رهبر جمهوری اسلامی روز گذشته با انتقاد از ورود کتاب های “مضر” به بازار، از مسئولان خواست تنها به ترویج کتاب های “خوب و سالم” بپردازند. وی بدون اشاره به سیاست های محدود کننده فرهنگی دولت در ممیزی، جمع آوری کتاب ها، حذف یارانه کاغذ و بازداشت نویسندگان، از وضعیت نشر کتاب در کشور انتقاد و پیشنهاد کرد صدا و سیما کتاب خوانی را تبلیغ کند. این در حالی است که در ماه جاری وزارت ارشاد از تاسیس هیاتی برای نظارت قوی تر بر کتاب ها خبر داده است.
“نمی توان بازار کتاب را آزاد گذاشت.” این را روز گذشته آیت الله علی خامنه ای در دیدار با مسئولان کتابخانه های بزرگ عمومی مطرح کرد. رهبر جمهوری اسلامی معتقدست این آزادی باعث خواهد شد تا کتاب های “مضر” وارد جامعه شوند چرا که به باور وی لزوما هر کتابی مفید نیست.
رهبر جمهوری اسلامی در توضیح نگرانی خود به کتاب هایی اشاره کرد که “ظاهر فرهنگی” دارند اما مقاصد آن ها سیاسی و انحرافی است. وی به مسئولان هشدار داد تا از “تغذیه معنوی ناسالم” جلو گیری کنند و به ترویج کتاب های “خوب و سالم” بپردازند. آیت الله خامنه ای البته توضیح نداد که از نگاه او کتاب خوب باید چه ویژگی هایی داشته باشد.
وزارت ارشاد اسلامی در شش سال گذشته ـ از زمان به قدرت رسیدن محمود احمدی نژاد ـ سیاست نظارت و سانسور شدیدتری را در بازار نشر اعمال کرده است. با این حال به نظر می آید محدودیت های اعمال شده همچنان با انتظارات آیت الله خامنه ای فاصله دارد.
از سال 84 به این سو دولت نهم و دهم کوشیده است با اعمال سیاست هایی همچنین سانسور و حتی دست بردن در محتوای کتاب ها، ندادن مجوز نشر، جمع آوری فله ای کتاب از نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، خارج کردن کتاب های ممنوعه از کتابخانه های عمومی و دانشگاهی و همچنین حذف یارانه کاغذ، جریان انتشار و کتاب را در سیطره خود قرار دهد.
نظارت قوی تر
نگرانی اصحاب نشر و نویسندگان و مترجمان زمانی افزایش یافت که اوایل این ماه، وزیر ارشاد از آغاز به کار نهاد جدیدی تحت عنوان “هیات نظارت بر کتاب” خبر داد.
محمد حسینی اعضای این گروه را “شخصیت های شناخته شده ای” معرفی کرد که وظیفه شان “نظارت قوی تر” بر انتشار کتاب خواهد بود.این هیات همچنین وظیفه دارد تا علاوه بر کتاب بزرگسالان، آثار کودکان را نیز ورق زند و سانسور کند.
گفتنی است پیش از این تنها “اداره کتاب” در وزارت ارشاد وظیفه بازخوانی کتاب ها را بر عهده داشت اما با فعالیت هیات جدید به موازات این اداره، بر حجم سانسور و عدم اعطای مجوز به کتاب ها افزوده خواهد شد.
سال 88 مهدی کروبی در مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری به صراحت گفته بود در صورتی پیروزی در انتخابات “ممیزی” کتاب را حذف خواهد کرد: “ممیزی کتاب به شکل کنونی و پیش از چاپ ملغی می‌شود و هیچ فردی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا جای دیگری حق ندارد نویسنده یا ناشری را مجبور به چیزی کند که قبول ندارد.”
ناشران می گویند سیاست های نظارتی تازه دولت مستقر باعث خواهد شد تا زمان در صف قرار گرفتن آثار نویسندگان برای ورود به بازار کتاب افزایش یابد.انتظار نویسندگان برای گرفتن مجوز نشر در برخی موارد چندین سال به طول می انجامد؛ انتظاری که از نظر حسن پرویز معاون فرهنگی وزیر ارشاد “عادلانه ” است. او در ارتباط با دلایل این طولانی شدن این روند می گوید: “اگر لایه هایی که در بخشهای مربوطه در نظر گرفته شده اند - مثل اداره کتاب - به نتیجه نرسند و ناچاراً موضوع به هیات نظارت ارجاع و در آنجا برای کتاب تعیین تکلیف شود به نظر من حقوق افراد بهتر حفظ می شود و ما نباید این را نکته ای منفی بدانیم.”
حبس رمان نویسان
و این همه در حالیست که اعمال سانسور و حذف محتوای کتاب ها و ورود آن ها به بازار نشر به معنای مصونیت نویسندگان نسبت به اثر از فیلتر رد شده خود نیست. در همین راستا نویسندگانی چون یعقوب یادعلی سال 86 به خاطر نگارش رمان “آداب بی قراری” که مجوز آن توسط ارشاد صادر شده بود، به یکسال حبس تعزیری محکوم و روانه زندان شد. اتهام وی توهین به قومیت ها عنوان شده بود.
تصفیه قفسه ها
گفتنی است در دولت احمدی نژاد همچنین از سیاست پاکسازی کتابخانه ها نیز به عنوان حربه ای برای از دسترس خارج کردن کتاب هایی که با استاندارهای “اصولگرایانه” همخوان نیستند بهره گرفته شده است. در سال های گذشته بارها قفسه کتابخانه ها ـ به ویژه در دانشگاه های کشور ـ خالی از کتاب هایی شده که در زمان دولت های اصلاحات در آنها جای گرفته بود.
در یکی از آخرین نمونه ها اوایل ماه جاری شورای فرهنگ عمومی استان اصفهان، جلسه ای به ریاست آیت الله طباطبایی نژاد، نماینده ایت الله خامنه ای در استان- ترتیب داد تا به صراحت از جمع آوری کتاب های “نامناسب” در کشور خبر دهد و اینکه به کتاب فروشی ها و کتابخانه ها پیشنهاد شده ۱۰۷ کتاب جایگزین کتاب های قبلی شود. جالب اینکه در این جلسه مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان از همان عباراتی برای توصیف کتاب های نامناسب بهره گرفته بود که روز گذشته ایت الله خامنه ای آن ها را بیان کرد: “کتاب های مفید و کتاب های مضر”
گفتنی است از زمان انقلاب سال 57، این دومین بار است که جمع اوری کتاب های “مضر” در قالب یک سیاست رسمی و دولتی اجرا می شود. بار نخست اوایل فروردین سال 59 با شروع انقلاب فرهنگی کتاب های ممنوعه با کتابخانه ها وداع گفتند.
تبعیض در اعطای یارانه کاغذ
از سوی دیگر دولت احمدی نژاد در این مدت با حذف یارانه کتاب نیزصنعت نشر را با مصائب بیشتر مواجه کرده است. البته ناشرانی از دریافت یارانه کاغذ محروم شده اند که کتاب های همسو با سیاست های حکومت را منتشر نمی کنند. در همین ارتباط علیرضا رئیس دانا، مدیر نشر نگاه، به سیاست تبعیض آمیز دولت اشاره کرده و گفته است :” پس چرا به شکل تبعیض آمیزی هنوز اقدام به توزیع کاغذ میان برخی ناشران می‌کند؟”
وی به ورود مقادیر زیادی کاغذ به کشور اشاره و خاطرنشان کرده وزارت ارشاد اجازه توزیع آن را میان ناشران نمی دهد؛ او دلیل چنین تصمیمی را مشخص دانسته بود: “آنها قصد دارند این مقدار کاغذ را میان برخی ناشران نزدیک به خود توزیع کنند.”
رئیس دانا هشدار داد که این سیاست موجب کاهش کتب منتشره از نظر “کمی” خواهد شد.
سال گذشته محمود دولت آبادی از نویسندگان صاحب نام کشور نیز با انتشار یادداشتی در روزنامه شرق، از “ورشکستگی و تعطیلی” ناشران سخن گفت و سیاست های دولت را در آن دخیل دانست. وی تصریح کرده بود: “ بسیاری از ناشرانی که این روزها از تعطیلی انتشاراتشان حرف می زنند سابقه ای 50ساله ویا بیشتر دارند واکثر نویسندگان، شاعران ومتر جمان ومحققانی که کتابهایشان درارشاد مانده سالهاست نویسنده اند و می نویسند وکتابهایشان با تیراژ بالا به چاپ می رسد.”
با این حال روز گذشته، پیش از سخنرانی آیت الله خامنه ای، وزیر ارشاد پشت تریبون قرار گرفته بود تا از افزایش 48 درصدی کتابخانه های عمومی و 20 برابر شدن خرید کتاب در شش سال گذشته خبر دهد. این یکی دیگر از آمارهای دولتی است که بارها از سوی منتقدان و رهبران مخالفان به ارائه “آمار کذب” متهم شده.
سرانه مطالعه: 2 یا 76 دقیقه؟
منتقدان می گویند مجموعه سیاست های محدود کننده دولت نهم و دهم باعث شده سرانه مطالعه در ایران بسیار پایین تر از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه باشد. سال 87 علی اکبر اشعری، رئیس وقت سازمان کتاب‌خانه‌ی ملی میزان مطالعه ایرانیان در شبانه روز را “ 2 دقیقه” دانسته بود، گرچه اواخر ماه گذشته این آمار از سوی منصور واعظی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی ایران، جهشی “74 دقیقه ای ” پیدا کرد.
او البته این امار را با احتساب زمان قرائت قران، دعا و “راز نیاز با معبود ” و خواندن روزنامه جمع بسته بود.
تبلیغات کنید
با این همه آیت الله خامنه ای نیز زیر بار چنین آماری نرفته است و روز چهارشنبه صنعت نشر را شایسته کشوری “75 میلیونی” ندانست: “تیراژهای چند هزاری و چاپ های مکرر کنونی کتاب، شایسته کشوری 75 میلیونی و با جمعیت گسترده جوان، نیست.”
پیشنهاد های رهبر جمهوری اسلامی برای بهبود این وضعیت محدود به “تبلیغات در مطبوعات و صدا و سیما” برای دعوت شهروندان به کتابخوانی ماند. حال آنکه کارشناسان فرهنگی می گویند ریشه اصلی مشکلات نشر و سرانه پایین مطالعه را نه در تبلیغات بلکه باید در محدودیت ها و سانسوری دانست که در شش سال اخیر جریان آزاد نشر کتاب را بی رمق کرده است.
