حسام الدین آشنا، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق با انتقاد از انحصاری بودن صدا و سیما در ایران، عملکرد ضعیف آن را به دلیل انتصاب رییس سازمان از سوی رهبر جمهوری اسلامی دانست.
این روحانی ۴۸ ساله که با ماهنامه مدیریت ارتباطات گفت و گو کرده، هنگام روی کار آمدن دولت اصلاحات به همراه پدر همسر خود، غلامعلی دری نجف آبادی به وزارت اطلاعات رفت و رییس دفتر وزیر شد
به گفته این روحانی نزدیک به جریان اصولگرای سنتی “صداوسیما اگر نگوییم بالفعل ورشکسته است ولی در شرایط بحرانی قرار دارد و این شرایط بحرانی ناشی از یک دوره غفلت طولانی است. بعید می‌دانم کسی در صداوسیما بتواند ادعا کند برند صداوسیما امروز از سال ۸۷ معتبرتر است.”
آشنا افزوده: “من می‌گویم صداوسیما یک شرکت زیان‌ده است که ورشکستگی‌اش را اعلام نمی‌کند. من معتقدم صداوسیما هیچ‌گاه اجازه ارزیابی مستقل از خودش را به کسی نداده است. نه، به دلیل اینکه سازمان قدرتمندی است. این ناشی از یک انحصار است، نه مصلحت.”
او در ادامه به نقش رهبران جمهوری اسلامی در بروز این معضل در صدا و سیما پرداخته است: “این انحصار از تفسیر دو اصل ۴۴ و ۱۷۵ قانون اساسی ناشی می‌شود. در اصل ۱۷۵ در آن روزهای بازنگری و تغییر قانون اساسی (۹/ خرداد /۱۳۶۸)، حضرت امام در قید حیات بودند و مسؤولان عالی‌رتبه نظام از جمله آیت‌الله خامنه‌ای (رئیس‌جمهور) و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی (رئیس مجلس)، با سپردن صداوسیما به رهبر (حتی امام خمینی) کاملاً مخالف بودند و به صراحت و شفافیت مفاسد آن را بیان می‌کردند.”
وی به استدلال های هاشمی رفسنجانی در این خصوص اشاره دارد که گفته بود: “نظارت همیشه از بالا به پایین است، وقتی مدیر عامل سازمان را امام نصب می‌کند، سه قوه چگونه نظارت کنند بر چیزی که مسؤول اصلی آن رهبری است؟ در این صورت نظارت بر صداوسیما امکان‌پذیر نخواهد بود، یعنی همه باید نگاه بکنیم و چیزی هم نتوانیم بگوییم! این اشکال واقعاً جدی است. اگر رهبر فردا مدیرعاملی نصب کند و اشکالاتی پیش آید، کسی واقعاً نمی‌تواند چیزی بگوید. این را مطمئن باشید تا مدیرعامل مورد اعتماد رهبر باشد، کسی نمی‌تواند انتقاد کند و اگر مدیرعامل کسی را هم به آنجا راه نداد، هیچ اتفاقی نمی‌افتد، یک قدرت بسیار نیرومندی در صداوسیما به‌وجود می‌آید.”
داماد دری نجف آبادی با بیان اینکه صداوسیما مصلحت کشور را مصلحت خود می‌داند و خود را مساوی کل مصلحت تلقی می‌کند، افزوده: “ساختار صدا و سیما چون دولتی دیده شده، مصونیت آهنین دارد، چون حاکمیت آن طرف است، در حالی که تمام موضوع رسانه این است که رسانه وسط حاکمیت و مردم است. اگر خودش را خیلی بالا کشید و به حاکمیت چسباند، همه ضعف‌هایش، ضعف حاکمیت می‌شود و اعتباری برایش نمی‌ماند. آقای احمدی‌نژاد رییس‌جمهور است. رابطه صداوسیما با احمدی‌نژاد اول دوره ریاست‌جمهوری با آخر دوره دوم ریاست‌جمهوری چرا فرق دارد؟ چرا دو سال اول ریاست‌جمهوری از او فقط گل و بلبل گفته می‌شود اما آخر دوره ریاست‌جمهوری می‌توان به‌شدت از او انتقاد کرد؟ این همان زیر سلطه قدرت بودن است.”
انتقاد از ممنوعیت نقد یا تحقیق و تفحص از عملکرد صدا و سیما به دلیل قرار داشتن این نهاد تحت امر رهبر جمهوری اسلامی منحصر به اصولگرایان نیست.اصلاح طلبان مجلس ششم نیز هنگامی که در تلاش برای تفحص از صدا و سیمای جمهوری اسلامی برآمدند با واکنش شورای نگهبان مواجه شدند. شورای نگهبان با ارایه این تفسیر از قانون اساسی که رهبر فوق همه قوا قرار داد، اعلام کرد نمی توان از نهادهای تحت نطارت رهبر تحقیق به عمل آورد.
در نهایت نمایندگان پارلمان ششم با حسابرسی از پنج حساب بانکی صدا و سیما (از مجموع ۲۰۰ حساب بانکی) به تخلفات مالی به ارزش ۵۲۵۰ میلیارد ریال پی بردند اما علی لاریجانی که آن زمان رییس این رسانه بود آن گزارش را “کشکی” خواند.
در ساختار کنونی وظیفه بررسی عملکرد صدا و سیما در زمینه های مختلف بر عهده شورای نظارت بر این سازمان است؛ نهادی که بر اساس اصل ۱۷۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی تشکیل شده‌است: “در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، آزادی بیان و نشر افکار با رعایت موازین اسلامی و مصالح کشور باید تأمین گردد. نصب و عزل رییس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران با مقام رهبری است و شورایی مرکب از نمایندگان رییس جمهور و رییس قوه قضاییه و مجلس شورای اسلامی (هر کدام دو نفر) نظارت بر این سازمان خواهند داشت. خط مشی و ترتیب اداره سازمان و نظارت بر آن را قانون معین می‌کند.”
ابراهیم رییسی و محمد جواد لاریجانی از طرف قوهٔ قضائیه، حمید بقایی و علی اکبر جوانفکر از طرف قوهٔ مجریه و سید رمضان شجاعی کیاسری و بیژن نوباوه وطن به تازگی از سوی قوه مقننه به عضویت در شورای نظارت بر صدا و سیما در آمده اند.
این شورا علاوه بر نظارت بر حسن اجرای امور سازمان، وظیفه دارد گزارش منظم و مستمری از جریان امور در این رسانه را برای رهبر جمهوری اسلامی ارسال کند. با این حال در هیچ کدام از چالش هایی که صدا و سیمای جمهوری اسلامی با آن مواجه بوده گزارشی از سوی شورای نظارت صدا و سیما منتشر نشده است.
این رسانه در ایام انتخابات ریاست جمهوری دهم با انتقاد شدید کاندیداهای ریاست جمهوری مواجه بود که به اعتقاد آنها به تریبون انتخاباتی احمدی نژاد تبدیل شده بود. صدا و سیما دو روز مانده به انتخابات ریاست جمهوری دهم با دادن ۲۰ دقیقه وقت اضافه به محمود احمدی نژاد برای دادن پاسخ به “اتهامات” میرحسین موسوی، مهدی کروبی و محسن رضایی، موجی از انتقاد علیه خود ایجاد کرد.
اما پس از انتخابات ریاست جمهوری و آغاز اعتراض ها، عملکرد صدا و سیما باعث انتقاد آیت الله خامنه ای از رسانه تحت امر خود شد. وی هنگای که در جمع نخبگان با اعتراض یکی از دانشجویان در خصوص عملکرد صدا و سیما پس از انتخابات مواجه شد گفت: “این را هم شما خیال نکنید که حالا بنده چون رئیس صدا و سیما را انتخاب میکنم، همه‌ی برنامه‌های صدا و سیما را می‌آورند، دانه دانه بنده نگاه کنم، امضاء کنم. نخیر، از خیلی از برنامه‌های صدا و سیما بنده راضی هم نیستم؛ از جمله، از همین من راضی نبودم که از سه ماه قبل از انتخابات - انتخابات بیست و دوم خرداد بود - از ماه اسفند، بلکه زودتر از اسفند، بعضی از سفرهای تبلیغاتی و حرفهائی که زده شد و تظاهراتی که میشد و مجادلاتی که انجام میگرفت، از تلویزیون پخش شود، که متأسفانه در تلویزیون پخش شد؛ به خاطر همین، که یعنی ما آزاداندیشیم! اینها توهم است؛ این جنجال‌آفرینی در داخل کشور است.”
انتقاد به عملکرد صدا و سیما اما به مسایل سیاسی و انتخاباتی ختم نمی شود؛ هنگام وقوع زلزله در آذربایجان شرقی که براساس آمار رسمی طی آن دست کم ۳۰۶ ایرانی کشته و هزاران نفر مجروح و بی‌خانمان شدند، رسانه رسمی جمهوری اسلامی با تاخیر ۲۴ ساعته اقدام به انتشار این خبر، آن هم در چند بخش محدود خبری کرد.
نوع رفتار صدا و سیما موجی از انتقاد میان فعالان رسانه ای و نمایندگان مجلس به وجود آورد. این قضیه هنگامی جدی تر شد که به جای توجه به احساسات مردم حادثه دیده، برنامه طنز “خنده بازار” پخش شد.
تقی سهرابی مدیرکل روابط عمومی صدا و سیمای جمهوری اسلامی در واکنش به انتقادهای مطرح شده به عملکرد این سازمان در پوشش اخبار زلزله اخبر آذربایجان غربی چنین پاسخ داد: “کارمندان صدا و سیما از وقوع زلزله خبر نداشته اند.”
انتقاد از عملکرد صدا و سیما در خصوص زلزله تازه بالا گرفته بود که محمود احمدی نژاد با صدور حکمی حمید بقایی، معاون خود را به جای حسین مظفر به سمت “نماینده رییس‌جمهور در شورای نظارت بر سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران” منصوب کرد. به اعتقاد برخی ناظران، تغییر رییس شورای نظارت بر صدا و سیما و انتصاب بقایی به جای مظفر نشانه انتقاد احمدی نژاد از عملکرد رسانه ملی تلقی می شود.
براساس اظهارات حسام الدین آشنا صدا و سیما وقتی می تواند از این بحران عبور کند که “نتواند انحصارش را ادامه دهد.” انحصاری که فعلا شکستنی نیست.
