الیوت هن تو- برنارد هایکل
از زمان حمله مرگبار اسرائیل به کشتی ماوی مرمره در ماه گذشته، به نظر می رسید ایران برنده اصلی موج به راه افتاده جهانی علیه اسرائیل باشد. اما اوضاع به شکل کاملاً متفاوتی پیش می رود: در حالیکه ایران به شکل تناقض آمیزی در حال از دست دادن نفوذ خود است، ترکیه به عنوان یک کشور مدرن، دموکراتیک و صاحب احترام بین المللی، نقش چشمگیری را برعهده گرفته است و سودای ایستادگی در برابر اسرائیل و مخالفت در برابر آمریکا را در سر می پروراند.
هرچند بسیاری از آمریکایی ها احساس می کنند رفتار متحد قدیمی شان در آنکار خیانت آمیز بوده است، اما واشنگتن به تدریج از ظهور ترکیه قدرتمندی که قادر باشد نقش رهبری در جهان عرب سنی را برعهده بگیرد، منتفع خواهد شد. ترکیه مشتاقانه در پی آن بوده است که گوی سبقت را از ایران شیعه و خودکامه و نیز دولت های منفعل و بی خاصیت عرب در خاورمیانه برباید.
دولت اسلامگرای ترکیه تمام منافع سیاسی ممکن را از بحران حمله به کشتی آزادی در داخل و خارج به خود اختصاص داد. اگر محاصره غزه برداشته شود و یا از شدت آن کاسته شود، به راحتی تصویری از پیروزی مداخله گرایانه ترکیه به نمایندگی از فلسطینی ها را به نمایش خواهد گذاشت. در عین حال، سخنان آتشین رجب طیب اردوعان نخست وزیر ترکیه نه تنها مصرف داخلی دارد، بلکه در مقایس وسیع تر، جهان اسلام را خطاب قرار می دهد. ضمناً تلاشی برای اصلاح چیزی است که در چشم کشورهای مسلمان و عرب، به عنوان عدم توازن در سیاست خارجه ترکیه نسبت به اسرائیل نگریسته می شود. آقای اردوغان بدون اینکه لازم باشد حرف را با عمل همراه کند، اعتبار لازم برای رهبری جریان فلسطینی را به دست آورده است.
درحالیکه بسیاری از افراد در غرب این نقش را پویا می بینند، تهران طور دیگری به مسأله نگاه می کند. محمود احمدی نژاد با استفاده از یک اجلاس منطقه ای در استانبول در ماه جاری، سخنان آتشین ضد اسرائیلی به زبان آورد اما این سخنان در بحبوجه محکومیت های بین المللی علیه اقدام اسرائیل به گوش کسی نرسید. ایران در 12 ژوئن کشتی حامل اقلام کمکی خود را به سوی غزه ارسال کرد و سپاه پاسداران نیز پیشنهاد همراهی این شناور و سایر کشتی ها برای شکستن محاصره غزه را داد.
با این حال، حماس آشکارا پیشنهاد اسکورت نظامی ایران را رد کرد و نتایج یک نظرسنجی جدید توسط مرکز تحقیقات سیاسی فلسطین نشان داد 43 درصد فلسطینی ها ترکیه را به عنوان حامی شماره 1 خود در نظر می گیرند و تنها 6 درصد آنها این نظر را درباره ایران دارند.
ترکیه جایگاه محکمی دارد. بسیاری از روشنفکران عربی نگران گیر افتادن میان شیعه انقلابی ایران و وهابی های عربستان سعودی هستند. آنها اکنون به اسلام سنی لیبرال تر و روشنفکرانه تر ترکیه دل بسته اند که می تواند جهان عرب را از این اوضاع نابسامان رهایی بخشد.
ضمناً ترکیه به همراه برزیل از تلاش نافرجام خود برای توافق هسته ای با ایران بهره مند شد. جهان اسلام از ایستادگی ترکیه در برابر ایالات متحده قدردانی کرد و چیزی به جز تحریم های بیشتر سازمان ملل نصیب تهران نشد.
اردوغان توانمندی های بسیاری دارد که برای جلب اعتماد توده های عرب به وی کمک می کند. او نه تنها یک سنی معتقد است، بلکه رهبری است که در یک کشور مدرن و پویای مسلمان عضو در گروه جی- 20 و ناتو، به شیوه ای دموکراتیک انتخاب شده است. کشور او همین حالا هم مقصدی برای جهانگردان و سرمایه گذاران عربی است. در عین حال، خاورمیانه از دیرباز زیر باران محصولات ساخت ترکیه، ازمحصولات کشاورزی گرفته تا دستگاه های تلویزیون قرار داشته است.
درحالیکه ترکیه به تسخیر قلب، ذهن و جیب اعراب ادامه می دهد، ایران به طور فزاینده ای در بی ثبات کردن منطقه و جهان دچار مشکل می شود. از دید آمریکایی ها، ممکن است تصور آینده ای خوش برای متحد قدیمی سخت باشد. اما حتی اگر منافع ترکیه دیگر در همراهی محض با ما نباشد، هنوز منافع بسیاری از معرفی یک کشور تمایل به غرب و دموکراتیک به عنوان پرچمدار جهان اسلام نهفته است.
منبع: نیویورک تایمز- 18 ژوئن
