سباستین ابات
تصمیم گیری در خصوص افزایش بهای بنزین یکی از اساسی ترین مشکلات ایران را نشان می دهد: این مشکل خطری برای اقتصاد آسیب پذیر و یارانه ای کشوری است که به خاطر برنامه هسته ای خود تحت فشارهای بین المللی است.
در این قبیل موارد تحلیلگران در مورد شکل گیری واکنش های مردمی هشدار می دهند. موارد مشابه را می توان در سایر کشورهایی که با افزایش بهای کالاهای اساسی یارانه ای روبرو بوده اند، دید. اندونزی یکی از این کشورهاست که در سال 2005 صحنه اعتراض های مردمی بود. در همین حال تحلیلگران تردید دارند که افزایش 25 درصدی بهای بنزین به نوبه خود بتواند مشکلات زیربنایی اقتصادی کشور را حل کند.
حتی پس از تصمیم گیری سه شنبه هفته گذشته در خصوص افزایش بهای بنزین از لیتری 80 تومان به لیتری 100 تومان، می توان گفت که ایران تاحدودی پایین ترین نرخ بنزین را در جهان داراست و سوخت در این کشور همواره ارزانتر از آب آشامیدنی است. این قیمت ها باعث افزایش غیرطبیعی تقاضا شده است و سالانه میلیاردها دلار هزینه سوبسید سوخت بر دولت تحمیل می کند.
این تقاضا همچنین ایران را وادار کرده است بیش از نیمی از بنزین مصرفی خود را از خارج وارد کند، چرا که به قدر کافی ظرفیت پالایش ندارد. و این همان آسیب پذیری فاحشی است که آمریکا و متحدانش در مذاکرات خود بر سر برنامه هسته ای ایران از آن بهره می گیرند.
مقامات و تحلیلگران روز گذشته به خبرگزاری رویترز گفتند آمریکا در حال افزایش فشارهای خود بر بانک های اروپایی و شرکت های انرژی است تا مانع از انجام مراودات تجاری آنها با ایران شود. واشنگتن که نگران ساخت سلاح های اتمی توسط ایران است، تلاش های جامعه بین الملل را برای به انزوا کشاندن ایران رهبری می کند و تحریم هایی را بر دو بانک ایرانی اعمال کرده است.
تحریم های اعمال شده از سوی سازمان ملل یک بانک ایرانی را نیز هدف گرفته اند، اما احتمال می رود سیاست فشار آمریکا تأثیر قوی تری داشته باشد. به موجب این سیاست، یک بانک آمریکایی بودجه یک قرارداد مهم بنزین را قطع کرده است و کارشناسان نفتی نیز در حال بررسی مجدد سرمایه گذاری در حوزه نفت هستند. در همین حال یک مقام آمریکایی در ماه مارس به شرکت های چندملیتی هشدار داد از دومین تولید کننده بزرگ نفت اپک، یعنی ایران فاصله بگیرند.
استوارت لوی مقام بلندپایه و ضدتروریستی وزارت دارایی آمریکا گفت: “ موسسات و شرکت های مهم مالی جهان در حال ارزیابی مجدد مراودات تجاری خود با ایران هستند، چرا که آنها نگران خطرات این کار و شهرت خود می باشند.”
از سوی دیگر ایمی جاف تحلیلگر انرژی و عضو مؤسسه جیمز بیکر دانشگاه رایس که در زمینه سیاست گذاری های عمومی فعالیت می کند، می گوید: “مسأله واردات بنزین پاشنه آشیل ایران است. این موضوع آسیب پذیری اقتصاد این کشور را نشان می دهد.”
بهای بالای نفت در طول چند سال گذشته به رشد بیش از 4 درصدی اقتصاد ایران در سال کمک کرده و این کشور را غرق در پول نفت کرده است. این موضوع بر ضعف زیربنایی اقتصاد ایران سرپوش گذاشته است. ایران فاقد سرمایه گذاری مورد نیاز برای معکوس کردن روند رو به کاهش تولید نفت است و از سوی دیگر میلیاردها دلار برای سوبسید سوخت، غذا، کاغذ، کود و محصولات دارویی و غیره هزینه می کند.
طبق ارزیابی تحلیلگران خارجی، فقط سوبسید انرژی ایران از جمله بنزین و گاز طبیعی بالغ بر 30 میلیارد دلار و یا 15 درصد کل اقتصاد کشور است و این رقم در مورد کل سوبسیدها دو برابر ارزیابی شده است. محافظه کاران مجلس ایران به ویژه آنهایی که با شرکت ملی نفت ایران متحد هستند، مدت های مدیدی است که خواهان افزایش بهای بنزین می باشند.
دولت نیز به خاطر برداشت میلیاردها دلار از بودجه تنظیم شده سال 2000 برای پرداخت هزینه های داخلی مانند سوبسید مورد انتقاد قرار گرفته است. این بودجه برای جلوگیری از ضرر و زیان های ناشی از کاهش بهای نفت و کاهش سرمایه گذاری در بخش انرژی اختصاص داده شده است.
خانم جاف می گوید: “ایرانیان خیلی بیش از آنچه که فکرش را می کردند، درآمد دارند. با این وجود، آنها با درآمد نفتی 70 دلار در هر بشکه به جای آنکه به بودجه ثابت نفتی خود اضافه کنند، از آن برداشت می کنند. این اقدام دوام چندانی نخواهد داشت.”