دو خواهر ۶ و ۷ ساله در شهر تبریز توسط پدرشان کشته شدند؛ دو دختر خردسالی که بنا به اعلام پزشکی قانونی بر اثر ضرب، جرح و فشار بر حنجره جان داده‌اند. این حادثه اگرچه تازه‌ترین مورد رسانه‌ای شده کودک آزاری است اما نگاهی به صفحات حوادث روزنامه‌ها، نشان می دهد اتفاقات زیادی از این دست در کشور روی می دهد:“اهدای اعضا کودک دو ساله ایرانی که بر اثر ضرب و جرح جان سپرد”، “جنایت بی مکافات علیه دنیا ۶ ساله”، “فاطمه ۶ ساله، قربانی کودک آزاری مادر و ناپدری در بوشهر”، “کودک آزاری فجیع، فائزه را فلج کرد ” و…
فهیمه حاج محمدعلی، وکیل پایه یک دادگستری و فعال حوزه کودکان با ابراز نگرانی از روند رو به افزایش کودک‌آزاری در کشور در این مورد به “روز” می‌گوید: “در بررسی پدیده کودک آزاری باید این نکته را مد نظر داشته باشیم که قانون به تنهایی کافی نیست. ما از سال ۸۱ در ارتباط با این پدیده شوم، قانون داریم اما آیا کودک آزاری متوقف شده است؟”
این حقوقدان معتقد است: “نباید تنها به تصویب قانون اکتفا کنیم و از جنبه‌های دیگر غافل شویم. باید خیلی زیربنایی‌تر با این مساله برخورد شود. مشکلات اقتصادی یکی از مهمترین دلایل کودک آزاری است. مواد مخدر، عدم توزیع عادلانه ثروت، بیکاری، عدم فرهنگ‌سازی در خصوص برخورد با کودکان نیز از دیگر از عوامل بروز کودک آزاری است. تا این عوامل مرتفع نشود ما شاهد کودک آزاری خواهیم بود.”
آمار دقیقی در خصوص موارد کودک‌آزاری در ایران وجود ندارد اما آنچه عنوان می‌شود، بنا به اذعان مسئولان و کارشناسان تنها بخشی از فاجعه است. سامانه ۱۲۳- اورژانس اجتماعی- که تنها در تهران و چند شهر بزرگ کشور فعال است، روزانه بیش از۲۳ مورد کودک آزاری را ثبت و رسیدگی می‌کند. کارشناسان معتقدند در مقابل یک مورد کودک آزاری که فاش می‌شود، حداقل ۲۰ مورد دیگر پنهان می‌ماند. از سویی عامل ۴۸.۵ درصد موارد کودک آزاری ثبت شده در ایران پدران و عامل ۲۳.۸ درصد این موارد مادران بوده‌اند. تحقیقات همچنین نشان می‌دهد بیش از ۹۰ درصد کودک آزاری‌ها در محیط خانه اتفاق می‌افتد و ۸۰ درصد کودک آزاری‌ها توسط والدین معتاد صورت می‌گیرد.
دفاع از حقوق زنان، پلی برای برای نجات کودکان
به موجب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، مصوب سال ۸۱، هر نوع آزار و اذیت کودکان و نوجوانان (زیر ۱۸ سال) که باعث صدمه جسمی، روانی و اخلاقی به آنها شود و سلامت جسم و روان آنها را به مخاطره اندازد، ممنوع و از مصادیق کودک آزاری است. همچنین ایران از سال ۱۳۷۲ به کنوانسیون جهانی حقوق کودک پیوسته است. در ماده ۱۸ این پیمان‌نامه، کشورهای عضو، متعهد شده‌اند که “بیشترین تلاش خود را برای تضمین به رسمیت شناختن این اصل که پدر و مادر کودک، مسئولیت مشترکی در زمینه رشد و پیشرفت کودک دارند، به عمل آورند. والدین یا قیم قانونی، مسئولیت عمده را در رشد و پیشرفت کودک به عهده دارند و اساسی‌ترین مسئله آنان، (حفظ) منافع عالیه کودک است.”
اما آنچه از سوی حقوق‌دانان، نگران کننده خوانده می‌شود گسترش معضل کودک‌آزاری در اثر نقص قوانین و عدم حمایت جدی از کودکان آسیب دیده و مقابله واقعی با بزهکاران است. آنها معتقدند تصریح و تاکید قانون بر شفاف برخورد کردن با کودک‌آزاران و در کنار آن حمایت سریع و آسیب‌شناسانه از این کودکان، گامی موثر در جهت پیش‌گیری از کودک‌آزاری در جامعه خواهد بود.
فهیمه حاج محمدعلی، وکیل پایه یک دادگستری که با روز گفت‌وگو می‌کند در عین حال معتقد است: “اساسا معتقدم مجازات‌ها به تنهایی کافی و بازدارنده نیستند. قوانین حمایتی باید تقویت شوند. برای مثال اگر پدر یا مادر را مجازات کنیم و به زندان بیاندازیم تکلیف بچه چه می شود؟ آیا سازمان‌ها و نهادهای حمایتی به قدر کافی ظرفیت دارند که این بچه را تحت پوشش خود قرار دهند؟”
حاج‌محمد‌علی در ادامه، حقوق زنان و کودکان را در ارتباط مستقیم با یکدیگر می‌داند و می‌گوید: “همانطور که می‌دانید مردان بیشتر از زنان دست به کودک آزاری می‌زنند، اما سئوال اینجاست که چرا مادر شاهد آزار دیدن فرزندش و خودش است و باز هم تحمل می‌کند؟ چون قانون حمایتی از زن نمی‌کند. مادر اگر بخواهد طلاق بگیرد و از محیط خشن خانه خارج شود، دست و پایش بسته است.”
این حقوقدان همچنین عنوان می‌کند: “نمی‌توان گفت اگر برای کودک آزاری اشد مجازات را در نظر بگیریم این پدیده شوم متوقف خواهد شد. کار آموزشی و فرهنگی هم باید انجام بشود. قوانین طلاق باید اصلاح بشود، باید آن قدر از زنان سرپرست خانوار حمایت بشود که زن از طلاق نترسد و به هر قیمتی زندگی با همسرش را تحمل نکند. چه حمایتی از زن می‌شود که بیاید آزادانه اعلام بکند که خودش و فرزندش مورد آزار قرار می‌گیرند؟ از آن سو آیا برای پدری که از روی نا آگاهی دست به خشونت علیه کودکش می‌زند و یا رفتار پدر و مادر خودش را تکرار می‌کند، کلاس‌های آموزشی برگزار می‌شود؟ آیا خانواده را روان‌درمانی می‌کنند؟ به جد معتقدم نقشی که قوانین حمایتی در کاهش پدیده کودک‌آزاری دارد، قوانین بازدارنده ندارد.”
مصطفی اقلیما رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران نیز در تشریح دلایل کودک آزاری به خبرآنلاین گفته است: “چرا در مدارس ما کودک آزاری وجود دارد؟ چون معلم از لحاظ روانی تامین نیست. چرا بسیاری از دانش آموزان از مدرسه فرار می‌کنند؟ چون حوزه شخصی ندارند. یکی از انواع کودک کودک آزاری روانی است. پدر و مادر حتی با زبانشان کودکشان را آزار می‌دهند و تا آخر عمر همراهش است. ۸۰ درصد خانواده‌ها الان طلاق عاطفی دارند. ازدواج اجباری دارند. “
لیلا ارشد، مددکار اجتماعی هم معتقد است: “لایحه‌ای برای حمایت از کودکان تدوین شده است که سه سال در دولت آقای احمدی‌نژاد مسکوت ماند و پس از آن نیز که به مجلس رفت، مجلس آن را در اولویت قرار نداد. در حالیکه چه چیزی مهم‌تر از کودکانی است که در آینده بزرگسالان جامعه ما را تشکیل می‌دهند. مجلس مهمترین مرجعی است که می‌تواند در مورد این معضل، تاثیرگذار باشد و ما خواستار این مساله هستیم که در مورد کودک آزاری و همچنین کودکان بدسرپرست اقدامی انجام دهد.”
تماس بگیرید، گزارش کنید
شاید بتوان مهمترین دستاورد پیوست ایران به کنوانسیون حقوق کودک را بازتاب اخبار مربوط به کودک آزاری در رسانه‌ها دانست. با کمرنگ شدن خط قرمز انتشار اخبار مربوط به کودک آزاری، بسیاری از افراد جامعه با خواندن گزارش و اخبار کودک آزاری در معرض این آگاهی قرار می‌گیرند که هنگام اطلاع از وقوع چنین مواردی در همسایگی خود، سکوت نکرده و برای نجات قربانی خردسال هرچه سریع‌تر مراجع قضایی و نظامی را مطلع کنند.
فهیمه حاج محمدعلی نیز با اشاره به آثار مثبت انعکاس اخبار کودک‌آزاری در رسانه‌ها تاکید می‌کند: “باید مردم را نسبت به این پدیده حساس کرد. باید متوجه باشیم که اگر می‌شنویم در همسایگی ما کودکی مورد آزار قرار می‌گیرد نگوییم به ما مربوط نیست و بلافاصله آن را گزارش کنیم تا از بروز یک فاجعه جلوگیری شود.”
او همچنین می‌گوید: “بچه‌ها باید در مدارس و مهدهای کودک با حقوق خود آشنا شده و در صورت بروز مشکل سریعا و در صورت امکان با اورژانس‌های اجتماعی تماس بگیرند.”
فرشته صدر نوری، عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان پیش‌تر اعلام کرده بود: “شماره ۴۲۱۵۲ شماره جدید انجمن است که به تازگی پس از تلاش‌های فراوان راه‌اندازه شده تا تماس با مرکز برای کودکان راحت‌تر و به‌خاطر سپردن آن آسان‌تر باشد. این شماره که تمام اعدادش تنها در ۲ ردیف اول شماره‌های تلفن قرار دارد، و حتی با شکل می‌تواند در ذهن کودکان ماندگار شود، باعث شده میزان تماس‌ها با مرکز افزایش یابد.”
همچنین شهروندان می‌توانند به شماره ۱۲۳ ـ سامانه اورژانس اجتماعی ـ نیز موارد کودک‌آزاری، همسرآزاری، سالمندآزاری و خودکشی را گزارش دهند.
