دست کم چهار میلیون و پانصد هزار نفر تحت پوشش کمیته امداد و 500 هزار نفر نیز تحت پوشش بهزیستی قرار دارند (8).
حتی وزیر رفاه و تامین اجتماعی دولت نهم هم با اشاره به توزیع بن‌های 32 هزار تومانی خرید کالا بین 9 میلیون نیازمند تحت پوشش و غیر تحت پوشش و پرداخت یک ماه حقوق به عنوان عیدی مددجویان در عید فطر اذعان کرد: چرا که به مددجویان خود ماهانه بین 25 تا 50 هزار تومان پرداخت می‌کنیم، البته این رقم به جز خدمات موردی است که این خانواده‌ها از نهادهای حمایتی دریافت می‌کنند (9).
کوتاه سخن اینکه با وجود افزایش بی سابقه درآمدهای نفتی در دوران زمامداری آقای احمدی نژاد و تبلیغات گسترده دولت نهم، پژوهش های انجام شده در خود کشور نشان می‌دهند که در این مدت، افراد بیشتری به زیر خط فقر افتاده اند.
راستی پول نفت به چه کاری خورد؟
پانوشت
1. کرمانی علیرضا، “مردم ۲۷ درصد قدرت خرید خود را از دست داده اند”، سایت اینترنتی رادیو فردا، 9/8/2008، به نقل از منابع رسمی کشور.
2. روزنامه اعتماد ملی، چهارشنبه 07/09/2008.
3. روزنامه ابرار اقتصادی، 12 اردیبهشت 1378 (اول ماه مه 2008)، به نقل از گزارش ابراهیم نظری جلالی، معاون روابط کار وزارت کار و امور اجتماعی.
4. پژوهشی از استادان دانشگاه تربیت مدرس، به نقل از کاظم نصیراف (1386)، ارزیابی سیاست‌های اقتصادی دولت در راستای شعار عدالت‌طلبی و مهرورزی: تورم را مهار کنید، روزنامه اعتماد ملی، 19 دی ماه، کد خبر: 53392. www.roozna.com.
5. کیهان لندن، 4 تا 10 مهر ماه 1387 خورشیدی، شماره 1225، گزارش بازگرفته ایلنا به نقل از ابوالقاسم مختاری، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس هفتم
6. به گزارش کاظم نصیراف (1386)، ارزیابی سیاست‌های اقتصادی دولت در راستای شعار عدالت‌طلبی و مهرورزی: تورم را مهار کنید، روزنامه اعتماد ملی، 19 دی ماه، کد خبر: 53392. www.roozna.com.
7. سایت اینترنتی تابناک، بانک مرکزی: چهارده میلیون نفر در ایران زیر خط فقر هستند، کد خبر: ۱۴۶۹۸، تاریخ انتشار: ۱۶: ۲۴ - ۱۲ مرداد ۱۳۸۷، به نقل از فصلنامه «آمار اقتصادی» که توسط بانک مرکزی
8. کیهان لندن، 4 تا 10 مهر ماه 1387 خورشیدی، شماره 1225، گزارش بازگرفته ایلنا به نقل از ابوالقاسم مختاری، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس هفتم
9. وزیر رفاه: اعلام خط فقر به چه درد می‌خورد! کد خبر: ۵۱۹۳، تاریخ انتشار: ۱۵: ۴۲ - ۲۹ دی ۱۳۸۶