سینمای ایران سال ۸۸ را پرخبر و جنجالی آغاز کرد. توقیف اکران” درباره الی” در شب نمایش تاحمایت همه جانبه از فیلم مبتذل اخراجیهای۲…..
مورد عجیب گلشیفته، حمایت اخراجی ها….
نوروز امسال چهار فیلم اخراجی های 2( مسعود ده نمکی)، سوپر استار( تهمینه میلانی)، بیست( عبدالرضا کاهانی) و وقتی همه خوابیم( بهرام بیضایی) روی پرده رفتند. البته با توجه به پنج گروه بودن سینما ها قرار بود درباره الی( اصغر فرهادی) نیز به جمع این چهار فیلم بپیوندد که با ممانعت معاونت سینمایی وزرات ارشاد از چرخه نمایش خارج شد و فیلم های دیگر در گروه سینمایی آن به نمایش در آمدند.
پس از نمایش فیلم اخراجی های 2 در جشنواره فیلم فجر سال گذشته بسیاری بر این باور بودند که فیلم ده نمکی از نظر ساختار و محتوا بسیار ضعیف تر از استانداردهای سینمایی است. فیلمی که حتی به اندازه بخش پیشین خود یعنی اخراجی های یک نیز نمی رسد. اما همه به اتفاق از فروش چشمگیر این فیلم در نمایش عمومی خبر می دادند.
اخراجی های 2 توانست با شکستن رکورد فروش در تهران و شهرستان ها به فروشی معادل سه میلیارد تومان دست یابد. این درحالی بود که سینما های تهران تا پاسی از شب را به نمایش این فیلم اختصاص دادند. سینما آزادی اخراجی ها را در سانس های 3 و 5 صبح روی پرده برد و دیگر سانس های فیلم به فاصله یک ساعت به یک ساعت تنظیم شده بودند.
فروش اخراجی های 2 که می توانست موجب کوران فروش برای دیگر فیلم های سینمایی نیز به شمار آید، روی این فیلم ها تاثیر معکوس گذاشت. تا جایی که فیلم بیست با فروش 150 میلیون تومانی به پایین جدول رفت. فیلم وقتی همه خوابیم حدود 200 میلیون تومان فروخت و سوپر استار نیز تاکنون معادل 400 میلیون تومان فروش داشته است. عدم تصویب به موقع آئین نامه اکران توسط ارشاد نیز عامل دیگری بود که فیلم ها امکان تبلیغ مناسب را از دست بدهند که این خود داستانی مفصل است.
زمانیکه اخراجی های یک دو سال پیش در همین زمان روی پرده رفت و فروش خوبی کرد ده نمکی تصمیم گرفت قسمت بعدی آن را نیز مقابل دوربین برد. اما نگارش سناریو و جمع کردن عوامل کنار یکدیگر مدت زمان طولانی تری به خود اختصاص داد. ابتدا با توجه به موفقیت مالی اخراجی های یک چند تهیه کننده سینما حاضر شدند روی فیلم سرمایه گذاری کنند که ده نمکی ترجیح داد با تهیه کننده پیشین خود یعنی حبیب لله کاسه ساز قسمت بعدی این پروژه سینمایی را کار کند. فیلم با حمایت های بی شائبه دولتی ساخته شد و هنگام فیلمبرداری بسیاری از مسئولین دولتی از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته تا سخنگوی دولت و مشاوران مختلف رئیس جمهور پشت صحنه فیلم حضور پیدا کردند.
فیلم اخراجی های دو ادامه مستقیم اخراجی های یک است که داستان آن به دوران اسارت بازماندگان فیلم نخست می پردازد. با این توجه که یک داستان هواپیما ربایی نیز در کنار داستان اسارت در فیلم گنجانده شده است. فیلم عمده طنز خود را از حضور اکبرعبدی و کلام او که بیشتر به بداهه می ماند وام می گیرد. شخصیت های لمپن دیگری نیز به فیلم افزوده شده اند که هیچ کارکرد دراماتیکی جز ایجاد خنده گاه و بیگاه برعهده ندارند. فصل هواپیما ربایی و حضور جواد رضویان نیز کاملا بی منطق و اضافه است. این فصل هیچ کمکی به داستان اصلی که در ارودگاه اسرا می گذرد نمی کند.
فیلم اخراجی های دو از نظر ساختار و جنس شوخی های کمدی نیز روند اخراجی های یک را پیش رو قرار داده است. شوخی های رکیک و استفاده از طنز های اس ام اسی فیلم را تا جایی برد که هیات انتخاب جشنواره از نمایش آن در بخش اصلی سرباز زدند و برخلاف دوره پیشین و حضور اخراجی های یک که ده نمکی سروصدا و جنجال فراوانی به پا کرد این بار هیچ نگفت و سکوت کرد. او به دنبال فروش و اقبال در گیشه بود و می دانست که فیلم از نظر هنری برای او اعتباری به همراه نخواهد آورد و اگرچه که به اجبار مسئولین جایزه ویژه ای در بخش فیلم های اول و دوم به ان تعلق گرفت.
بسیاری از مردم در نظر سنجی که توسط نگارنده از آنها صورت گرفت پس از ترک سالن از اخراجی های 2 راضی نبودند و بعضی تماشاگران سنتی سینما دیدن آن را با خانواده جایز نمی خواندند. اکثر انها به هوای نسخه اول اخراجی ها به سینما آمده بودند در حالیکه ده نمکی با سوء استفاده از فیلم قبلی به هر ترفندی دست زده تا بتواند تماشاگر را بخنداند. خط قرمز های کلامی که او از انها عبور کرده به زعم بسیاری از کارشناسان محدوده ای است که به دلیل ارتباط های او با نظام اجازه اشاره به آنها را یافته است. جالب که ده نمکی در پایان فیلم از تماشاگران در تیتراژ پایانی سئوال می کند که فیلم را ادامه دهد یا نه؟ درصورتیکه خبر ساخت اخراجی های 3 هم قطعی شده است.
تلویزیون نیز فیلم را مورد تبلیغ ویژه ای قرار داد و هنگام سال تحویل شبکه سوم سیما با پخش پشت صحنه فیلم اقدام به نمایش پشت صحنه مفصل آن کرد. آنچه مسلم است بعید به نظر می رسد فیلمی تولید شود که بتواند موفقیت مالی این فیلم را تکرارکند. زیرا مدیران سینمایی از این فیلم به عنوان سوپاپ های اطمینانی استفاده می کنند که کارگردان دیگری اجازه استفاده از آن را نخواهد داشت.
مورد عجیب گلشیفته
مورد عجیب گلشیفته فراهانی، به نقل از” خبرآنلاین” هم خواندنی است.
در مورد اکران فیلم حرف و حدیث‌های متعددی از گوشه و کنار شنیده می‌شود و هیچ فردی به صورت رسمی اعلام نمی‌کند که چه برنامه‌ای برای اکران این فیلم طراحی شده است. همه چیز فقط به جمله‌ای ختم می‌شود که علی سرتیپی عضو شورای نمایش گفته است: «وزارت ارشاد اعلام کرد به دلیل همزمانی اکران چند فیلم پرفروش «درباره الی» برای عید مناسب نیست و بعداً در شرایط مناسب اکران می‌شود.» اما کیست که نداند مسأله «درباره الی» مسأله حضور گلشیفته فراهانی در فیلم است.
این نخستین بار نیست که درآستانه عید نوروز فیلمی که تا مرز اکران عمومی پیش رفته، یک شبه از اکران باز می‌ماند. در نوروز سال 1383 نیز در حالی که یکی دو روز مانده به عید نوروز تصور می‌شد که ”مارمولک” به کارگردانی کمال تبریزی به نمایش عمومی درخواهد آمد، آن فیلم به صلاحدید مسئولان سینمایی روی پرده نرفت تا سرانجام با تاخیری سه هفته‌ای به نمایش درآید. “درباه الی” نیز در زمینه اکران وضعیتی کمابیش مشابه با این فیلم پیدا کرده است.
همه چیز فقط به جمله‌ای ختم می‌شود که علی سرتیپی، عضو شورای نمایش گفته است: «وزارت ارشاد اعلام کرد به دلیل همزمانی اکران چند فیلم پرفروش، «درباره الی» برای عید مناسب نیست و بعداً در شرایط مناسب اکران می‌شود.» اما کیست که نداند مسأله، حضور گلشیفته فراهانی در فیلم است.
برنامه اکران نوروزی سال 1388 برخلاف روال عادی با تاخیر مشخص شد. در صورتی که در تاریخ27 و 28 اسفند ماه، اغلب خبرگزاری‌های رسمی خبر از اکران “درباه الی” در ایام نوروز دادند، این فیلم در کنار دیگر آثار روی پرده نرفت. این اتفاق خلاف آیین نامه اکران سال 1388 و تعیین پنج سینمای سرگروه بود. در سال 1388 براساس مصوبه آیین نامه شورای صنفی نمایش که برای رسیدن به تصویب مراحل طولانی را پشت سرگذاشته بود، پنج گروه سینمایی آزادی، آفریقا، استقلال، قدس و عصرجدید به عنوان سینماهای سرگروه معرفی شدند. سینماهای سرگروه امکان اکران فیلم‌هایی مشابه ندارند اما به دلیل اتفاقاتی که در پشت صحنه برای “درباره الی” رخ داد، این فیلم روی پرده نرفت و در اولین گام تخلفاتی در اجرای آیین نامه شورای صنفی نمایش صورت گرفت.
این اتفاق واکنش‌هایی را به همراه داشت. از آن جا که پاسخگویی چندان صریحی در مورد شرایط فیلم انجام نمی‌شد این حدس و گمان‌ها بود که بیش از پیش جان می‌گرفت. با توجه به عقد قرارداد برای اکران فیلم از یک سو و به نمایش درنیامدن آن از سوی دیگر تصور شد که “درباه الی” به سرنوشت ناخوشایند توقیف از سوی معاون امور سینمایی دچار شده است. اتفاقی که عموماً نتیجه‌ای بسیار بد برای فیلم‌ها داشته و به اکران نشدن دائمی آنها منجر شده است.
علیرضا رئیسیان، رئیس کانون کارگردانان، نیز در گفتگویی که با خبرگزاری ایسنا در تاریخ 29 اسفندماه 1387 داشت، به این مسأله اشاره کرد و گفت:« این اولین سال در یک دهه اخیر است که اکران عید با چهار فیلم بسته می‌شود و این یک امتیاز منفی بزرگ برای مدیریت سینما خواهد بود؛ چرا که در زمان ثبت قرارداد فیلم “درباره الی” این فیلم پروانه نمایش داشت و به همین دلیل ثبت شد و از طرف شورای صنفی به عنوان پنجمین فیلم اکران نوروزی معرفی شد اما بعد از آن معلوم شد با استفاده مدیریت سینما از همان تبصره معروف که در 20 سال گذشته یک بار از آن بیشتر استفاده نشده بود و در دو سال گذشته نزدیک به پنج بار مورد استفاده قرار گرفت، فیلم‌هایی که پروانه نمایش داشتند و منعی هم برای اکران آنها نبود، از نمایش عمومی محروم شدند.»
از سوی دیگر محمدمهدی عسگرپور، مدیرعامل خانه سینما، به عنوان فردی مسئول در اجرای مصوبات آیین نامه شواری صنفی نمایش اتفاق اکران نشدن “درباره الی” را تخلف از قوانین این آیین نامه ارزیابی کرد. او در گفتگو با ایسنا در تاریخ 29 اسفند ماه گفت:« دوستانی که اعلام کردند این فیلم اکران نشود، ابتدا موضع خود را اعلام کنند. به هرحال، تصور ما روشن است، این فیلم با داشتن پروانه نمایش مراتبی را طبق آیین‌نامه شورا سپری کرده است و طبق این اعلام و قول و قرارهای مرسوم باید اکران می‌شد.»
اما پاسخ مدیران سینمایی به این اتفاقات اظهارنظرهایی سربسته بود؛ سربسته و بی‌نتیجه.
محمدرضا جعفری‌جلوه، معاون امور سینمایی وزیر ارشاد در پی اظهارات صورت گرفته مبنی بر توقیف فیلم از سوی او، هر گونه تصمیم‌گیری در این زمینه را رد کرد و اظهار داشت: «درباره جلوگیری از نمایش عمومی فیلم در اکران نوروز 88 نیز اگر هم از سوی رسانه‌ای این موضوع به بنده نسبت داده شده است آن را کاملاً تکذیب می‌کنم».
محمود اربابی، مدیر اداره کل نظارت و ارزشیابی هم با تأکید بر اینکه “درباره الی” پروانه نمایش عمومی دریافت کرده است، دلیل اکران نشدن آن را بی ارتباط به این اداره دانست.
اما نکته قابل توجه در مورد اظهارات این دو مدیر تعیین زمان مناسب اکران برای فیلم از سوی آنان است. جعفری جلوه در گفتگویی که با خبرگزاری فارس داشته و محمود اربابی در گفتگوی خود با خبرگزاری ایسنا، زمان مناسب برای اکران فیلم را خرداد ماه و تابستان ارزیابی کرده اند. این مسأله با در نظر گرفتن بندی که از سوی اداره نظارت به آیین نامه شورای صنفی نمایش اضافه شده مبنی بر تأیید تمامی مصوبات این شورا از سوی این اداره نشان می‌دهد که گویا دولت قصد دارد نقش خود را در امر تعیین زمان اکران فیلم‌ها و چگونگی به نمایش درآمدن آثار پررنگتر از قبل کند. گرچه عده‌ای نیز معتقدند که مدیران سینمایی منتظر اکران فیلم جدید گلشیفته در امریکا هستند؛ اگر اوضاع آرام بود که هیچ اما اگر سروصدا به پا شد….
واکنش‌های متناقض در مقابل “درباره الی” از سوی مدیران، اتفاقی چندان دور از انتظار نیست. در حالی که مدیران سینمایی در برخورد با فیلم‌هایی که کاملاً در شرایط عادی به سر می‌برند به دلیل مشخص نبودن جزئیات قوانین در سینمای ایران دچار مشکل می‌شوند، برخوردهای اینچنینی با مورد عجیب “درباره الی” چندان دور از انتظار نیست.
”درباره الی” به لحاظ موضوعی، نوع پرداخت و مسائلی از این دست هیچ تناقضی با چارچوب‌های کلی تعیین شده برای سینمای ایران ندارد اما سفرگلشیفته فراهانی بازیگر اصلی این فیلم به خارج از کشور و بازی در فیلم هالیوودی “مجموعه دروغ ها” همه چیز را در مورد این فیلم تغییر داد. تعلیق‌ها آغاز شد و واکنش‌های مختلفی از سوی افراد مختلف صورت گرفت. از آن جا که هیچ قانون مشخصی برای بازی بازیگر ایرانی در فیلمی خارجی وجود ندارد، مدیران صراحتاً اعلام نکردند که در این وضعیت گلشیفته فراهانی و به تبعیت از آن “درباره الی” چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد.
اما سرانجام و احتمالاً با رایزنی‌های مشاور هنری رئیس جمهور، تکلیف از سوی احمدی‌نژاد روشن شد ولی حتی پس از دستور رئیس جمهور برای رفع مشکلات این فیلم، باز هم مدیران در برخورد با فیلم محتاطانه عمل کردند.
موفقیت فیلم در برلین بیش از پیش توجه‌ها را به چهارمین فیلم سینمایی فرهادی جلب کرد. حتی صدا و سیما در جریان برنامه “سی” با اجرای فریدون جیرانی در قسمت دهم که از اصغر فرهادی دعوت کرده بود، بخش‌هایی از “درباره الی” را که شامل بازی گلشیفته فراهانی نیز بود، پخش کرد تا نشان دهد رویکرد این سازمان به فیلم فرهادی منفی نیست.
هرچند شاید طبق گفته اصغر فرهادی در نشست مطبوعاتی این فیلم در تهران، “درباره الی” برای اکران نوروز چندان مناسب نباشد و فصل تابستان فرصت بهتری برای اکران آن محسوب شود اما برخوردهای متناقض با فیلم آن چیزی است که در نگاه کلی به جریان طی شده توسط “درباره الی” مشاهده می‌شود. با توجه به تأثیرات فروش میلیاردی “اخراجی ها2” به کارگردانی مسعود ده نمکی در نوروز 1388 بر فروش دیگر فیلم ها، به نظر می‌رسد، اکران نشدن در نوروز شانسی برای “درباره الی” بوده است.
چه بسا ممکن بود با تمام اقبالی که رسانه‌هابه این فیلم نشان دادند، «درباره الی» زیر سایه اخراجی‌ها بماند؛ گرچه برخی کارشناسان نیز عدم اکران «درباره الی» را امتیازی دولتی برای اخراجی‌ها می‌دانند. نگرانی‌ها در مورد سرنوشت «درباره الی» همچنان ادامه دارد؛ چون بعید به نظر می‌رسد، که این فیلم بدون داشتن مشکلی از سوی دولتمردان سینما از اکران نوروزی باز مانده باشد.
