روز دوشنبه همزمان با جدی تر شدن تصویب دور جدید تحریم ها، جمهوری اسلامی تفاهم نامه مبادله اورانیوم غنی شده با سوخت مورد نیاز برای یک راکتور پژوهشی را با برزیل و ترکیه امضاء رساند که براساس آن “جمهوری اسلامی ایران بر امانت‌گذاری 1200 کیلوگرم اورانیوم کم غنی شده در ترکیه موافقت کرد”.
مقامات جمهوری اسلامی از جمله آیت الله علی خامنه ای، محمود احمدی نژاد، علی لاریجانی، مقام های شورای عالی امنیت ملی و علی اکبر ولایتی که مشاور امور بین الملل رهبر نیز هست تا چند روز پیش به صراحت موضع رسمی خود را “مبادله سوخت هسته ای فقط در ایران” عنوان کرده و حتی در پاییز گذشته گفته بودند که: “مبادله سوخت در داخل ایران خط قرمز نظام است.”
همزمان با انتشار متن این بیانیه، اتحادیه اروپا و همچنین امریکا عقب نشینی در مساله تبادل سوخت هسته ای را کافی ندانستند و خواستار رفع نگرانی در مورد “اهداف احتمالا نظامی جمهوری اسلامی از فعالیت های هسته ای” شدند.
کاخ سفید روز دوشنبه در بیانیه ای اعلام کرد که دولت ایران “هنوز باید صحت صلح آمیز بودن فعالیت‌های اتمی خود را ثابت کند و در غیر این صورت با عواقبش از جمله تحریم‌ها روبرو شود.”
در این بیانیه که رسانه ها آن را “اظهار نظر بدبینانه در قبال توافق مبادله سوخت میان دولت های ایران، برزیل و ترکیه” توصیف کردند با تاکید براینکه “این توافق، شانس تبدیل به قدمی مثبت را دارد” گفته شده جمهوری اسلامی “هنوز هم به غنی سازی اورانیوم که ممکن است به ساخت بمب اتمی منتهی شود، ادامه می‌دهد.”
در بیانیه کاخ سفید همچنین با اشاره به سوابق جمهوری اسلامی در “نقض مکرر تعهداتش و نیاز به پرداختن به مسائل اساسی و پایه‌ای در برنامه اتمی ایران” آمده است که نگرانی های امریکا و جامعه جهانی همچنان در این خصوص باقی است.
در بیانیه کاخ سفید تاکید شده که جمهوری اسلامی “هنوز به غنی سازی اورانیوم تا سقف 20 درصد ادامه می‌دهد که خلاف قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت است که از آنها خواسته فعالیت غنی سازی خود را به حالت تعلیق درآورند.”
کاترین اشتون، مسئول روابط خارجی اتحادیه اروپا نیز دیروز توافق ایران با مبادله سوخت و ارسال اورانیوم غنی شده به ترکیه را “پاسخ نسبی به خواست آژانس بین المللی انرژی اتمی” خواند و با اشاره به اینکه بیانیه توافق ایران با مبادله سوخت هسته ای، به بخش اصلی پرونده هسته ای ایران یعنی “مقاصد نظامی از فعالیت هسته ای” نپرداخته، گفت: “پیشنهاد آژانس حرکتی از سوی حسن نیت بود و برای تایید این که حق استفاده از انرژی صلح آمیز اتمی برای کشورها محفوظ است. با این حال، هنوز به مسئله اصلی پرداخته نشده که قصد برنامه اتمی نظامی است و ما هنوز امیدواریم مذاکرات رسمی در این مورد با ایران داشته باشیم.”
حتی دیمیتری مدودف رئیس جمهوری روسیه هم که پیشتر از اقدامات جمهوری اسلامی حمایت می کرد با وجود استقبال از عقب نشینی روز دوشنبه جمهوری اسلامی تاکید کرد که: “اکنون این پرسش مطرح می شود که آیا این توافقنامه به تنهایی کافی است یا خیر.”
مقام های وزارت خارجه فرانسه و مسئولان دولت فدرال آلمان نیز در اظهاراتی مشابه بیانیه توافق حکومت ایران با ارسال اورانیوم غنی شده به ترکیه را ناکافی عنوان کرده اند.
بقای نظام
براساس بخشی از بیانیه مشترک دولت های ایران، ترکیه و برزیل که به امضای وزرای خارجه سه کشور رسید ایران موافقت خود را با ارسال 1200 کیلوگرم اورانیوم غنی شده با درصد پایین به ترکیه اعلام کرده و منتظر پاسخ مثبت گروه وین شامل امریکا، روسیه، فرانسه و آژانس بین المللی انرژی اتمی می ماند تا در صورت نظر مثبت آن ها “جزییات بیشتر تبادل سوخت از طریق توافقنامه کتبی و ترتیبات مربوط بین ایران و گروه وین” تعیین شود.
در بخش دیگری ازاین بیانیه مشترک جمهوری اسلامی متعهد شده تا “از زمانیکه گروه وین تعهد خود را به شرایط و مفاد این بیانیه اعلام نماید” و “پس از توافق نامه ای درباره جزئیات آن با گروه وین برای به امانت گذاشتن مواد با غنای کم (1200 کیلوگرم)، آمادگی خود را در طول یک ماه بیان خواهد کرد”. در عوض “گروه وین نیز مطابق همین توافقنامه در طول یک سال 120 کیلوگرم مواد مورد نیاز راکتور تحقیقاتی تهران را به ایران تحویل می‌دهد.”
در این بیانیه همچنین ترکیه و برزیل “از آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای تداوم گفت‌وگو‌ها با کشورهای 1+ 5 کما‌فی‌السابق در هر مکان از جمله در ترکیه و برزیل حول نگرانی‌های مشترک بر مبنای تعهدات دسته جمعی براساس مشترکات دو بسته پیشنهادی” استقبال کرده اند.
اما درقبال ارسال 1200 کیلوگرم اورانیوم غنی شده به ترکیه که موجودی اورانیوم غنی شده ایران تا اواخر تابستان گذشته است، مقام های جمهوری اسلامی یک امتیاز هم دریافت کرده اند و برزیل و ترکیه پذیرفته اند که “تبادل سوخت هسته‌ای حرکتی سازنده، رو به جلو نقطه شروعی برای همکاری میان ملت‌ها است” و”چنین حرکتی باید به تعامل مثبت و همکاری در زمینه فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای هدایت شود و از هرگونه تقابلی اعم از اقدامات، رفتار و یا بیانیه‌هیا تهدید آمیزی که به حقوق و تعهدات هسته‌ای ایران تحت NPT لطمه می‌زند اجتناب گردد و همکاری هسته‌ای جایگزین آن ها شود.”
دو هفته پیش از این توافق، علی اکبر ولایتی با عنوان “مشاور بین الملل آیت الله خامنه ای” به خبرگزاری رسمی دولت، گفته بود: “برخی کشورهای تولید کننده سوخت هسته ای بر تبادل سوخت آنان در خارج ایران، اصرار می کنند که سبب برانگیختن سوء ظن است؛ چه اصراریست که مبادله سوخت را بیرون ببرند؛اورانیوم با غنای 20 درصد را به ایران بیاورند و اورانیوم با غنای 3.5 یا 5 درصد تحویل بگیرند.این اصرار آنها نشان می دهد که فریبی پشت آن است و می خواهند این سرمایه را از دست ایران خارج کنند.”
مشاور رهبر ایران همچنین اورانیوم غنی شده را حاصل خون دل ایرانیان توصیف کرده و گفته بود: “مواد غنی شده در ایران را که با خون دل غنی سازی شده است، در اختیار غربی ها بگذاریم مطمئن نیستیم که آنها به قول خود عمل کنند.”
علی اکبر ولایتی با تاکید براینکه “تبادل سوخت هسته ای باید درایران باشد”، در پاسخ به این سئوال که آیا موضوع طرف ثالث مثل ترکیه نیز منتفی است، گفته بود: “آنها مگر با ترکیه روابط درستی دارند؟ اگر بخواهند نقض عهد بکنند، نقض عهد می کنند و ترکیه نمی تواند آنها را مجبور کند تا به تعهدات خود عمل کنند.”
با این حال روز دوشنبه نه تنها گردانندگان حکومت با نگرانی از دور جدید تحریم و فشارهای بین المللی، ارسال اورانیوم غنی شده خود به ترکیه را پذیرفت بلکه متعهد شد درصورت استقبال گروه وین و پس از نهایی شدن توافق با آنان 1200 کیلوگرم اورانیوم غنی شده خود را یک ماهه به ترکیه منتقل کند و در عوض طی یک سال 120 کیلو سوخت هسته ای برای راکتور پژوهشی تهران دریافت کند.
در بیانیه ای که مورد موافقت جمهوری اسلامی قرار گرفت همچنین آمده: “در صورتی که مفاد این بیانیه مورد توجه و احترام قرار نگیرد، ترکیه حسب درخواست ایران، LEU ایران را بدون هیچگونه شرطی و بسرعت به ایران برگشت می دهد.”
حمایت ملی ـ مذهبی ها، انتقاد اصولگرایان
عقب نشینی هسته ای با انتقاد تند احمد توکلی رییس مرکز پژوهش های مجلس که خود نیز از چهره های جناح حاکم است، مواجه شد؛ وی گفت: “این بیانیه را باید بیانیه انتقال سوخت هسته‌ای ایران نامید، نه تبادل سوخت.”
توکلی همچنین تاکید کرد که بیانیه ایران، برزیل و ترکیه در خصوص مبادله سوخت هسته‌ای “تا اینجا، ایران را یک طرفه متعهد می‌سازد که کل 1200کیلو اورانیوم 3.5 درصدی خود را از تسلط خویش خارج کند و به خاک ترکیه منتقل کرده و تحت سلطه آن کشور قرار دهد بدون آنکه طرف پرمدعای غربی هیچ تعهدی بسپارد.”
وی ضمن مخالفت با این بیانیه افزود: “بیانیه بیشتر به تعارفات دیپلماتیک شبیه است و در نتیجه تا اینجا ایران خودش را متعهد کرده است و با کمال تعجب قوی‌ترین اهرم خویش را برای ادامه مذاکرات از دست می‌دهد.”
رییس مرکز پژوهش های مجلس با تاکید براینکه “این بیانیه که آن را بیانیه تبادل سوخت نامیده‌اند مصالح ملی ما را تأمین نمی‌کند” تصریح کرد: “اگر قرار باشد بن بست به هر قیمت شکسته شود، چرا اساسا چندین سال برای استیفای حق مسلم ملت ایستادگی کردیم و به تولید صنعتی اورانیوم موفق شدیم؟ اگر گروه وین اورانیوم 20 درصد را نداد و شرط تحویل را توقف و تعطیلی هر نوع غنی‌سازی قرار داد و تهدید کرد که در غیر این صورت تحریم جدید اعمال می‌کنیم چه خواهیم کرد؟”
وی همچنین توافق روز گذشته برای ارسال اورانیوم غنی شده به ترکیه را باعث بالا رفتن وزن ترکیه و کاهش وزیر حکومت ایران در معادلات منطقه‌ای، توصیف کرد و به صراحت گفت که توافق روز گذشته محمود احمدی نژاد با رجب طیب اردوغان و لولا داسیلوا نشانه ای از اثر گذاشتن فشارهای بین المللی در پرونده هسته ای بر دولت احمدی نژاد است.
توکلی که از اصولگرایان منتقد احمدی نژاد به شمار می رود همچنین خبر داده که خود و همفکرانش قصد دارند تا با ورود مجلس به ماجرای تبادل سوخت هسته ای بیانیه مورد توافق احمدی نژاد را با شرط های دیگری همراه کنند.
اما همزمان با احمد توکلی جمعی از چهره های ملی-مذهبی با انتشار بیانیه ای اعلام کردند که “بر اساس منافع ملی، از تبادل سوخت هسته‌ای حمایت می‌کنند.”
در این بیانیه که به امضای محمد بسته نگار، حسین رفیعی، رضا رئیس طوسی، تقی رحمانی، عزت الله سحابی، حسین شاه حسینی، اعظم طالقانی، رضا علیجانی و نظام الدین قهاری رسیده با اشاره به اینکه “بخش مهمی از مردم ایران زیر خط فقر نسبی و بخش قابل توجهی از آن زیر خط فقر مطلق زندگی می‌کنند” و با اشاره به بحران اقتصادی و سیاسی موجود در کشور از بحران هسته ای به عنوان یک معضل نامبرده شده است.
چهره های ملی مذهبی همچنین تاکید کرده اند که “بی‌تدبیری‌ها و ماجراجویی‌ها در سالیان اخیر، برخلاف دوران اصلاحات، باعث شده پرونده هسته‌ای ایران از آژانس به شورای امنیت برود و موجب تحریم‌های چندگانه‌ای شده است که هزینه آن را مستقیما ملت ایران می‌پردازند.”
آن ها همچنین اعلام کرده اند که “هر چند نمی‌توانیم چندان خوش‌بینانه به رفتار و سیاست خارجی اخیر ایران در پذیرش تبادل سوخت هسته‌ای بنگریم، اما رفتار و عمل سیاسی را باید بر اساس واقعیت‌ها، نه صرفا بر اساس قصد و نیت‌ها و یا نیت‌خوانی‌های سیاسی قرار داد. ما از حاکمیت ایران نیز می‌خواهیم اگر به این تأمل و تدبیر رسیده است که این معضل را از سر راه حاکمیت ایران بردارد و عزمی جدی و شفاف برای حل مشکل دارد به این ناباوری که ایران در راستای سیاست‌های گذشته‌اش تنها می‌خواهد دفع‌الوقت کند، پایان دهد و البته با رعایت منافع ملی (مبنی بر لزوم حذف تحریم‌ها علیه ایران و بازگشت پرونده به آژانس)، در مذاکرات پیش رو، با تبادل سوخت در کشوری دوست یا مورد اعتماد ایران موافقت کند.”
